ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ

Πλατεία Αγίου Πέτρου

Τετάρτη, 17 Απριλίου 2024

Κατήχηση. Τα πάθη και οι αρετές. 15. Η εγκράτεια

Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, καλημέρα!

Σήμερα θα μιλήσω για την τέταρτη και τελευταία βασική αρετή: την εγκράτεια. Με τις άλλες τρεις, αυτή η αρετή μοιράζεται μια ιστορία που χρονολογείται από πολύ παλιά και δεν ανήκει μόνο στους Χριστιανούς. Για τους Έλληνες, η άσκηση των αρετών είχε ως στόχο την ευτυχία. Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης γράφει τη σημαντικότερη πραγματεία του περί ηθικής, απευθυνόμενη στον γιο του Νικόμαχο, για να τον εκπαιδεύσει στην τέχνη της ζωής. Γιατί όλοι αναζητούμε την ευτυχία αλλά τόσο λίγοι την επιτυγχάνουν; Αυτό είναι το ερώτημα. Για να απαντήσει σε αυτό, ο Αριστοτέλης πραγματεύεται το θέμα των αρετών, μεταξύ των οποίων σημαντική θέση έχει η εγκράτεια. Ο όρος κυριολεκτικά σημαίνει «έλεγχος επί του εαυτού». Η εγκράτεια είναι μια κυριαρχία επί του εαυτού μας. Αυτή η αρετή είναι επομένως η ικανότητα της αυτοκυριαρχίας, η τέχνη του να μην παρασυρόμαστε από απείθαρχα πάθη, να βάζουμε τάξη σε αυτό που ο Mαντσόνι αποκαλεί «σύγχυση της ανθρώπινης καρδιάς».

Η Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας μας λέει ότι «η εγκράτεια είναι η ηθική αρετή που μετριάζει την έλξη των απολαύσεων και προσφέρει την ισορροπία στη χρήση των αγαθών της δημιουργίας. Εξασφαλίζει την κυριαρχία της θελήσεως πάνω στα ένστικτα και κρατά τις επιθυμίες μέσα στα όρια της εντιμότητας. Ο εγκρατής άνθρωπος κατευθύνει τις αισθητές ορέξεις του προς το καλό, διατηρεί μια αγία διακριτικότητα, και δεν παρασύρεται από τους πόθους του ή από τη δύναμή του ούτε πηγαίνει πίσω από τα πάθη της καρδιάς του» (αριθμ. 1809).

Συνεπώς, η εγκράτεια είναι η αρετή του σωστού μέτρου. Σε κάθε περίσταση συμπεριφέρεται με ευφυία, διότι οι άνθρωποι που ενεργούν ωθούμενοι πάντοτε από ορμή ή πληθωρικότητα, είναι τελικά αναξιόπιστοι. Οι άνθρωποι χωρίς εγκράτεια είναι πάντοτε αναξιόπιστοι. Σε έναν κόσμο όπου τόσοι πολλοί άνθρωποι περηφανεύονται να λένε αυτό που σκέφτονται, ο εγκρατής άνθρωπος προτιμά να σκέφτεται αυτό που λέει. Καταλαβαίνετε τη διαφορά; Να μην λες αυτό που σου έρχεται στο μυαλό, έτσι… Όχι! Να σκέφτεσαι αυτό που πρέπει να πεις. Να μη δίνεις άσκοπες υποσχέσεις, αλλά να αναλαμβάνεις δεσμεύσεις στον βαθμό που μπορείς να τις ικανοποιήσεις.

Ακόμη και με τις απολαύσεις, ο εγκρατής άνθρωπος ενεργεί με κρίση. Η ελεύθερη ροή των παρορμήσεων και η πλήρης άδεια που δίνεται στις απολαύσεις, καταλήγουν να στρέφονται εναντίον του εαυτού μας, βυθίζοντάς μας σε μια κατάσταση πλήξης. Πόσοι άνθρωποι που ήθελαν αδηφάγα να δοκιμάσουν τα πάντα, βρέθηκαν να χάνουν τη γεύση για όλα! Καλύτερα να επιζητούμε το σωστό μέτρο: παραδείγματος χάριν, για να εκτιμήσουμε ένα καλό κρασί, είναι προτιμότερο να το γευόμαστε με μικρές γουλιές παρά να το καταπίνουμε όλο μονορούφι. Το ξέρουμε όλοι αυτό.

Ο εγκρατής άνθρωπος ξέρει να ζυγίζει και να μετράει καλά τις λέξεις. Σκέφτεται αυτό που λέει. Δεν αφήνει μια στιγμή θυμού να καταστρέψει σχέσεις και φιλίες που μόνο με δυσκολία μπορούν να ξαναχτιστούν. Ειδικά στην οικογενειακή ζωή, όπου οι αναστολές μειώνονται, όλοι διατρέχουμε τον κίνδυνο να μην κρατήσουμε υπό έλεγχο τις εντάσεις, τους εκνευρισμούς και τον θυμό. Υπάρχει καιρός να μιλήσεις και καιρός να σιωπήσεις, αλλά και οι δύο απαιτούν το σωστό μέτρο. Και αυτό ισχύει για πολλά πράγματα, για παράδειγμα το να είσαι με τους άλλους και το να είσαι μόνος.

Αν ο εγκρατής άνθρωπος ξέρει να ελέγχει την οργή του, αυτό δεν σημαίνει ότι θα τον βλέπουμε διαρκώς με ένα γαλήνιο και χαμογελαστό πρόσωπο. Μερικές φορές μάλιστα είναι απαραίτητο να αγανακτείς, αλλά πάντοτε με τον σωστό τρόπο. Αυτές είναι οι λέξεις: το σωστό μέτρο, ο σωστός τρόπος. Ένας λόγος επίπληξης είναι μερικές φορές πιο υγιής από μια όξινη και μνησίκακη σιωπή. Ο εγκρατής άνθρωπος ξέρει ότι τίποτα δεν είναι πιο άβολο από το να διορθώσει έναν άλλον, αλλά ξέρει επίσης ότι είναι απαραίτητο: διαφορετικά θα πρόσφερε ελεύθερο πεδίο στο κακό. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο εγκρατής καταφέρνει να κρατά μαζί τα άκρα: επιβεβαιώνει τις απόλυτες αρχές, διεκδικεί τις μη διαπραγματεύσιμες αξίες, αλλά ξέρει επίσης να κατανοεί τους ανθρώπους και να δείχνει ενσυναίσθηση προς αυτούς. Δείχνει ενσυναίσθηση.

Το δώρο του εγκρατή είναι λοιπόν η ισορροπία, μια ιδιότητα τόσο πολύτιμη όσο και σπάνια. Πράγματι, τα πάντα στον κόσμο μας ωθούν στην υπερβολή. Αντιθέτως, η εγκράτεια ταιριάζει καλά με τις ευαγγελικές συμπεριφορές όπως τη μικρότητα, τη διακριτικότητα, την αφάνεια, την πραότητα. Όποιος είναι εγκρατής αποδέχεται την εκτίμηση των άλλων, αλλά δεν την κάνει μοναδικό κριτήριο κάθε πράξης και κάθε λέξης. Είναι ευαίσθητος, ξέρει να κλαίει και δεν ντρέπεται γι’ αυτό, αλλά δεν κλαίγεται ο ίδιος. Ηττημένος, ξανασηκώνεται· νικητής, είναι ικανός να επιστρέψει στη συνήθη αφανή ζωή του. Δεν επιζητεί το χειροκρότημα, αλλά ξέρει ότι έχει ανάγκη τους άλλους.

Αδελφοί και αδελφές, δεν είναι αλήθεια ότι η εγκράτεια μας κάνει γκρίζους και άχαρους. Το αντίθετο, μας κάνει να απολαμβάνουμε καλύτερα τα αγαθά της ζωής: το να είμαστε μαζί στο τραπέζι, την τρυφερότητα κάποιας φιλίας, την εμπιστοσύνη των πεπαιδευμένων ανθρώπων, τον θαυμασμό για τις ομορφιές της πλάσης. Η ευτυχία, ταυτοχρόνως με την εγκράτεια, είναι μια χαρά που ανθίζει στην καρδιά εκείνου ο οποίος αναγνωρίζει και εκτιμά ό,τι έχει μεγαλύτερη αξία στη ζωή. Ας προσευχηθούμε στον Κύριο να μας δώσει αυτό το δώρο: το δώρο της ωριμότητας, της ηλικιακής ωριμότητας, της συναισθηματικής ωριμότητας, της κοινωνικής ωριμότητας. Το δώρο της εγκράτειας.

———————

Μετάφραση: π.Λ