ΤΟ AΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ
Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ Ο «ΠΝΕΥΜΑΤΟΦΟΡΟΣ»

Είναι δύσκολο να το πιστέψουμε, αλλά ενώ το Άγιο Πνεύμα αποτελεί το απόλυτο Μυστήριο του Θεού, ο «Deus absconditus» (ο κρυμμένος Θεός), ωστόσο είναι τόσο ενωμένο με τον άνθρωπο, ώστε, κατά κάποιον τρόπο, να αποτελεί συστατικό στοιχείο του λυτρωμένου ανθρώπου.
Για την κλασσική ελληνική φιλοσοφία, το «πνεύμα» (η ψυχή) αποτελούσε τη ζωτική αρχή του ανθρώπου και το ουσιαστικό συστατικό, σ’ αντιπαράθεση με το άλλο συστατικό του, την ύλη, που ήταν το αρνητικό στοιχείο του (το σώμα).
Για την Παλαιά Διαθήκη, το «πνεύμα» αποτελεί «πνοή ζωής» η προέλευση της οποίας είναι ο ίδιος ο Θεός. Πράγματι Αυτός «έπλασε τον άνθρωπο από το χώμα της γης και φύσηξε μέσα στα ρουθούνια του πνοή ζωής. Έτσι έγινε ο άνθρωπος ζωντανό ον» (Γεν. 2,7). Αυτά τα λόγια του ιερού συγγραφέα, εκτός από το θεολογικό τους νόημα, (δηλαδή αποκαλύπτουν κάτι για το Θεό, δηλ. ότι είναι δημιουργός), έχουν και ανθρωπολογική σημασία (αποκαλύπτουν κάτι για τον άνθρωπο). Μ’ άλλα λόγια, θέλουν να μας φανερώσουν ότι ο άνθρωπος συνδέεται ριζικά, ως ζωντανό ον, με το πνεύμα του Θεού και γι’ αυτό δεν μπορεί να αναπτύξει την «πνευματικότητά» του, (το να είναι «ψυχή ζώσα»), παρά μόνο εάν βρίσκεται σε συνεχή υπαρξιακή σχέση με τον Θεό, από τον οποίο το «πνεύμα ζωής» συνεχώς πηγάζει. Κάθε προσπάθεια συρρίκνωσης αυτής της διαπροσωπικής βιωματικής σχέσης με τον Πλάστη μας, έχει ως επακόλουθο και μια παράλληλη μείωση της ζωτικής ακεραιότητας του ανθρώπου. Προφανώς εδώ δεν πρόκειται για την απλή βιολογική ύπαρξη, αλλά για την «πνευματική» υπόσταση του ανθρώπου ως προσώπου, υπαρξιακά διαλογιζομένου με τον Πλάστη του. Από τον Θεό συνεχώς λαμβάνει τη δυνατότητα όχι μόνο να περνά από τη μη ύπαρξη στην ύπαρξη, αλλά κυρίως να περνά από την απόλυτη μοναξιά του μηδενός στην απόλυτη κοινωνία με τον Θεό και τα υπόλοιπα πλάσματα, και κυρίως με τους άλλους ανθρώπους.
Η Καινή Διαθήκη εμβαθύνει και αναπτύσσει αυτή την ανθρωπολογία. Η απαρχή της «νέας ζωής», που ο Χριστός μάς χάρισε με το θάνατο και την Ανάστασή του και με την οποία γινόμαστε «νέα πλάσματα», δεν είναι άλλη από τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος. Η «εν Χριστώ ζωή» δεν είναι κάτι το ξεχωριστό από τη «ζωή εν Πνεύματι» (Βλ. Προς Ρωμαίους 8, 1-27). Για την Καινή Διαθήκη, το Άγιο Πνεύμα δεν αποτελεί απλώς κάτι που προστίθεται στον ήδη υπάρχοντα άνθρωπο, αλλά είναι ουσιαστικό συστατικό της ύπαρξής του, όχι μόνο ως ζώσα ύπαρξη, αλλά ως ζώσα δια-προσωπική ύπαρξη, δηλαδή ως «πρόσωπο». Και αυτό όχι διότι το αξίζει η ανθρώπινη φύση μας, αλλά χάρη στην αγάπη του Θεού για τον καθένα από εμάς, ο οποίος μας προσφέρει συνεχώς ως «Δώρο» το Πνεύμα του.
Η «πνευματικότητα» του ανθρώπου επιτυγχάνεται από την παρουσία του Αγίου Πνεύματος. Για τον Απόστολο Παύλο ο άνθρωπος είναι ολοκληρωμένο ον μόνο αν κατέχει το Άγιο Πνεύμα. Έτσι χαιρετά τους Θεσσαλονικείς: «Είθε ο Θεός, που δίνει την ειρήνη, να σας κάνει ολοκληρωτικά δικούς του. Κι ας διατηρηθεί άμεμπτη ολόκληρη η ύπαρξή σας, το Πνεύμα, η ψυχή και το σώμα σας, κατά τον ερχομό του Κυρίου μας Ιησού Χριστού» (Α’ Θεσσαλονικείς 5, 23). Οι Πατέρες τις Εκκλησίες ερμηνεύουν τον όρο «πνεύμα» με το Άγιο Πνεύμα.
Η βιβλική ανθρωπολογική αντίληψη της «τριχοτόμησης» του ανθρώπου (ο άνθρωπος αποτελείται από πνεύμα – ψυχή – σώμα), σ’ αντίθεση με την αρχαιο-ελληνική φιλοσοφία που δίδασκε μια μορφή «διχοτόμησης» του ανθρώπου (ψυχή – σώμα), περνά πολύ γρήγορα στην Πατερική σκέψη. Ο Άγιος Ειρηναίος (… 202), θέλοντας να υποστηρίξει ότι η σωτηρία είναι πραγματική και όχι εικονική, αφορά δηλαδή τον άνθρωπο στην ολότητά του, (σε αντίθεση με τους γνωστικούς για τους οποίους η σωτηρία αφορούσε το νου, τη γνώση μόνο), παρουσιάζει το Άγιο Πνεύμα ως συστατικό στοιχείο που συγκροτεί τον πραγματικό, ολοκληρωμένο άνθρωπο σύμφωνα με το σχέδιο του Θεού: «Ο τέλειος άνθρωπος αποτελείται από τρία συστατικά: τη σάρκα, την ψυχή και το Πνεύμα. Ανάμεσα στη σάρκα και στο Πνεύμα, είναι η ψυχή. Όταν αυτή προσκολλάται στο Πνεύμα, γίνεται πνεύμα. Αντίθετα, όταν αυτή συμβιβάζεται με τη σάρκα, γίνεται κι αυτή ολόκληρη σάρκα… Όλοι εκείνοι που φοβούνται τον Θεό και πιστεύουν στην έλευση του Υιού Του, και, μέσω της πίστης, κατοικεί σ’ αυτούς το Πνεύμα του Θεού, ονομάζονται πνευματικοί, επειδή έχουν το Πνεύμα του Πατέρα που τους ανυψώνει στη ζωή του Θεού» (Κατά των Αιρέσεων V,9,1-2, PG 7, 1144-1145) .

Μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι το Άγιο Πνεύμα ανήκει, κατά κάποιον τρόπο μυστηριακό, στο «εγώ» του ανθρώπου. Οι Πατέρες αναφέρονται σε μια «προσωπική» παρουσία του Αγίου Πνεύματος, στο είναι του, στο «εγώ» του ανθρώπου, στην «προσωπικότητά» του. Πρόκειται για μια ουσιαστική παρουσία μέσα στην Εκκλησία στην ολότητά της, αλλά και σε κάθε μέλος της ξεχωριστά. Ο Ωριγένης, [ο οποίος υπήρξε μια από τις σημαντικότερες μορφές των πρωτοχριστιανικών χρόνων (185–254)], αναφερόμενος στην παρουσία του Αγίου Πνεύματος στον άνθρωπο, μιλά για μια «ανάκραση» (μίγμα), ενώ ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός (329–389, υπήρξε Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης και θεολόγος) χρησιμοποιεί τον όρο «μίξις». Τις λέξεις αυτές τις μεταχειρίζονται οι Πατέρες, για να εξηγήσουν την ένωση της ψυχής και του σώματος, του Λόγου με την ανθρώπινη φύση και, επιπλέον, την ένωση του Πνεύματος με τον άνθρωπο. Και αυτό για να υποστηρίξουν με έμφαση την ρεαλιστικότητα της «πνευματοποίησης» του ανθρώπου. Για τον Μέγα Βασίλειο, ο άνθρωπος λέγεται «λογικός», επειδή συμμετέχει στον Λόγο του Θεού (είναι δημιουργημένος κατ’ εικόνα του Λόγου). Έτσι λέγεται «πνευματικός», επειδή συμμετέχει, κατά χάρη, στο Πνεύμα το Άγιο.

Προσοχή: εδώ δεν πρόκειται για μια μορφή καλυμμένου πανθεϊσμού. Ο άνθρωπος «συμμετέχει» κατά χάρη στην ζωή του Θεού.

ΜΟΝΟ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ, ΜΑΣ ΕΞΑΣΦΑΛΙΖΕΙ ΤΗ ΧΡΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ

Το μυστήριο της σωτηρίας είναι χριστολογικό, δηλαδή μόνο μέσω του Ιησού Χριστού, μοναδικού μεσίτη, πραγματοποιείται η σωτηρία του ανθρώπου. Εντούτοις, στην παρούσα οικονομία της σωτηρίας, το Άγιο Πνεύμα είναι αναγκαίο για τη χριστοποίησή μας. Σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, ο Θεός Πατέρας μάς πλησιάζει «μέσω του Υιού εν Αγίω Πνεύματι», κι εμείς για να πλησιάσουμε τον Πατέρα ακολουθούμε την αντίστροφη οδό, «εν Αγίω Πνεύματι οδηγούμεθα στον Υιό», γινόμαστε «Υιοί εν Υιώ» κι έτσι πραγματοποιεί­ται η «θεοποίηση» του ανθρώπου. Για να γίνει ο άνθρωπος «θεοφόρος», πρέπει να γίνει πρώτα «χριστοφόρος», αλλά αυτό είναι δυνατό, μόνο αν προηγουμένως γίνει «πνευματοφόρος». Mόνον όταν έχουμε τη ζωή του Πνεύματος μέσα μας, μπορούμε να φανερώσουμε τον Χριστό. Γινόμαστε Μάρτυρες του Χριστού, «ακτινοβολία» της ύπαρξής Του, όταν είμαστε γεμάτοι από το Πνεύμα το Άγιο. 

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΝΕΙΣ ΓΕΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟ ΑΓΙΟ;

Το να είναι κανείς γεμάτος από το Πνεύμα το Άγιο, σημαίνει ότι ο χριστιανός, μέσω της πίστης, ζει σ’ ένα επίπεδο και μια διάσταση που ξεπερνά τις γήινες και απλά βιολογικές διαστάσεις του, κι αναπνέει κι εμπνέεται από το Δώρο της Αγάπης που, σύμφωνα με την Αγία Γραφή, ταυτίζεται με το Πνεύμα το Άγιο.
Για να γεννηθεί ο Χριστός μέσα μας, να ταυτιστούμε μαζί Του και να φτάσουμε στο τέλειο ανάστημά Του, είναι αναγκαίο το Πνεύμα να μας επισκιάσει με την παρουσία Του, όπως συνέβη και με τη Θεοτόκο. Έτσι, τα Μυστήρια του Χριστού επαναλαμβάνονται σ’ εμάς με την ενέργεια του Αγίου Πνεύματος. Το Πνεύμα καθιστά και εμάς, όπως και την Αειπάρθενο Μαρία, «καρποφόρους», μπορούμε κι εμείς να γίνουμε «μητέρα» του Χριστού, αν ο Χριστός γεννιέται συνεχώς με κάθε πράξη αγάπης στη ζωή μας.
Ακόμα, πρέπει να υπογραμμίσουμε πως ο άνθρωπος απορρίπτοντας το Πνεύμα, απορρίπτει το πιο αυθεντικό μέρος τού είναι του, απορρίπτει την «πνευματικότητά» του, τη ζωτική σχέση με τον Πατέρα και με τον Υιό εν Αγίω Πνεύματι. Έτσι ο άνθρωπος ζει μόνο «βιολογικά» και όχι «πνευματικά». Πρόκειται για αυτό που το Ευαγγέλιο ονομάζει «βλασφημία ενάντια στο Πνεύμα ». Αυτή είναι η μόνη αμαρτία που δεν συγχωρείται, διότι αντιτίθεται στην οικονομία της σωτηρίας. Πράγματι, το ν’ απαρνηθεί κανείς το Πνεύμα σημαίνει ν’ απαρνηθεί την πηγή των χαρισμάτων, το κατ’ εξοχήν Χάρισμα (Βλ. Λουκά 11,13), την Πηγή της αληθινής ζωής. Η αντίσταση στο Πνεύμα σημαίνει αντίσταση στον ίδιο τον Δωρητή που συνεχώς ενεργεί για τη σωτηρία μας. Αποτελεί προσπάθεια εκ μέρους του ανθρώπου να αλυσοδέσει την ελευθερία του Θεού, το Πνεύμα που είναι η Ελευθερία (Βλ. Β’ Κορινθίους 3,17).

ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ ΜΑΣ ΚΑΘΙΣΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΣ

Μια από τις μεγαλύτερες ανθρώπινες αξίες, είναι η ελευθερία, την πραγματική ελευθερία την εγγυάται μόνο το Άγιο Πνεύμα δοσμένο στον άνθρωπο. Το Πνεύμα του Θεού μας καθιστά ελευθέρους από τις μεγαλύτερες σκλαβιές του ανθρώπου, που είναι η αμαρτία, ο πόνος και ο θάνατος.
Το Ευαγγέλιο, οι Επιστολές του Αποστόλου Παύλου, η εμπειρία των Αγίων, μας διδάσκουν ότι η ζωή του χριστιανού είναι συνδεδεμένη με τον Σταυρό και τα παθήματα του Χριστού, τα οποία όμως, με τη σειρά τους, βρίσκονται σε αλληλουχία, με την Ανάσταση και τη Δόξα του Κυρίου. Η αχώριστη αυτή συσχέτιση: Σταυρός – Ανάσταση, αποτελεί ένα από τα πιο ακατάληπτα μυστήρια της ζωής του χριστιανισμού. Και ακριβώς γι’ αυτό, η κυριότερη απόδειξη ότι ο χριστιανός έχει αποδεχθεί τη «λογική» του Αγίου Πνεύματος και όχι αυτή της σάρκας, είναι όταν έχει δεχτεί στη ζωή του τον πόνο, όχι ως σκάνδαλο, αλλά ως την οδό που οδηγεί προς την Ανάσταση. Είναι πράγματι ελεύθερος εκείνος που, εν Χριστώ, έχει ξεπεράσει τη σκλαβιά του πόνου και του θανάτου «του τελευταίου εχθρού» του ανθρώπου (βλ. Α’ Κορ. 15, 26). Πράγματι, η Δύναμη του Θεού, δηλαδή το Πνεύμα το Άγιο, φανερώνεται μέσα στην αδυναμία του ανθρώπου και κυρίως στην έσχατη μορφή της, τον πόνο και τον θάνατο (Βλ. Β’ Κορινθίους 4,7. 12,9-11. 13,3-4). Ο χριστιανός που έχει εισαχθεί σ’ αυτή τη λογική του Θεού, είναι βέβαιος ότι η παρηγοριά που προέρχεται από τον Πατέρα, συνοδεύει κάθε εμπειρία αδυναμίας και πόνου (Βλ. Β’ Κορινθίους 1, 3-7). Μέσα από κάθε βάσανο και κάθε πόνο, τον περιμένει μια πραγματική πνευματική χαρά, διότι ο καρπός του Πνεύματος είναι η αγάπη, η χαρά, η ειρήνη, η ελευθερία (Γαλ. 5,22).
Αλλά κυρίως, όταν ο χριστιανός κατορθώνει, με τη βοήθεια του Θεού, να νικήσει τη σάρκα και να προσκολληθεί στο Πνεύμα, αποκτά την ελευθερία που είναι δώρο του Πνεύματος. «Ο “Κύριος” είναι το Πνεύμα, και όπου υπάρχει το Πνεύμα, υπάρχει ελευθερία» (Β’ Κορινθίους 3, 17). Οι χριστιανοί έχουν «κληθεί για την ελευθερία» (Γαλ. 3, 17), αλλά μπορούν να παραμείνουν στην ελευθερία των παιδιών του Θεού, μόνο χάρη στο Άγιο Πνεύμα. Για τον λόγο αυτόν, ο Άγιος Παύλος τους καλεί να «πορεύονται εν Αγίω Πνεύματι»: «Σας λέω, λοιπόν: πορεύεστε σύμφωνα με το Πνεύμα, και τότε δεν θα εκτελείτε τις επιθυμίες της σάρκας» (Γαλάτας 5, 16).

Η πραγματική ελευθερία είναι η ελευθερία από τη σκλαβιά της αμαρτίας: «Είστε, λοιπόν, ελεύθεροι πια από τον ζυγό της αμαρτίας και υπηρετείτε το καλό και το δίκαιο» (Ρωμαίους 6, 18).

+ Ιωάννης Σπιτέρης
Αρχιεπίσκοπος