8η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΦΤΩΧΩΝ
33η Κυριακή της Κοινής Περιόδου
17 Νοεμβρίου 2024
Η προσευχή του φτωχού ανεβαίνει μέχρι το Θεό (βλ. Σειρ. 21,5)
Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές!
1. Η προσευχή του φτωχού φτάνει μέχρι τον Θεό (βλ. Σειρ 21,5). Στο έτος που είναι αφιερωμένο στην προσευχή εν όψει του Ιωβηλαίου του 2025, αυτή η έκφραση της βιβλικής σοφίας είναι η καταλληλότερη προετοιμασία για την 8η Παγκόσμια Ημέρα των Φτωχών, που θα εορταστεί στις 17 Νοεμβρίου. Η χριστιανική ελπίδα περιλαμβάνει την πεποίθηση ότι η προσευχή μας φτάνει ενώπιον του Θεού, όχι όμως οποιαδήποτε προσευχή, την προσευχή του φτωχού! Ας συλλογιστούμε πάνω σε αυτήν την προσευχή και ας την “διαβάσουμε” στα πρόσωπα και στις ιστορίες των φτωχών που συναντούμε καθημερινά, ώστε να γίνει οδός κοινωνίας μαζί τους και μέσο για να μοιραστούμε τον πόνο τους.
2. Το βιβλίο της Σοφίας Σειράχ στο οποίο αναφερόμαστε δεν είναι ευρέως γνωστό, και αξίζει να ανακαλυφθεί λόγω της πλούσιας θεματολογίας του, ιδιαίτερα όταν αγγίζει τη σχέση του ανθρώπου με τον Θεό και τον κόσμο. Ο συγγραφέας του ήταν δάσκαλος και γραμματέας στην Ιερουσαλήμ πιθανότατα τον 2ο αιώνα π.Χ. Είναι ένας σοφός άνθρωπος, ριζωμένος στην παράδοση του Ισραήλ, που διδάσκει για διάφορους τομείς της ανθρώπινης ζωής: από την εργασία μέχρι την οικογένεια, από την κοινωνική ζωή μέχρι την εκπαίδευση των νέων και δίνει ιδιαίτερη προσοχή στα θέματα της πίστης στον Θεό και στην τήρηση του Νόμου. Αντιμετωπίζει δύσκολα ζητήματα όπως η ελευθερία, το κακό και η θεία δικαιοσύνη, τα οποία είναι εξίσου επίκαιρα και για εμάς σήμερα. Εμπνεόμενος από το Άγιο Πνεύμα, ο Σειράχ επιθυμεί να δείξει σε όλους τον δρόμο για μια σοφή και άξια ζωή ενώπιον του Θεού και των αδελφών μας.
3. Ένα από τα θέματα στα οποία αυτός ο ιερός συγγραφέας αφιερώνει μεγάλο μέρος είναι η προσευχή. Το κάνει με πολύ ζήλο, εκφράζοντας τη δική του προσωπική εμπειρία. Πράγματι, κανένα κείμενο για την προσευχή δεν θα μπορούσε να είναι αποτελεσματικό και καρποφόρο αν δεν προερχόταν από κάποιον που στέκεται καθημερινά ενώπιον του Θεού και ακούει τον Λόγο Του. Ο Σειράχ δηλώνει ότι αναζητούσε τη σοφία από τη νεανική του ηλικία: «Όταν ήμουν ακόμα νέος και πριν αρχίσω τις περιπλανήσεις μου, αναζητούσα απροκάλυπτα τη σοφία όταν προσευχόμουν» (Σειρ 51,13).
4. Σε αυτήν την πορεία, ανακαλύπτει μία από τις θεμελιώδεις αλήθειες της αποκάλυψης, ότι οι φτωχοί έχουν μια προνομιακή θέση στην καρδιά του Θεού, που μπροστά στον πόνο τους, ο Θεός είναι “ανυπόμονος” έως ότου τους αποδώσει δικαιοσύνη: «Η προσευχή του φτωχού διαπερνά τα σύννεφα, και δεν ησυχάζει μέχρι να φτάσει, δεν σταματά μέχρι που να επέμβει ο Ύψιστος, αποδίδοντας ικανοποίηση στους δικαίους και αποκαθιστώντας τη δικαιοσύνη. Ο Κύριος δεν θα καθυστερήσει και δεν θα δείξει ανοχή προς αυτούς» (Σειρ 35,21-22). Ο Θεός γνωρίζει τα βάσανα των παιδιών του, διότι είναι Πατέρας στοργικός και γεμάτος προσοχή προς όλους. Ως Πατέρας, φροντίζει ιδιαίτερα όσους έχουν μεγαλύτερη ανάγκη: τους φτωχούς, τους περιθωριοποιημένους, τους πάσχοντες, τους λησμονημένους… Κανείς δεν αποκλείεται από την καρδιά του, αφού, ενώπιον του όλοι είμαστε φτωχοί και αναγκεμένοι. Όλοι είμαστε επαίτες, διότι χωρίς τον Θεό δεν θα είχαμε τίποτα. Ακόμα και η ίδια η ζωή μας είναι ένα δώρο από Αυτόν. Και όμως, πόσες φορές ζούμε σαν να είμαστε κύριοι της ζωής ή σαν να πρέπει να την κατακτήσουμε! Η κοσμική νοοτροπία μας ζητά να γίνουμε “κάποιος”, να φτιάξουμε ένα όνομα σε βάρος των άλλων, καταπατώντας κοινωνικούς κανόνες για να αποκτήσουμε πλούτο. Τι θλιβερή ψευδαίσθηση! Η ευτυχία δεν αγοράζεται καταπατώντας τα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια των άλλων.
Η βία που προκαλείται από τους πολέμους αποδεικνύει πόσο μεγάλη είναι η αλαζονεία όσων θεωρούν τον εαυτό τους ισχυρό, ενώ στα μάτια του Θεού είναι αξιολύπητοι. Πόσους νέους φτωχούς δημιουργεί αυτή η πολιτική που στηρίζεται στα όπλα, πόσα αθώα θύματα! Και όμως, δεν μπορούμε να κάνουμε πίσω. Οι μαθητές του Κυρίου γνωρίζουν ότι καθένας από αυτούς τους «μικρούς» φέρει το πρόσωπο του Υιού του Θεού, και ο καθένας πρέπει να λάβει τη συμπαράσταση και το σημείο της χριστιανικής αγάπης. «Κάθε χριστιανός και κάθε κοινότητα καλούνται να είναι όργανα του Θεού για την απελευθέρωση και την προαγωγή των φτωχών, έτσι ώστε να μπορούν να ενσωματωθούν πλήρως στην κοινωνία. Προϋπόθεση γι’ αυτό, είναι, να είμαστε πειθήνιοι και προσεκτικοί για να ακούμε την κραυγή του φτωχού και να τον βοηθάμε» (Αποστολική Παραίνεση Evangelii gaudium, 187).
5. Σε αυτό το έτος που είναι αφιερωμένο στην προσευχή, χρειαζόμαστε να κάνουμε δική μας την προσευχή των φτωχών και να προσευχηθούμε μαζί τους. Είναι μια πρόκληση που πρέπει να δεχτούμε και μια ποιμαντική πράξη που χρειάζεται να τροφοδοτηθεί. Πράγματι, «η χειρότερη διάκριση από την οποία πάσχουν οι φτωχοί είναι η έλλειψη πνευματικού ενδιαφέροντος γι’ αυτούς. Η τεράστια πλειονότητα των φτωχών διακρίνεται για ένα ιδιαίτερο άνοιγμα προς την πίστη. Έχουν ανάγκη από τον Θεό και δεν μπορούμε να αμελήσουμε να τους προσφέρουμε τη φιλία του, την ευλογία του, τον Λόγο του, την τέλεση των Μυστηρίων και την πρόταση μιας πορείας αύξησης και ωρίμανσης της πίστεως. Η επιλογή προτίμησης υπέρ των φτωχών πρέπει να μεταφραστεί κυρίως σε ένα θρησκευτικό ενδιαφέρον προνομιακό που να έχει και προτεραιότητα» (ό.π., 200).
Όλα αυτά απαιτούν μια ταπεινή καρδιά, που έχει το θάρρος να γίνει επαίτης. Μια καρδιά έτοιμη να αναγνωρίσει τη φτώχεια και την ανάγκη της. Υπάρχει, άλλωστε, μια αλληλεξάρτηση μεταξύ φτώχειας, ταπεινότητας και εμπιστοσύνης. Ο αληθινός φτωχός είναι ο ταπεινός, όπως έλεγε ο άγιος Αυγουστίνος: «Ο φτωχός δεν έχει τίποτα για να υπερηφανεύεται, ο πλούσιος έχει την υπερηφάνεια για να πολεμήσει. Άκουσέ με, λοιπόν: να είσαι αληθινά φτωχός, να είσαι ενάρετος, να είσαι ταπεινός» (Λόγοι, 14, 4). Ο ταπεινός δεν έχει τίποτα για να καυχηθεί και για να διεκδικήσει, γνωρίζει ότι δεν μπορεί να βασιστεί στον εαυτό του, αλλά πιστεύει ακράδαντα ότι μπορεί να απευθυνθεί στην φιλεύσπλαχνη αγάπη του Θεού, μπροστά στον οποίο στέκεται σαν τον άσωτο υιό που επιστρέφει σπίτι μετανιωμένος για να δεχτεί την αγκαλιά του πατέρα (πρβλ. Λκ 15,11-24). Ο φτωχός, δεν μπορεί να στηριχτεί από πουθενά, αντλεί δύναμη από τον Θεό και σε Αυτόν θέτει όλη την εμπιστοσύνη του. Πράγματι, η ταπεινοφροσύνη γεννά την εμπιστοσύνη ότι ο Θεός δεν θα μας εγκαταλείψει ποτέ και δεν θα μας αφήσει χωρίς απάντηση.
6. Στους φτωχούς που ζουν στις πόλεις μας και αποτελούν μέρος των κοινοτήτων μας λέω: μην χάνετε αυτή τη βεβαιότητα! Ο Θεός είναι προσεκτικός για τον καθένα σας και βρίσκεται δίπλα σας. Δεν σας ξεχνάει και δεν θα μπορούσε ποτέ να το κάνει. Όλοι έχουμε βιώσει μια προσευχή που φαίνεται να μένει αναπάντητη. Μερικές φορές ζητάμε να απαλλαγούμε από μια μιζέρια που μας πληγώνει και μας ταπεινώνει, και ο Θεός φαίνεται να μην ακούει την επίκλησή μας. Όμως, η σιωπή του Θεού δεν είναι αδιαφορία για τα βάσανά μας· μάλλον, φυλάει έναν λόγο που πρέπει να γίνει αποδεκτός με εμπιστοσύνη, αφήνοντάς μας στα χέρια Του και στο θέλημά Του. Το ίδιο επιβεβαιώνει ο Σοφός Σειράχ: «Η κρίση του Θεού θα είναι υπέρ του φτωχού» (πρβλ. 21,5). Από τη φτώχεια, λοιπόν, μπορεί να αναβλύσει το τραγούδι της αυθεντικότερης ελπίδας. Ας θυμόμαστε ότι «όταν η εσωτερική ζωή κλείνεται στον εαυτό της επιδιώκοντας τα δικά της οφέλη, δεν υπάρχει χώρος για τους άλλους και ιδιαίτερα τους φτωχούς , δεν ακούγεται πια η φωνή του Θεού, δεν είναι δυνατή η απόλαυση της γλυκιάς χαράς της αγάπης του, δεν πάλλεται ο ενθουσιασμός για την πραγματοποίηση του καλού. […] Αυτή δεν είναι η ζωή εν Πνεύματι, που πηγάζει από την καρδιά του Αναστημένου Χριστού» ((Αποστολική Παραίνεση Evangelii gaudium, 2).
7. Η Παγκόσμια Ημέρα των Φτωχών έχει πλέον καθιερωθεί ως σημείο αναφοράς για κάθε εκκλησιαστική κοινότητα. Είναι μια ποιμαντική ευκαιρία που δεν πρέπει να υποτιμηθεί, γιατί προκαλεί κάθε πιστό να ακούσει την προσευχή των φτωχών, αποκτώντας συνείδηση της παρουσίας και των αναγκών τους. Είναι μια ευκαιρία για τη διοργάνωση πρωτοβουλιών που βοηθούν ουσιαστικά τους φτωχούς και για την αναγνώριση και στήριξη των εθελοντών που αφιερώνονται με πάθος στους πιο αναγκεμένους. Οφείλουμε να ευχαριστήσουμε τον Κύριο για τα άτομα που διαθέτουν τον εαυτό τους στο να ακούν και να υποστηρίζουν τους φτωχότερους. Είναι ιερείς, αφιερωμένοι, λαϊκοί άνδρες και γυναίκες που, με τη μαρτυρία τους, δίνουν φωνή στην απάντηση του Θεού στην προσευχή όσων απευθύνονται σε Αυτόν. Η σιωπή, λοιπόν, διακόπτεται κάθε φορά που ένας αδελφός σε ανάγκη γίνεται δεκτός και αγκαλιάζεται. Οι φτωχοί έχουν ακόμα πολλά να μας διδάξουν, γιατί σε μια κουλτούρα που έχει θέσει την ευημερία ως προτεραιότητα και συχνά θυσιάζει την αξιοπρέπεια των ανθρώπων στο βωμό των υλικών αγαθών, εκείνοι πλέουν ενάντια στο ρεύμα, επισημαίνοντας ότι τα ουσιώδη της ζωής είναι άλλα.
Η προσευχή, λοιπόν, βρίσκει την αυθεντικότητά της μέσα στην αγάπη που γίνεται συνάντηση και εγγύτητα. Αν η προσευχή δεν μεταφράζεται σε συγκεκριμένη δράση είναι μάταιη, πράγματι «η πίστη χωρίς τα έργα είναι νεκρή» (Ιακ 2,26). Ωστόσο, η αγάπη χωρίς προσευχή κινδυνεύει να γίνει φιλανθρωπία που γρήγορα εξαντλείται. «Χωρίς την καθημερινή προσευχή που βιώνεται με πίστη, το έργο μας αδειάζει, χάνει την βαθιά του ψυχή και μειώνεται σε απλό ακτιβισμό» (Βενέδικτος ΙΣΤ΄, Κατήχηση, 25 Απριλίου 2012). Πρέπει να αποφύγουμε αυτόν τον πειρασμό και να είμαστε πάντα σε εγρήγορση με τη δύναμη και την προσκαρτερία που μας δίνει το Άγιο Πνεύμα, ο Δωρεοδότης της ζωής.
8. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι όμορφο να θυμηθούμε τη μαρτυρία που μας άφησε η Μητέρα Τερέζα της Καλκούτας, μια γυναίκα που αφιέρωσε τη ζωή της στους φτωχούς. Η Αγία επαναλάμβανε συνεχώς ότι η προσευχή ήταν η πηγή από όπου αντλούσε δύναμη και πίστη για την αποστολή της να υπηρετεί τους τελευταίους. Όταν, στις 26 Οκτωβρίου 1985, μίλησε στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, δείχνοντας σε όλους το ροδάριο που κρατούσε πάντα στο χέρι της, είπε: «Είμαι απλώς μια φτωχή μοναχή που προσεύχεται. Προσευχόμενη, ο Ιησούς βάζει την αγάπη του στην καρδιά μου, και εγώ την προσφέρω σε όλους τους φτωχούς που συναντώ στο δρόμο μου. Προσευχηθείτε κι εσείς! Προσευχηθείτε, και θα ανακαλύψετε τους φτωχούς που είναι δίπλα σας. Ίσως στον ίδιο όροφο της πολυκατοικία σας. Ίσως ακόμα και στο ίδιο σας το σπίτι υπάρχει κάποιος που περιμένει την αγάπη σας. Προσευχηθείτε, και τα μάτια σας θα ανοίξουν και η καρδιά σας θα γεμίσει αγάπη».
Και πώς να μην αναφέρουμε εδώ, στην πόλη της Ρώμης, τον Άγιο Βενέδικτο Ιωσήφ Λαμπρέ (1748-1783), του οποίου το σώμα αναπαύεται και τιμάται στην ενορία της Santa Maria ai Monti. Προσκυνητής από τη Γαλλία στη Ρώμη, έχοντας απορριφθεί από πολλά μοναστήρια, πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του φτωχός ανάμεσα στους φτωχούς, περνώντας ώρες προσευχόμενος μπροστά στο Αγιότατο Μυστήριο, με το ροδάριο στο χέρι, διαβάζοντας την Ακολουθία των Ωρών, την Καινή Διαθήκη και τη Μίμηση του Χριστού. Χωρίς κανένα μέρος για να καταλύσει, κοιμόταν συνήθως σε μια γωνία στα ερείπια του Κολοσσαίου, ως «περιπλανώμενος του Θεού», κάνοντας τη ζωή του μια αδιάκοπη προσευχή που ανέβαινε προς Εκείνον.
9. Στην πορεία προς το Άγιο Έτος, προτρέπω τον καθένα να γίνει προσκυνητής της ελπίδας, αφήνοντας ορατά σημάδια για ένα καλύτερο μέλλον. Ας μην ξεχνάμε να φροντίζουμε «τα μικρά σημάδια της αγάπης» (Αποστολική Παραίνεση Gaudete et Exsultate, 145): να σταματάμε, να πλησιάζουμε, να δίνουμε λίγη προσοχή, ένα χαμόγελο, ένα χάδι, έναν λόγο παρηγοριάς… Αυτές οι πράξεις δεν γίνονται αυτοσχέδια˙ απαιτούν καθημερινή αφοσίωση, συχνά κρυφή και σιωπηλή, αλλά ενισχυμένη από την προσευχή. Σε αυτήν την εποχή, όπου το τραγούδι της ελπίδας μοιάζει να δίνει τη θέση του στον θόρυβο των όπλων, στις κραυγές τόσων αθώων τραυματισμένων και στη σιωπή των αναρίθμητων θυμάτων των πολέμων, απευθύνουμε στον Θεό την προσευχή μας για ειρήνη. Είμαστε φτωχοί στην ειρήνη και απλώνουμε τα χέρια μας για να την υποδεχτούμε ως πολύτιμο δώρο και ταυτόχρονα δεσμευόμαστε να την καλλιεργούμε καθημερινά.
10. Καλούμαστε σε κάθε περίσταση να είμαστε φίλοι των φτωχών, ακολουθώντας τα βήματα του Ιησού, ο οποίος πρώτος στάθηκε αλληλέγγυος στους τελευταίους. Σ’ αυτήν την πορεία ας μας ενισχύει η Αγία Μητέρα του Θεού, η Υπεραγία Θεοτόκος, η οποία εμφανιζόμενη στο Banneux άφησε το μήνυμα που δεν πρέπει να ξεχάσουμε: «Είμαι η Παρθένος των φτωχών». Σε εκείνη, που ο Θεός κοίταξε λόγω της ταπεινής της φτώχειας και επιτέλεσε μεγάλα έργα με την υπακοή της, εμπιστευόμαστε την προσευχή μας, βέβαιοι ότι θα ανέβει στους ουρανούς και θα ακουστεί.
Ρώμη, Άγιος Ιωάννης του Λατερανού, 13 Ιουνίου 2024, μνήμη του Αγίου Αντωνίου της Πάντοβα, Προστάτη των φτωχών.
Φραγκίσκος
