ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΙΕΡΕΑΣ
(συνΕχεια από το χθεσινΟ)

Η Β’ ΣΥΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΒΑΤΙΚΑΝΟΥ

Τα σπουδαία ντοκουμέντα της Δευτέρας Συνόδου του Βατικανού, η Δογματική Διάταξη «Περί Εκκλησίας», Lumen Gentium (Φως των Εθνών), και το Διάταγμα «Για την διακονία και τη ζωή των Πρεσβυτέρων» Presbyterorum Ordinis (Η τάξη των Πρεσβυτέρων) περιέχουν τα κυριότερα στοιχεία της συνοδικής διδασκαλίας γύρω από τα εκκλησιαστικά διακονήματα. Ήδη από τους τίτλους αυτών των ντοκουμέντων μπορούμε να αντιληφθούμε πως αλλάζει ακόμα και η ορολογία και επιστρέφουμε σε πιο βιβλικές και πατερικές αντιλήψεις.

Δύο είναι οι αρχές που εμπνέουν αυτήν τη διδασκαλία: Χριστολογική αρχή

Η ιεροσύνη αποτελεί ένα ιερό σημείο της παρουσίας του Χριστού μέσα στη Εκκλησία και στον κόσμο, σχεδόν μια «ορατοποίηση», μία «διαφάνεια» του Χριστού αρχιερέα, Κεφαλής, Διδασκάλου και Ποιμένα (Βλ. Lumen Gentium, 21-27-28 και Presbyterorum Ordinis, 2-3,5-6). Ένας είναι ο ιερέας ο Ιησούς, οι άνθρωποι συμμετέχουν σε αυτήν την μοναδική ιεροσύνη ή καλύτερα την καθιστούν παρούσα. Γι’ αυτό το λόγο, ο ιερέας, όταν χορηγεί τα ιερά Μυστήρια μεταχειρίζεται φόρμουλες όπως: «Εγώ σε βαφτίζω», «Σου συγχωρώ τις αμαρτίες». Στην καθαγίαση του άρτου και του οίνου επαναλαμβάνει τα ίδια λόγια του Χριστού, γιατί είναι ο ίδιος ο Χριστός που τα προφέρει. Αυτό το «εγώ» δεν αναφέρεται στον ιερέα αλλά στον ίδιο το Χριστό. Ο ιερέας «δανείζει» τη φωνή του στο Χριστό. Ας θυμηθούμε και πάλι τα λόγια του Αγίου Αυγουστίνου: «Ας βαπτίζει λοιπόν ο Πέτρος, είναι ο Χριστός που βαπτίζει· ας βαπτίζει ο Παύλος, είναι ο Χριστός που βαπτίζει· ας βαπτίζει ακόμη κι ο Ιούδας, είναι ο Χριστός που βαπτίζει» (In Io. Ev. 6, 6-8). Στην καθολική θεολογία για προσδιορίσουμε αυτήν την «αντικατάσταση» του Χριστού από τον ιερέα, λέμε ότι ο ιερέας, χορηγώντας τα ιερά Μυστήρια, ενεργεί «in persona Christi», δηλαδή μυστηριακά αντικαθιστά το πρόσωπο του Χριστού ο οποίος χορηγεί τα μυστήρια.

Εκκλησιολογική αρχή.

Το διακόνημα του πρεσβυτέρου τοποθετείται μέσα στην κοινότητα και για την κοινότητα. Γι’ αυτό, όπως ο Χριστός που καθιστά παρόν, ο πρεσβύτερος οφείλει:
• Να κάνει όλη τη ζωή του μία Θυσία ευπρόσδεκτη στο Θεό, με την πίστη, ελπίδα και αγάπη (ιερατική διάσταση της χριστιανικής ζωής).
• Να είναι προφητικά στρατευμένος για να ζήσει προσωπικά και κοινωνικά το ευαγγελικό μήνυμα (προφητική διάσταση).
• Με το βασιλικό λειτούργημα, να συμβάλλει, με τη δύναμη της αγάπης, ώστε να υποχωρήσουν όλο και περισσότερο οι αποσυνθετικές δυνάμεις της αμαρτίας και του θανάτου (βασιλική διάσταση).

Όλα αυτά, βέβαια, χαρακτηρίζουν και κάθε χριστιανό, εντούτοις βρίσκουν στα ειδικά εκκλησιαστικά διακονήματα την ύψιστη πραγματοποίησή τους (Βλ. Lumen Gentium, 18 και 30 και κυρίως όλο το 11 κεφάλαιο).
Από αυτές τις αρχές, βγαίνει, ως πρώτο συμπέρασμα, ότι τα εκκλησιαστικά διακονήματα δεν είναι απόλυτα και ανεξάρτητα, αλλά «σχετικά». Πρέπει, δηλαδή, να τα αντιληφθούμε εν σχέσει με την Ιεροσύνη του Χριστού και με την κοινή Ιεροσύνη των βαφτισμένων μέσα στην κοινότητα της Εκκλησίας. Μ’ αυτήν την προοπτική, η «εξουσία» που χορηγεί ο Χριστός και είναι συνδεδεμένη με την Ιεροσύνη, δεν μπορεί να είναι παρά διακονία για τους πιστούς και κοινωνία με τους πιστούς. Έτσι η «ιερά εξουσία» αποκτά και πάλι την πρωταρχική της έννοια που συνίσταται στο να βοηθά τους αδελφούς ν’ αυξήσουν τα χαρίσματα που χορηγεί το Πνεύμα το Άγιο (Βλ. Presbyterorum Ordinis, 2 και 9).

Η αφετηρία των εκκλησιαστικών διακονημάτων αποτελείται από τη χειροτονία (Βλ. Lumen Gentium, 21 και 28). Ο χειροτονημένος με το δώρο μιας ιδιαίτερης και μόνιμης χάρης (είναι ιερέας για πάντα), συμμετέχει σ’ ολόκληρη τη σωστική δράση του Χριστού. Η χάρη της χειροτονίας δεν περιορίζεται μόνο στην Ευχαριστία, πρόκειται για ένα χάρισμα, μέσο του οποίου, καθοδήγηση, καθαγίαση και αποστολή είναι στενά συνδεδεμένες και αλληλοεξαρτώμενες. Χειροτονείται κανείς όχι απλώς για να είναι κάτι (οντολογική διάσταση), αλλά και για να κάνει κάτι, να «διακονεί» (δυναμική διάσταση). Η χειροτονία καθιστά τον άνθρωπο ικανό για όλο το φάσμα της αποστολής και του ευαγγελισμού, για το κήρυγμα του Λόγου, από τον οποίον προέρχεται η πίστη και η μετάνοια, για την καθοδήγηση της κοινότητας, τη μαρτυρία της αγάπης και της αγαθοεργίας, τη χορήγηση των Μυστηρίων, με αποκορύφωμα την Ευχαριστία. Η Ευχαριστία καθιστά το κέντρο της αποστολής του πρεσβυτέρου (Βλ. Lumen Gentium, 17, 28, Sacrosantum Concilium, 19, Ad Gentes, 39, Presbyterum Ordinis, 2-6).
Αυτό όμως έχει σημασία, μόνον εάν η Ευχαριστία εκφράζει, όχι μόνο τη θυσία του Χριστού, αλλά και το λειτουργικό αποκορύφωμα της πνευματικής θυσίας ολόκληρης της ζωής του χριστιανού: «Με τη διακονία των Ιερέων ολοκληρώνεται η πνευματική θυσία των πιστών, ενωμένη με τη θυσία του Χριστού, μοναδικού Μεσίτη, η οποία προσφέρεται αναίμακτα και μυστηριακά στη Θεία Ευχαριστία, από τα ιερατικά χέρια, στο όνομα όλης της Εκκλησιάς, μέχρις ότου έλθει ο ίδιος ο Κύριος. Προς αυτήν κατευθύνεται κι εκεί ολοκληρώνεται η διακονία των Ιερέων. Αρχίζοντας από το ευαγγελικό κήρυγμα, η διακονία αυτή, αντλεί τη δύναμή της και την αποτελεσματικότητά της από τη Θυσία του Χριστού» (Presbyterorum Ordinis, 2).

Το Μυστήριο της Ιεροσύνης είναι ένα, αλλά είναι τρεις οι βαθμοί στους οποίους κανείς συμμετέχει και το αποκορύφωμα είναι το επισκοπικό διακόνημα. Το επισκοπικό, το πρεσβυτερικό και το διακονικό διακόνημα αποτελούν μία συμμετοχή, με διαφορετικό βαθμό, στο μοναδικό ιερό Μυστήριο της Ιεροσύνης, το οποίο ανήκει στο Χριστό.

Η Β’ Σύνοδος του Βατικανού χρησιμοποιεί μια πιο βιβλική ορολογία. Ενώ η Σύνοδος του Τρέντο μεταχειρίστηκε τη λέξη «Sacerdos» (ιερέας) για τις τρεις βαθμίδες της Ιεροσύνης, η Β’ Συνόδου του Βατικανού, με τη λέξη «ιερέας», αναφέρεται σ’ όλο το Λαό του Θεού ενώ, για τα ειδικά εκκλησιαστικά διακονήματα μεταχειρίζεται την ακόλουθη ορολογία: «επίσκοπος», «πρεσβύτερος», «διάκονος», που μαζί αποτελούν τα «εκκλησιαστικά διακονήματα».

ΣΥΝΘΕΣΗ

Απ’ ότι αναφέραμε ως τώρα, είμαστε σε θέση να βγάλουμε ορισμένα συμπεράσματα:

Πρώτ’ απ’ όλα η Ιεροσύνη είναι μία εμπειρία ζωής, όπως για τους Προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης. Αυτό σημαίνει ότι, πρεσβύτερος υπαρξιακά, γίνεται κανείς με μία ζωή δοσμένη συνεχώς στους άλλους. Δεν είναι κανείς ιερέας μερικές στιγμές, μερικές ώρες της ημέρας, σε μερικούς τόπους, όπως π.χ. στην Εκκλησία, αλλά παντού και πάντοτε. Ο Ιησούς είναι ιερέας ακριβώς διότι δίνεται, προσφέρεται στον Πατέρα και στους ανθρώπους και μόνο στο τέλος μίας ζωής, κατά τη διάρκεια της οποίας δόθηκε ολοκληρωτικά, έλαβε όλη τη σημασία της η «ευχαριστιακή πράξη» που τέλεσε «πριν το πάθος του» στο Μυστικό Δείπνο. Ο Ιησούς δίνεται στους ανθρώπους, αλλά ταυτόχρονα, αντιπροσωπεύοντας όλους αυτούς, προσφέρεται στον Πατέρα. Η ύπαρξή του ολόκληρη, είναι στην ουσία της, ιερατική. Έτσι γίνεται ο αρχηγός μίας ιερατικής κοινότητας, της Εκκλησίας, που αποτελεί το νέο σώμα του Χριστού και την επέκταση του στο χρόνο και στο χώρο. Η Εκκλησία, λοιπόν, επειδή εξακολουθεί το έργο του Χριστού, επεκτείνει την ιερατική ύπαρξη του ως προσφορά στο Θεό και στ’ αδέλφια. Η χριστιανική κοινότητα λοιπόν, είναι στην ουσία της και διαρκώς ιερατική κοινότητα και όχι μόνο σε συγκεκριμένες στιγμές της ημέρας ή σε συγκεκριμένες πράξεις.

Η ιερατική εκκλησιαστική ύπαρξη της κοινότητας εκφράζεται και με σημεία (τα ιερά Μυστήρια). Η Εκκλησία, έχει ανάγκη από αισθητά σημεία για να μπορέσει ν’ αντιληφθεί πότε πραγματοποιούνται, για μας σήμερα, οι σωτήριες πράξεις και τα λόγια του Χριστού.

Αυτές όμως οι τελετουργικές πράξεις έχουν σημασία, όχι μόνο όταν εκφράζουν αυτό που έκαμε ο Χριστός, για τη χριστιανική κοινότητα, αλλά κι’ αυτό που κάνει η κοινότητα για το Χριστό. Στη τελετουργική πράξη πρέπει να συναντιούνται, αυτό που ο Θεός δίνει σε μας εν Χριστώ κι’ αυτό που εμείς δίνουμε στο Θεό μέσω του Χριστού. Όλη η Εκκλησία είναι υπεύθυνη γι’ αυτά τα σημεία, μέσω των οποίων εκφράζεται η ιερατική της ύπαρξη.

Στην Εκκλησία όμως υπάρχουν μερικοί, που έχουν μία ιδιαίτερη υπευθυνότητα, για να διατηρηθεί η ενότητα του σώματος. Κάθε χριστιανός είναι «alter Christus» ( ένας άλλος Χριστός), η ιερατική χειροτονία, ωστόσο, χορηγεί σ’ έναν άνθρωπο το χάρισμα να προΐσταται στην εκκλησιαστική σύναξη και του μεταδίδει, επίσης, το χάρισμα να γίνεται σημείο της παρουσίας του Χριστού ποιμένα μεταξύ της χριστιανικής κοινότητας. Ο ιερέας δεν συμβολίζει απλά το Χριστό, αλλά είναι αποτελεσματικό σημείο (ζωντανό – ιερό μυστήριο, μέσα στα μυστηριακά πλαίσια της Εκκλησίας) του Χριστού προφήτη, ποιμένα και ιερέα. Καθιστά πραγματικά παρών τον Ιησού και τα γεγονότα της ζωής του, μέσα στα λειτουργικά πλαίσια (βλ. το κείμενο μας σε αυτήν τη σελίδα: «Είναι αλήθεια: ο Χριστός γεννιέται, ξανασταυρώνεται, ανασταίνεται, κηρύττει το ευαγγέλιο και σήμερα όπως άλλοτε» (Βλ. στο facebook τις σελίδες της Καθολικής Αρχιεπισκοπής Κερκύρας, Νάξου – Τήνου (kantam.gr) και την ιστοσελίδα της Καθολικής Επισκοπής Σύρου).

Το ιερατικό διακόνημα οφείλει την ύπαρξη του στην επέμβαση του Χριστού και της κοινότητας, μέσω του μυστηρίου της Ιεροσύνης. Η ταυτόχρονη επέμβαση του Χριστού και της κοινότητας είναι αναγκαία, γιατί ο επίσκοπος, ο πρεσβύτερος και ο διάκος πρέπει ν’ αποτελούν το σημείο ενότητας του Χριστού Κεφαλής, Καλού Ποιμένα, με την κοινότητα που είναι το Σώμα του Χριστού. Κατά κάποιο τρόπο ο πρεσβύτερος αποτελεί το μυστηριακό σημείο της γαμήλιας ένωσης του Χριστού με την κοινότητα και εκείνης με το Χριστό. Γι’ αυτό, στο μυστήριο της ιεροσύνης είναι ουσιαστική η επέμβαση του Χριστού μέσω της επίκλησης του Παναγίου Πνεύματος και της επίθεσης των χεριών. Αλλά είναι, επίσης, ουσιαστική η οργανική και υπαρξιακή ενότητα του χειροτονημένου με την κοινότητα για την οποία προορίζεται.

† Ιωάννης Σπιτέρης
Αρχιεπίσκοπος