Το Μυστήριο της Αγίας Τριάδας
είναι τόσο μυστηριώδες;
(του Σεβασμιοτάτου Ιωάννη Σπιτέρη, Αρχιεπισκόπου)
Έχουμε ήδη αναφερθεί, σε αυτές τις εβδομαδιαίες θεολογικές συναντήσεις μας, στην αποκάλυψη που μας έκαμε ο Ιησούς σχετικά με το Θεό Πατέρα. Αλλά δεν συμπληρώσαμε αυτήν την οριστική αποκάλυψη του Θεού, εκ μέρους του Ιησού, με το κεντρικό σημείο της πίστης μας: την Αγία Τριάδα.
Ποιός είναι ο Θεός που μας αποκάλυψε ο Χριστός, που αποτελεί τον Θεό των Χριστιανών; Δεν πρέπει να μας εντυπωσιάζει η διατύπωση «Ο Θεός των Χριστιανών». Ο Θεός βέβαια είναι ένας και ίδιος για όλους τους ανθρώπους. Εντούτοις, η αντίληψη που κάθε θρησκεία έχει για το Θεό, είναι διαφορετική. Όταν αναφερόμαστε στο Χριστιανισμό δεν πρόκειται για μια απλή ανθρώπινη αντίληψη, αλλά για την οριστική αποκάλυψη που ο ίδιος ο Θεός έκανε στους ανθρώπους στο πρόσωπο του Ιησού. Δεν είναι ακριβής η έκφραση που ακούγεται συχνά: «Οι τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες, ο Εβραϊσμός, ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ».
Ο Θεός των Χριστιανών είναι Ένας, αλλά όχι μόνος.
Ο Θεός των χριστιανών, δηλαδή Αυτός που μας αποκάλυψε ο Χριστός, είναι ο Τριαδικός Θεός, η Τριαδικότητα των Προσώπων και η μοναδικότητα της Θεότητας, αποτελούν το ουσιαστικό στοιχείο της Χριστιανικής πίστης. Αυτό είναι το πραγματικό μυστήριο του Θεού, απόλυτα απρόσιτο στην ανθρώπινη διάνοια, αλλά συνάμα ξέρουμε κάτι σχετικά με αυτό το Μυστήριο της πίστης μας, που μας το αποκάλυψε ο Ιησούς.
Ξέρουμε πως για τους Χριστιανούς, Θεός σημαίνει, Αγία Τριάδα. Θεός ίσον Αγία Τριάδα. Η Αγία Τριάδα δεν αποτελεί ένα από τα γνωρίσματα του Θεού, όπως η Παντοδυναμία, η Αιωνιότητα…Αποτελεί το συστατικό του, το ΕΙΝΑΙ του.
Η περίφημη έκφραση του Αγίου Γρηγορίου του Ναζιανζηνού παραμένει κομβική για τη Χριστιανική πίστη μας: «Όταν λέω Θεός εννοώ τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα» (Λόγοι 45, 4: PG 36, 628 C).
Όταν μιλάμε για τον Τριαδικό Θεό δε θέλουμε ν’ αναφερθούμε σ’ ένα αφηρημένο μυστήριο μακριά από εμάς, αλλά για το βασικό Μυστήριο της πίστης μας. Μυστήριο εδώ, σημαίνει γεγονός σωτηρίας, κάτι που με αφορά άμεσα, είναι για μένα θέμα ζωής ή θανάτου. Δεν είναι αδιάφορο εάν ο Θεός είναι Τριαδικός ή όχι.
Η ζωή της Εκκλησίας, η πίστη του ανθρώπου και η ίδια η υπόσταση του ανθρώπου ως άτομο και ως κοινότητα, δεν είναι άλλο παρά μια αντανάκλαση της Αγίας Τριάδας. Αλλάζει ριζικά η ζωή του ανθρώπου από το γεγονός ότι ο Θεός είναι τριαδικός. Δεν πρόκειται επομένως για μια θεωρητική διανόηση, για μια θρησκευτική μεταφυσική, αλλά για το θεμέλιο της θρησκευτικής σκέψης, της λατρείας, της πνευματικής ζωής, της θρησκευτικής εμπειρίας. Όταν αναζητάμε το Θεό αναζητάμε την Αγία Τριάδα. Χωρίς το Μυστήριο της Αγίας Τριάδας, ως μοναδικό θεμέλιο κάθε πραγματικότητας και κάθε σκέψης, θα είμαστε καταδικασμένοι σε αδιέξοδο, στο πνευματικό θάνατο. Πράγματι ο Χριστιανισμός, στην ουσία του, είναι η κοινωνία των ανθρώπων με το Τριαδικό Θεό, είναι ο Πατέρας, ο οποίος μέσω του Υιού του, εν Αγίω Πνεύματι, καλεί τον άνθρωπο να ενωθεί μαζί του. Αυτό αποτελεί την Χριστιανική ύπαρξη. Η πρώτη φράση που το μικρό παιδί ακούει από την Εκκλησία είναι: «Εγώ σε βαπτίζω στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος». Έτσι ο βαπτισμένος, από απλό δημιούργημα, εισάγεται στην άβυσσο της Τριαδικής Ζωής. Όλη η ζωή του Χριστιανού μέσα στην Εκκλησία και στη συνέχεια στην αιώνια ζωή, δεν είναι άλλο από μια ασταμάτητη βύθιση σε αυτό το μυστήριο. Σε αυτό συνίσταται η ουσία και η ταυτότητα του χριστιανού.
Η μακρόχρονη πάλη στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες για την ορθοδοξία της πίστης, κυρίως στη Σύνοδο της Νικαίας και μετά, δεν είναι άλλο παρά μια γιγαντιαία προσπάθεια να διατηρηθεί στη συνείδηση της Εκκλησίας, η σωστή σύλληψη του Μυστηρίου της Αγίας Τριάδας. Για τους Πατέρες της Εκκλησίας, αν ο Θεός δεν ήταν Τριαδικός θ’ αποτελούσε για μας μια απλή «μακρινή ιδέα», μια «μονάδα» κλεισμένη στην αυτάρκειά της. Δε θα είχαμε ένα Πατέρα στον Ουρανό, αν δεν υπήρχε ο Yιός για να μας τον αποκαλύψει και για να μας κάνει κοινωνούς μαζί Του. Και αυτή η ζωή κοινωνίας δε θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί αν δεν υπήρχε το Πνεύμα το Ζωοποιό, που κάνει εδώ και τώρα, εφικτή αυτή την ενότητα, αυτήν την «κοινωνία» προσώπων. Ο Θεός μας είναι το κατεξοχήν «Μυστήριο κοινωνίας».
Σ’ αυτό το κείμενο θα προσπαθήσουμε, όχι τόσο να μελετήσουμε αφηρημένα το Μυστήριο της Αγίας Τριάδας, αλλά να το ζήσουμε στις διάφορες υπαρξιακές του διαστάσεις. Πρόκειται για μία διδασκαλία που επαναλαμβάνεται συχνά από ντόπιους Ορθόδοξους θεολόγους (Ι. Ζηζιούλας, Χ. Γιανναράς, και ο αείμνηστος Ν. Νησιώτης), αλλά και από σχεδόν το σύνολο των σημερινών Καθολικών θεολόγων.
Η ΕΣΩΤΡΙΑΔΙΚΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
Η εμπειρία του Θεού είναι εμπειρία αγάπης. Δεν θα μπορούσαμε να έχουμε μια τέτοια εμπειρία, αν ο Θεός δεν ήταν Τριαδικός. Ένας Θεός απόλυτη μονάδα, δεν θα ήταν χωρίς όρια Αγάπη. Ο Θεός των Χριστιανών, ουσιαστικά είναι ένας Θεός Τριαδικός. Στο Σύμβολο των Αποστόλων απαγγέλλουμε: «Πιστεύω εις ένα Θεό (ο οποίος είναι) Πατέρας, Παντοκράτορας…, Υιός μονογενής του Θεού, ομοούσιος τω Πατρί και Πνεύμα Άγιον το ζωοποιό, εκπορευόμενον εκ Πατρός». Πρόκειται για μια ομολογία πίστεως καθεαυτού Τριαδική, δηλαδή, δεν κάνουμε μια ομολογία πίστεως πρώτα μονοθεϊστική και κατόπιν τριαδική, αλλά πιστεύουμε σ’ ένα Θεό που στην ουσία του είναι τριαδικός. Και λέμε ότι ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα είναι «ομοούσιον» με τον Πατέρα, δηλαδή έχουν την ίδια και αδιαίρετη ουσία (φύση) με τον Πατέρα. Έχοντας υπόψη μας ότι ο Θεός των Χριστιανών στην ουσία είναι τριαδικός, οι θεολόγοι αναρωτιούνται: «Τι εννοούμε λέγοντας Ουσία του Θεού;» Πρόκειται για μια ανώνυμη, απρόσωπη θεότητα; Αυτή η απρόσωπη Ουσία προηγείται από τα Πρόσωπα; Η απάντηση που δίνεται σ’ αυτές τις ερωτήσεις, βασιζόμενη στην πατερική σκέψη, είναι πάρα πολύ σπουδαία για τη χριστιανική μας ζωή.
Ο Πατέρας, το πρώτο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, παραμένει η «πηγή» της Θεότητας. Εμείς οι Χριστιανοί πιστεύουμε πως ο Θεός είναι ένας αλλά όχι μοναδικός. Πράγματι από όλη την αιωνιότητα, από τότε που Θεός είναι Θεός, δηλαδή από πάντα, προαιώνια, ο Θεός είναι ΕΙΝΑΙ ΑΓΑΠΗ (Βλ. Α’ Ιωάννη 4, 8). Η ίδια Ουσία του Θεού είναι η Αγάπη. Και αυτό, διότι από όλη την αιωνιότητα «γεννά», δηλαδή κάνει ώστε να υπάρχει (για αυτό τον ονομάζουμε Πατέρα) ένα άλλο Πρόσωπο που ονομάζουμε Υιό και ταυτόχρονα κάνει ώστε να «εκπορεύεται» από Αυτόν ένα τρίτο Πρόσωπο που η Αγία Γραφή ονομάζει Άγιο Πνεύμα. Αυτά τα τρία Πρόσωπα (Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα) είναι διακεκριμένα, ξεχωριστά, αλλά ίσα, επίσης, μεταξύ τους. Αγαπιούνται τόσο μεταξύ τους ώστε να είναι τόσο ενωμένοι που να αποτελούν όχι τρεις Θεούς, αλλά έναν και μοναδικό Θεό. Κατέχουν από κοινού την ίδια την μοναδική Θεότητα που είναι η ΑΓΑΠΗ.
Η Κοινωνία Αγάπης στο Θεό αποτελεί την κοινή Ουσία του. Στο Θεό το κάθε Πρόσωπο υπάρχει όχι για τον εαυτό του, αλλά υπάρχει προσφερόμενο στην κοινωνία της αγάπης με τα άλλα Πρόσωπα. Η ζωή των Προσώπων είναι μια «αλληλοπαραχώρηση» της ζωής, που θα πει: η ζωή του ενός γίνεται ζωή του άλλου.
(συνεχίζεται)