ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ

Πλατεία Αγίου Πέτρου

Τετάρτη, 18 Μαΐου 2022 

Κατήχηση περί Γήρατος – 10. Ιώβ. Η δοκιμασία της πίστεως, η ευλογία της προσμονής

Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, καλημέρα!

Το βιβλικό απόσπασμα, που ακούσαμε, κλείνει το Βιβλίο του Ιώβ, μια κορυφή της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Συναντάμε τον Ιώβ στην πορεία της κατήχησης για τα γηρατειά: τον συναντάμε ως μάρτυρα της πίστεως που δεν δέχεται μια «καρικατούρα» του Θεού, αλλά κραυγάζει τη διαμαρτυρία του για το κακό, μέχρι να ανταποκριθεί ο Θεός και να αποκαλύψει το πρόσωπό του. Και στο τέλος ο Θεός ανταποκρίνεται, όπως πάντα με εκπληκτικό τρόπο: δείχνει στον Ιώβ τη δόξα Του αλλά χωρίς να τον συντρίψει. Αντιθέτως, το κάνει με μεγάλη τρυφερότητα, όπως κάνει πάντα ο Θεός, με τρυφερότητα. Πρέπει να διαβάσουμε προσεκτικά τις σελίδες αυτού του βιβλίου, χωρίς προκαταλήψεις, χωρίς κλισέ, για να κατανοήσουμε τη δύναμη της κραυγής του Ιώβ. Θα μας κάνει καλό να πάμε στη «σχολή» του, για να νικήσουμε τον πειρασμό του ηθικισμού ενώπιον της οργής και της αποθάρρυνσης που μας προκαλεί ο πόνος αυτού του ανθρώπου, ο οποίος έχασε τα πάντα.

Ας θυμηθούμε την ιστορία: ο Ιώβ χάνει τα πάντα στη ζωή του, χάνει τα πλούτη του, χάνει την οικογένειά του, χάνει τον γιο του, χάνει επίσης την υγεία του και παραμένει εκεί, λυγισμένος, σε διάλογο με τρεις φίλους, έπειτα με έναν τέταρτο, οι οποίοι έρχονται να τον χαιρετήσουν: αυτή είναι η ιστορία. Και στο σημερινό απόσπασμα, τον επίλογο του βιβλίου, όταν τελικά ο Θεός μιλάει (και αυτός ο διάλογος του Ιώβ με τους φίλους του είναι σαν ένας δρόμος για να φτάσει στη στιγμή που ο Θεός δίνει τον λόγο του), ο Ιώβ επαινείται επειδή κατανόησε το μυστήριο της τρυφερότητας του Θεού, μιας τρυφερότητας που κρύβεται πίσω από τη σιωπή Του. Ο Θεός επιπλήττει τους φίλους του Ιώβ που υποτίθεται ότι γνώριζαν τα πάντα, ότι γνώριζαν για τον Θεό και για τον πόνο, και οι οποίοι, ενώ είχαν έρθει για να παρηγορήσουν τον Ιώβ, κατέληξαν να τον κρίνουν με τους προκαθορισμένους συλλογισμούς τους. Ο Θεός να μας φυλάξει από αυτόν τον υποκριτικό και αλαζονικό ευσεβισμό! Ο Θεός να μας φυλάξει από εκείνη τη θρησκευτικότητα των εντολών που μας δίνει μια κάποια έπαρση και οδηγεί στον φαρισαϊσμό και την υποκρισία.

Ιδού πώς εκφράζεται προς αυτούς ο Κύριος. Λέει τα εξής: «Θύμωσα πολύ με [σας], γιατί δεν μιλήσατε σωστά για μένα, όπως ο δούλος μου ο Ιώβ. Τώρα […] να προσευχηθεί για σας ο δούλος μου ο Ιώβ κι εγώ θα δεχτώ με ευμένεια την προσευχή του και δεν θα σας μεταχειριστώ κατά πώς ταιριάζει στην αφροσύνη σας» (42,7-8). Η διακήρυξη του Θεού μας εκπλήσσει, επειδή έχουμε διαβάσει τις φλεγόμενες σελίδες της διαμαρτυρίας του Ιώβ, που μας άφησαν άφωνους. Κι όμως -λέει ο Κύριος- ο Ιώβ μίλησε καλά, ακόμη και όταν ήταν θυμωμένος και οργισμένος εναντίον του Θεού, μίλησε καλά, διότι αρνήθηκε να δεχτεί ότι ο Θεός είναι «Διώκτης»· ο Θεός είναι κάτι άλλο. Και ως ανταμοιβή, ο Θεός επιστρέφει στον Ιώβ το διπλάσιο από όλα τα υπάρχοντά του, αφού του ζήτησε να προσευχηθεί για αυτούς τους κακούς φίλους του.

Το σημείο καμπής της μεταστροφής της πίστεως γίνεται ακριβώς στο απόγειο του ξεσπάσματος του Ιώβ, εκεί όπου λέει: «Ξέρω πως ζει ο Θεός, ο Υπερασπιστής μου, και πως θα πει τον τελευταίο λόγο εδώ στη γη. Τώρα που έχει κουρελιαστεί το δέρμα μου και σάρκα δεν υπάρχει πια πάνω στα κόκαλά μου, τώρα θέλω να δω τον Θεό. Τώρα, και με τα ίδια μου τα μάτια θέλω να τον δω, αυτόν τον ίδιο κι όχι άλλον, ξένο. Τα σωθικά μου λιώνουν, μ’ ετούτη τη λαχτάρα» (19,25-27). Αυτό το απόσπασμα είναι πολύ όμορφο. Θυμάμαι το τέλος αυτού του λαμπρού ορατόριου του Χέντελ, Ο Μεσσίας, μετά από εκείνη τη γιορτή του Αλληλούια η σοπράνο τραγουδά αργά και με ειρήνη αυτό το απόσπασμα: «Ξέρω ότι ο Λυτρωτής μου ζει». Και έτσι, μετά από όλο αυτό τον πόνο και τη χαρά του Ιώβ, η φωνή του Κυρίου είναι κάτι άλλο. «Ξέρω ότι ο Λυτρωτής μου ζει»: είναι πανέμορφο. Μπορούμε να το ερμηνεύσουμε ως εξής: «Θεέ μου, ξέρω ότι εσύ δεν είσαι ο Διώκτης. Ο Θεός μου θα έρθει και θα μου αποδώσει δικαιοσύνη». Είναι η απλή πίστη στην ανάσταση του Θεού, η απλή πίστη στον Ιησού Χριστό, η απλή πίστη ότι ο Κύριος συνεχώς μας περιμένει και θα έρθει.

Η παραβολή του βιβλίου του Ιώβ παρουσιάζει με δραματικό και υποδειγματικό τρόπο αυτό που πραγματικά συμβαίνει στη ζωή. Δηλαδή ότι σε έναν άνθρωπο, σε μια οικογένεια ή σε έναν λαό πέφτουν πολύ βαριές δοκιμασίες, δυσανάλογες δοκιμασίες σε σύγκριση με την ανθρώπινη μικρότητα και ευθραυστότητα. Στη ζωή συχνά, όπως λένε, «βρέχει στο βρεγμένο». Και κάποιοι άνθρωποι κατακλύονται από ένα πλήθος κακών που φαίνεται πραγματικά υπερβολικό και άδικο. Και πολλοί άνθρωποι είναι έτσι.

Όλοι έχουμε γνωρίσει τέτοιους ανθρώπους. Μας έκανε εντύπωση η κραυγή τους, αλλά και συχνά τους θαυμάζουμε για τη σταθερότητα της πίστης και της αγάπης τους που τη βιώνουν μέσα στη σιωπή. Σκέφτομαι τους γονείς παιδιών με σοβαρές αναπηρίες ή εκείνων που ζουν με μόνιμη ασθένεια ή το μέλος της οικογένειας που είναι κοντά τους… Καταστάσεις που συχνά επιδεινώνονται από την έλλειψη των οικονομικών πόρων. Σε ορισμένες συγκυρίες της ιστορίας, αυτοί οι σωροί των βαρών φαίνεται να δίνονται σαν ένα συλλογικό ραντεβού. Αυτό συνέβη τα τελευταία χρόνια με την πανδημία του Covid-19 και που συμβαίνει τώρα με τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Μπορούμε μήπως να δικαιολογήσουμε αυτές τις «υπερβολές» σαν μια ανώτερη ορθολογικότητα της φύσης και της ιστορίας; Μπορούμε μήπως να τις ευλογήσουμε θρησκευτικά σαν δικαιολογημένη απάντηση στις αμαρτίες των θυμάτων, που άξιζαν να πάθουν ό,τι έπαθαν; Όχι, δεν μπορούμε. Υπάρχει ένα είδος δικαιώματος του θύματος να διαμαρτυρηθεί ενάντια στο μυστήριο του κακού, ένα δικαίωμα που ο Θεός παραχωρεί σε οποιονδήποτε, και μάλιστα, είναι τελικά ο Ίδιος που το εμπνέει.

Μερικές φορές βρίσκω ανθρώπους που με πλησιάζουν και μου λένε: «Μα, πάτερ, διαμαρτυρήθηκα εναντίον του Θεού γιατί έχω αυτό το πρόβλημα…». Αλλά, ξέρεις, αγαπητέ, ότι η διαμαρτυρία είναι τρόπος προσευχής, όταν γίνεται έτσι. Όταν τα παιδιά, οι νέοι διαμαρτύρονται ενάντια στους γονείς τους, είναι ένας τρόπος να τραβήξουν την προσοχή και να τους ζητήσουν να τους φροντίσουν. Αν έχεις κάποιες πληγές στην καρδιά σου, εκείνο τον πόνο και θέλεις να διαμαρτυρηθείς, διαμαρτυρήσου ακόμη και κατά του Θεού, ο Θεός σε ακούει, ο Θεός είναι Πατέρας, ο Θεός δεν φοβάται την προσευχή της διαμαρτυρίας μας, όχι! Ο Θεός καταλαβαίνει. Αλλά να είσαι ελεύθερος, να είσαι ελεύθερος στην προσευχή σου, να μην φυλακίζεις την προσευχή σου σε προκαθορισμένα πρότυπα! Η προσευχή πρέπει να είναι αυθόρμητη, όπως αυτή ενός γιου με τον πατέρα του, που του λέει ό,τι έρχεται στο στόμα του, επειδή ξέρει ότι ο πατέρας του τον καταλαβαίνει.

Η «σιωπή» του Θεού, στην πρώτη στιγμή του δράματος, αυτό σημαίνει. Ο Θεός δεν θα αποφύγει την αντιπαράθεση, αλλά στην αρχή αφήνει στον Ιώβ την έξοδο της διαμαρτυρίας του και ο Θεός ακούει. Ίσως, κάποιες στιγμές, να μάθουμε από τον Θεό αυτόν τον σεβασμό και αυτή την τρυφερότητα. Και στον Θεό δεν αρέσει η εγκυκλοπαίδεια -ας την πούμε έτσι- των εξηγήσεων, των συλλογισμών που κάνουν οι φίλοι του Ιώβ. Αυτός είναι καρπός της γλώσσας, που δεν είναι σωστός: είναι εκείνη η θρησκευτικότητα που εξηγεί τα πάντα, αλλά η καρδιά παραμένει ψυχρή. Αυτό δεν αρέσει στον Θεό. Αρέσει περισσότερο η διαμαρτυρία του Ιώβ ή τη σιωπή του Ιώβ.

Η ομολογία πίστεως του Ιώβ -που προκύπτει ακριβώς από την αδιάκοπη έκκλησή του στον Θεό, σε μια υπέρτατη δικαιοσύνη- ολοκληρώνεται στο τέλος με μια σχεδόν μυστικιστική εμπειρία, θα έλεγα, που τον κάνει να λέει: «Σε γνώριζα μόνο απ’ όσα είχα για σένα ακουστά· μα τώρα με τα μάτια μου σε είδα» (42,5). Πόσοι άνθρωποι, πόσοι από εμάς μετά από μια κάπως άσχημη, κάπως σκοτεινή εμπειρία, κάνουν το βήμα και γνωρίζουν τον Θεό καλύτερα από πριν! Και μπορούμε να πούμε, όπως ο Ιώβ: «Σε γνώριζα μόνο απ’ όσα είχα για σένα ακουστά, αλλά τώρα σε είδα με τα μάτια μου, γιατί σε συνάντησα».

Αυτή η μαρτυρία είναι ιδιαιτέρως αξιόπιστη αν την πάρουν πάνω της τα γηρατειά, στην προοδευτική ευθραυστότητα και απώλειά τους. Οι γέροντες έχουν δει τόσα πολλά στη ζωή τους! Και είδαν επίσης την ασυνέπεια των υποσχέσεων των ανθρώπων. Άνθρωποι του νόμου, άνθρωποι της επιστήμης, ακόμη και άνθρωποι της θρησκείας, που συγχέουν τον διώκτη με το θύμα, αποδίδοντας στο θύμα την πλήρη ευθύνη για τον πόνο του. Κάνουν λάθος!

Οι ηλικιωμένοι που βρίσκουν τον δρόμο αυτής της μαρτυρίας, η οποία μεταστρέφει τη δυσαρέσκεια για την απώλεια σε επιμονή για την προσμονή της υπόσχεσης του Θεού -υπάρχει μια αλλαγή, από τη δυσαρέσκεια για την απώλεια σε μια επιμονή για την τήρηση της υπόσχεσης του Θεού- αυτοί οι γέροντες είναι μια αναντικατάστατη βοήθεια για την κοινότητα στην αντιμετώπιση του πλεονάσματος του κακού. Το βλέμμα των πιστών που στρέφεται προς τον Σταυρό μαθαίνει ακριβώς αυτό. Μακάρι να μπορέσουμε να το μάθουμε κι εμείς, από τους παππούδες και τις γιαγιάδες, από τόσους ηλικιωμένους οι οποίοι, όπως η Μαρία, ενώνουν την προσευχή τους, μερικές φορές σπαρακτική, με αυτή του Υιού του Θεού ο οποίος πάνω στον Σταυρό εμπιστεύεται τον εαυτό του στον Πατέρα.

Ας κοιτάξουμε τους ηλικιωμένους, Ας κοιτάξουμε τους γέροντες, τις γερόντισσες, τις γριούλες. Ας τους κοιτάξουμε με αγάπη, ας κοιτάξουμε την προσωπική τους εμπειρία. Ταλαιπωρήθηκαν πολύ στη ζωή τους, έμαθαν πολλά από τη ζωή, πέρασαν πολλά, αλλά επιτέλους έχουν αυτή τη γαλήνη, μια γαλήνη -θα έλεγα- σχεδόν μυστικιστική, δηλαδή τη γαλήνη της συνάντησης με τον Θεό, τόσο που μπορούν να πουν: «Σε γνώριζα μόνο απ’ όσα είχα για σένα ακουστά, αλλά τώρα σε είδα με τα μάτια μου». Αυτοί οι γέροντες και οι γερόντισσες μοιάζουν με εκείνη την ειρήνη του Υιού του Θεού πάνω στον Σταυρό, ο οποίος εμπιστεύεται τον εαυτό του στον Πατέρα.

——————–

Μετάφραση: π.Λ