Η ΚΑΤΗΧΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ
Όπως είναι γνωστό σε μερικούς, από το 1992 υπάρχει η Επίσημη Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας που αποτελεί, μετά από τα ντοκουμέντα της Β’ Βατικανής Συνόδου, την πιο έγκυρη διδασκαλία της Εκκλησίας μας. Το 1996 η Κατήχηση αυτή μεταφράστηκε και στα Ελληνικά. Πρόκειται για έναν ογκώδη τόμο 965 σελίδων.
Με την ευκαιρία της επίσκεψης του Πάπα Φραγκίσκου στην Ελλάδα, ακούγονται, από κάποιους εξτρεμιστικούς κύκλους, εντελώς αβάσιμες κριτικές, κατά του οικουμενικού διαλόγου, που έχει αναπτυχθεί μεταξύ των Εκκλησιών. Θα ήθελα να υπενθυμίσω αυτό που διδάσκει η Καθολική Εκκλησία, στους πιστούς, στην επίσημη Κατήχησή της, σχετικά με τον οικουμενισμό.
Για πρώτη φορά μια κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας αναφέρεται στον οικουμενισμό
Για πρώτη φορά μια γενική Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας αναφέρεται στο οικουμενικό πνεύμα που πρέπει να διακατέχει κάθε πιστό. Σε ότι αφορά τους μη καθολικούς χριστιανούς, κυρίως τους αδελφούς που ανήκουν στις ανατολικές Εκκλησίες, η Κατήχηση, αναφέροντας τη διδασκαλία της Β’ Συνόδου του Βατικανού, αναγνωρίζει την εγκυρότητα των ιερών μυστηρίων των και διακηρύττει: «Η Καθολική Εκκλησία τους αγκαλιάζει με αδελφικό σεβασμό και στοργή. Έχοντας λάβει στο Βάπτισμα τη δικαίωση από την πίστη, είναι ενσωματωμένοι στο Χριστό, και επομένως δίκαια φέρουν το χριστιανικό όνομα και πολύ σωστά αναγνωρίζονται από τα παιδιά της Καθολικής Εκκλησίας ως αδέλφια εν Κυρίω» (αρ. 818). Επομένως τα αδέλφια δεν μπορούμε να παραμείνουν χωρισμένα.
Ο οικουμενισμός στη ζωή των πιστών
Η «ενότητα όλων των χριστιανών είναι δώρο του Χριστού και κάλεσμα του Αγίου Πνεύματος» (αρ. 820). Όμως οι χριστιανοί πρέπει να ανταποκριθούν σ’ αυτό το κάλεσμα. Γι’ αυτό απαιτείται:
«- μια διαρκής ανανέωση της Εκκλησίας για μία μεγαλύτερη πιστότητα στην κλήση της. Αυτή είναι ο δυναμισμός της κινήσεως προς την ενότητα.
– η μεταστροφή της καρδιάς για να ζήσουμε πιο αγνά σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, διότι είναι η απιστία των μελών στο δώρο του Χριστού που προκαλεί τις διαιρέσεις.
– η κοινή προσευχή, διότι η μεταστροφή της καρδιάς και η αγιότητα της ζωής, μαζί με τις προσωπικές και τις από κοινού προσευχές υπέρ της ενότητας των Χριστιανών, μπορούν να θεωρηθούν η ψυχή της οικουμενικής κινήσεως και πολύ σωστά μπορούν να ονομασθούν πνευματικός οικουμενισμός.
– η αμοιβαία αδελφική γνωριμία.
– η οικουμενική μόρφωση των πιστών και ειδικά των ιερέων.
– ο διάλογος μεταξύ των θεολόγων και οι συναντήσεις μεταξύ των χριστιανικών Εκκλησιών και χριστιανικών κοινοτήτων.
– η συνεργασία μεταξύ χριστιανών στους διάφορους τομείς εξυπηρέτησης του ανθρώπου (αρ. 821).
Αλλά και η ίδια η Κατήχηση αυτή καθ’ αυτή, αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο για τον οικουμενικό διάλογο.
Το περιεχόμενο της κατήχησης γράφτηκε με οικουμενικό πνεύμα
Γράφει ο Ιωάννης Παύλος ο Β’ στη Διάταξηέγκρισης της Κατήχησης: «Η Κατήχηση θέλει να προσφέρει ένα βοήθημα στις οικουμενικές προσπάθειες, που εμψυχώνονται από την αγία επιθυμία της ενότητας όλων των χριστιανών, παρουσιάζοντας με ακρίβεια το περιεχόμενο και την αρμονική συνοχή της καθολικής πίστεως. Η ‘‘Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας’’ προσφέρεται τέλος, σε κάθε άνθρωπο που μας ζητά να του εξηγήσουμε το λόγο της ελπίδας που βρίσκεται μέσα μας, και θέλει να μάθει αυτό που πιστεύει η Καθολική Εκκλησία» (αρ. 4).
Έχει ενδιαφέρον να εκθέσουμε μερικά παραδείγματα σχετικά με την οικουμενική διάσταση της Κατήχησης που αφορούν κυρίως στο δικό μας ορθόδοξο περιβάλλον.
Πρώτα απ’ όλα, η Κατήχηση, εκ των πραγμάτων έχει μια βαθιά πατερική δομή, καθώς αναφέρει συνεχώς τη διδασκαλία των Ελλήνων και Λατίνων Πατέρων. Οι Έλληνες Πατέρες αναφέρονται 120 φορές κι όχι μόνο μνημονεύονται οι πιο παλαιοί, αλλά και οι πιο πρόσφατοι όπως ο Συμεών Θεσσαλονίκης (1370-1429). Για της μεγάλες αλήθειες τις πίστεως, συχνά προτιμούνται οι Έλληνες Πατέρες. Έτσι λ.χ. η διδασκαλία περί Αγίας Τριάδας παρουσιάζεται με τα λόγια του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού (Βλ. αρ. 256). Μερικές φορές η Κατήχηση μεταχειρίζεται την ελληνική θεολογική ορολογία, όπως π. χ., για να αναφερθεί στην εσωτριαδική ζωή του Θεού, προτιμά τη λέξη Θεολογία (λόγος περί Θεού), ενώ όσο αφορά τη φανέρωση του Θεού στην ιστορία υπέρ της σωτηρίας των ανθρώπων, χρησιμοποιεί τον όρο οικονομία. Να σημειωθεί πως και οι δύο λέξεις είναι γραμμένες στα ελληνικά στο πρωτότυπο κείμενο (βλ. αρ. 236). Από οικουμενικής απόψεως έχει μεγάλο ενδιαφέρον πώς η Κατήχηση παρουσιάζει το πολυσυζητημένο θέμα της αιώνιας εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος στην εσωτριαδική ζωή του Θεού κι επομένως του Filioque που τόσα προβλήματα έχει δημιουργήσει στις σχέσεις των δύο Εκκλησιών.
Ένα παράδειγμα αυθεντικής Συνοδικότητας
Όπως είναι γνωστό, η Καθολική Εκκλησία έχει εισαχθεί σε μια σοβαρή διαδικασία αξιοποίησης της Συνοδικότητας, ωθούμενη σε αυτό και από τον επίσημο θεολογικό διάλογο με την Ορθόδοξη Εκκλησία. Η επίσημη Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας, αντιπροσωπεύει ένα από τα πιο πειστικά παραδείγματα Συνοδικότητας. Πράγματι, η Κατήχηση συντάχθηκε με τη συνεργασία όλων των επισκόπων της Καθολικής Εκκλησίας, των τοπικών Συνόδων Ιεραρχίας, των θεολογικών και κατηχητικών Σχολών. Περισσότεροι από χίλιοι επίσκοποι απέστειλαν στην κεντρική επιτροπή, που είχε ετοιμάσει το προπαρασκευαστικό κείμενο της Κατήχησης, 24.000 παρατηρήσεις, πολλές από τις οποίες ενσωματώθηκαν στην τελική μορφή του κειμένου. Σωστά ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ο Β’ παρατηρούσε: «Μπορούμε σήμερα να πούμε ότι η Κατήχηση είναι καρπός της συλλογικής εργασίας όλων των Επισκόπων της Καθολικής Εκκλησίας». Επομένως, βρισκόμαστε μπροστά σε ένα κείμενο που εκφράζει τη συνοδική και συλλογική φύση της Εκκλησίας σε στενή κοινωνία με τον επίσκοπο Ρώμης: «Η πραγματοποίηση αυτής της Κατήχησης – γράφει ο Ποντίφικας – αντανακλά μ’ αυτόν τον τρόπο τη συλλογική φύση της Ιεραρχίας και φανερώνει την καθολικότητα της Εκκλησίας».
Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί, όπως υπογράμμιζε ο τότε καρδινάλιος J. Ratzinger και μετέπειτα Πάπας Βενέδικτος, πως η Κατήχηση δεν αποτελεί ένα νέο υπέρ-δόγμα και δεν έχει σκοπό να αποτελέσει τροχοπέδη στην περαιτέρω θεολογική έρευνα. Εξ’ άλλου, επειδή πρόκειται για μία κατήχηση, σκοπός της δεν είναι μόνο να μεταδώσει με ακρίβεια τη διδασκαλία της πίστεως, αλλά επίσης να διαπαιδαγωγήσει στην πίστη, να βοηθήσει ώστε να υπάρξει μια εμπειρία πίστεως στην πορεία προς την ενότητα όλων των χριστιανών.
Ιωάννης Σπιτέρης
Αρχιεπίσκοπος
πρώην Κερκύρας