Μια νέα θεολογία της ειρήνης
Πριν από εκατό χρόνια, ένας νέος τρόπος κατανόησης της ειρήνης εμφανίστηκε στη δημόσια σκηνή του σύγχρονου κόσμου. Λίγες ήταν οι δηλώσεις από ποντιφικά έγγραφα που είχαν μια τόσο μεγάλη ιστορική επιρροή, όπως εκείνη που γράφτηκε από τον Βενέδικτο 15ο την 1η Αυγούστου του 1917, όταν, τρία χρόνια μετά το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, απηύθυνε έκκληση προς τους «αρχηγούς των αντιμαχόμενων λαών» για να σταματήσουν μια αιματηρή σύγκρουση που «καθημερινά, όλο και περισσότερο» έμοιαζε «με μια ανώφελη σφαγή». Ακόμη και σήμερα, εκατό χρόνια μετά, αυτά τα λόγια αντηχούν όχι μόνο στο δημόσιο λόγο, αλλά βαθιά στη συνείδηση του κάθε ανθρώπου, ως μια προειδοποίηση πολύ σημαντικής ηθικής και πολιτικής σημασίας.
Σε εκείνη την επιστολή, την οποία προκάλεσε η «αυτοκτονία» της Ευρώπης στην οποία «μια καθολική τρέλα» παρήγαγε μια φρικτή σφαγή, ο Πάπας ζητούσε με πολύ σαφή τρόπο μια «δίκαιη και διαρκή ειρήνη» που θα μπορούσε να καθιερωθεί χάρη στα πιο σημαντικά διπλωματικά εργαλεία της εποχής: το αίτημα μιας διεθνούς διαιτησίας, η αμοιβαία επιστροφή ορισμένων εδαφών και η επείγουσα ανάγκη για αφοπλισμό. Στην πραγματικότητα, ο Βενέδικτος 15ος ζητούσε να υποτάξει την «υλική δύναμη των όπλων» στην «ηθική ισχύ του δικαίου».
Ωστόσο, έχουν αποδειχθεί προφητικά για δύο τουλάχιστον λόγους. Κατ’ αρχάς, για τη σκληρή δικαστική απόφαση σχετικά με τον πόλεμο. Οι σύγχρονες συγκρούσεις, πράγματι, θα χαρακτηρίζονταν όλο και περισσότερο, ως ολοκληρωτικοί πόλεμοι στους οποίους όχι μόνο θα συμμετείχαν οι στρατοί αλλά και οι πολίτες, παράγοντας, πράγματι, ένα μοναδικά σημαντικό αποτέλεσμα: το θάνατο εκατομμυρίων αθώων ανθρώπων. Από τότε, η επίκληση της «ανώφελης σφαγής» έχει γίνει ένα είδος κραυγής πόνου προς τον σύγχρονο πόλεμο καθώς και κάθε είδους βάναυσου μαζικού θανάτου.
Και δεν είναι τυχαίο που ο Πάπας Φραγκίσκος την επανέφερε με την ευκαιρία της G20 για να καταγγείλει την ανώφελη σφαγή των μεταναστών στη Μεσόγειο. Κατά δεύτερο λόγο, εκείνα τα λόγια σηματοδότησαν την αρχή της επεξεργασίας μιας νέας θεολογίας της ειρήνης. Μια καινοτομία που εμπλουτίζει όχι μόνο την επίσημη διδασκαλία της Εκκλησίας (magisterium), αλλά και τον πολιτισμό του δυτικού κόσμου, περιγράφοντας μια πρόκληση που, στην αρχή του εικοστού αιώνα, φαινόταν σχεδόν αδύνατο να κερδίσει. Εκείνα τα λόγια, όμως, άνοιξαν το δρόμο για μια νέα άνοιξη της ειρήνης. Πριν απ’ όλα, με την εγκύκλιο επιστολή του Βενέδικτου 15ου το 1920, σχεδόν ξεχασμένη σήμερα, Pacem Deimunus Pulcherrimum, στην οποία ο Πάπας επέμενε σθεναρά ότι το «μήνυμα του χριστιανισμού» αποτελεί ένα «ευαγγέλιο ειρήνης».
Και στη συνέχεια, με μια σειρά από διαδοχικούς προβληματισμούς που θα οδηγούσαν στην Pacem in terris του Ιωάννη 23ου το 1963 – αυθεντικό ορόσημο αυτής την νέας θεολογίας της ειρήνης -, στις δηλώσεις του Συμβουλίου του Βατικανού ΙΙ και στις πολυάριθμες δηλώσεις των Παπών που τους διαδέχθηκαν στην Καθέδρα του Πέτρου μέχρι σήμερα. Μια νέα θεολογία της ειρήνης, είναι καλό να διευκρινιστεί, ότι δεν στηρίζεται σε αόριστες ιδανικές προθέσεις, αλλά στις αναμφισβήτητες αρχές του ευαγγελίου: τη δικαιοσύνη, την φιλανθρωπία και την μη καταπάτηση της αξιοπρέπειας του ανθρώπου.
Ποτέ άλλοτε όπως σήμερα, αυτή τη θεολογία της ειρήνης δεν την υπερασπιστήκαμε με όλες μας τις δυνάμεις. Θα πρέπει να προστατευθεί από εκείνους που με χυδαίο και μικροπρεπή τρόπο, διαπράττουν αποτρόπαιες πράξεις τρομοκρατίας ενάντια σε αθώους ανθρώπους. Θα πρέπει να προστατευθεί από εκείνους που προκαλούν πολέμους επιθυμώντας την ισχύ, την κατάκτηση αλλά και οικονομικά συμφέροντα. Και θα πρέπει να υποστηριχθεί ακόμα και από εκείνους που στο δημόσιο διάλογο κοροϊδεύουν την ειρήνη ως μια ιδέα που φαίνεται καλής πρόθεσης, καρπός μιας αδύναμης σκέψης και στο όνομα μιας αναπόφευκτης σύγκρουσης πολιτισμών. Οφείλουμε να το πούμε ξεκάθαρα: η αναζήτηση της ειρήνης δεν αποτελεί προϊόν ενός παρακμιακού πολιτισμού με εύθραυστη ταυτότητα. Η πραγματικότητα είναι ακριβώς το αντίθετο: η αναζήτηση της ειρήνης αποτελεί μια ηρωική πράξη, για την οποία επιβάλλεται μια τεράστια δέσμευση, αδιάκοπη, καθημερινή και που απαιτεί μια διαφορετική δύναμη από εκείνη τη στρατιωτική: είναι η δύναμη της πίστης, η δύναμη του διαλόγου και όπως έγραφε ο Βενέδικτος 15ος, η «ηθική δύναμη του δικαίου»
Επομένως, αυτή είναι η στιγμή για να υπερασπιστούμε τη δέσμευση για την ειρήνη με θάρρος και αποφασιστικότητα. Προσπαθώντας να της παρέχουμε και νέες πρωτοβουλίες όπως και ανανεωμένη γλώσσα. Με ένα μοναδικό σπουδαίο στόχο: να ξεπεράσουμε όλες τις ανώφελες σφαγές του σημερινού κόσμου.
Μετάφραση: ρφ
