Η Τετάρτη των Τεφρών

Οι ρίζες της συνήθειας της Τετάρτης των Τεφρών βρίσκονται στην αρχαία πρακτική μετανοίας της Εκκλησίας.
Αρχικά, το Μυστήριο της Εξομολόγησης δεν τελούνταν όπως σήμερα, αλλά με διαφορετικό τρόπο. Η εξέλιξή του πραγματοποιήθηκε σε τρεις φάσεις:
Από τη δημόσια τέλεση της εξομολόγησης στην ιδιωτική, από την συμφιλίωση με την Εκκλησία που χορηγείται μόνο μία φορά, σε μια συχνή τέλεση του Μυστηρίου, που χρησιμεύει ως βοήθημα – θεραπεία για τη ζωή του μετανοημένου, από μία αυστηρή εξιλέωση σε μια επανόρθωση επικείμενη της άφεσης.
Η χρήση της στάχτης γεννήθηκε λόγω της δημόσιας τέλεσης του Μυστηρίου της Μετάνοιας. Στην πραγματικότητα αποτελούσε τυπικό με το οποίο ξεκινούσε η πορεία Μετάνοιας εκείνων των πιστών στους οποίους θα χορηγούταν η άφεση των αμαρτημάτων το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης. Με τον καιρό αυτή η χειρονομία – της επίθεσης τέφρας επί της κεφαλής – επεκτάθηκε σε όλους τους πιστούς ενώ η λειτουργική μεταρρύθμιση θεώρησε σκόπιμο να διατηρηθεί η σημασία αυτού του σημείου.
Σύμφωνα με τη βιβλική θεολογία η χρήση της στάχτης έχει μια διπλή έννοια:

1 – Πρώτα απ’ όλα είναι ένα σημάδι της αδύναμης και εύθραυστης κατάστασης του ανθρώπου. Ο Αβραάμ όταν στρέφεται προς τον Θεό του λέει: «Κοίταξε πώς τολμώ να μιλήσω στον Κύριό μου, εγώ που είμαι χώμα και στάχτη…» (Γεν. 18, 27).
Ο Ιώβ αναγνωρίζοντας τη μικρότητα της ύπαρξής του αναφωνεί: «Με έριξες στη λάσπη: έγινα σκόνη και τέφρα» (Ιώβ 30,19).
Σε πολλά άλλα βιβλικά εδάφια μπορούμε να βρούμε αυτήν την επισφαλή διάσταση του ανθρώπου που συμβολίζεται από τις στάχτες (Σειρ. 10,9 · Σειρ. 17,27).

2 – Η τέφρα όμως είναι και το σημάδι όσων μετανοούν για την κακή τους συμπεριφορά αποφασίζοντας να προβούν σε μια νέα πορεία προς τον Κύριο.
Ιδιαιτέρως γνωστό είναι το κείμενο της μεταστροφής των κατοίκων της Νινευή χάρη στο κήρυγμα του Ιωνά: «Οι κάτοικοι της Νινευή πίστεψαν στον Θεό και έσπευσαν να νηστέψουν, ντύθηκαν με πένθιμα ρούχα, από το μεγαλύτερο μέχρι το μικρότερο.
Όταν η είδηση έφτασε στο βασιλιά της Νινευή, αυτός σηκώθηκε από το θρόνο του, έβγαλε το μανδύα του, καλύφθηκε με πένθιμα ρούχα και κάθισε στις στάχτες» (Ιωνάς 3, 5-9).
Η Ιουδίθ καλεί επίσης όλους τους ανθρώπους να κάνουν μετάνοια, ώστε ο Θεός να παρέμβει και να τους απελευθερώσει: «Κάθε Ισραηλίτης άνδρας ή γυναίκα και τα παιδιά που ζούσαν στην Ιερουσαλήμ προσκύνησαν μπροστά από το ναό και έθεσαν στα κεφάλια τους στάχτη και, ντυμένοι με πένθιμα, σήκωσαν τα χέρια τους μπροστά στον Κύριο» (Ιουδίθ 4,11).

Η Λειτουργία της Τετάρτης των Τεφρών διατήρησε αυτή τη διπλή έννοια στις φράσεις που χρησιμοποιεί ο λειτουργός όταν θέτει τη στάχτη στην κεφαλή των πιστών:
«Ενθυμήσου άνθρωπε πως χώμα είσαι και στο χώμα θα επιστρέψεις» και «Μετανοείτε και πιστεύετε στο Ευαγγέλιο».
Η στιγμή της επίθεσης της στάχτης, παρόλο που τελείται μετά από την ομιλία, αντικαθιστά την πράξη μετανοίας στην αρχή της Λειτουργίας.

πγπ