Οι ιεροί χώροι να σέβονται τις κοινότητες, οι αρχιτέκτονες δεν πρέπει να υπερβάλλουν
«Οικοδομούμε ιερούς χώρους. Η θρησκευτική αρχιτεκτονική στο σύγχρονο κόσμο»: αύριο συζήτηση μεταξύ του καρδιναλίου Gianfranco Ravasi και του αρχιτέκτονα Mario Botta στο Γρηγοριανό Ποντιφικό Πανεπιστήμιο. Η συνάντηση διοργανώνεται από το Ποντιφικό Συμβούλιο για τον Πολιτισμό και από την Ακαδημία της Ελβετίας στην Αγία Έδρα, σε συνεργασία με την Ακαδημία di Belle Arti e Lettere dei Virtuosi al Pantheon.
Η ιερή αρχιτεκτονική στο επίκεντρο μιας συζήτησης ανάμεσα στον θεολόγο, ειδικό της Βίβλου, καρδινάλιο Gianfranco Ravasi, πρόεδρο του Ποντιφικού Συμβουλίου Πολιτισμού και της Ποντιφικής Επιτροπής για την Ιερή Αρχαιολογία, ενός ευπροσάρμοστου διανοούμενου και του Ελβετού αρχιτέκτονα Mario Botta, ιδρυτή και καθηγητή της Ακαδημίας Αρχιτεκτονικής Mendrisio, στον οποίο έχει απονεμηθεί το βραβείο Ratzinger 2018, ως «δημιουργός αξιοθαύμαστων χώρων για την πνευματική ανύψωση και προσευχή της χριστιανικής σύναξης».
Πέρα από το χώρο: η ιερότητα των έργων του Botta
H διεθνής σταδιοδρομία του Botta έχει εκφραστεί σε μεγάλο βαθμό εκτός από τα έργα πολιτισμού, όπως το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης του Σαν Φρανσίσκο και το Μουσείο Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης του Trento e Rovereto, επίσης σε πολυάριθμα έργα που αφορούν στη θρησκεία, όπως η Εκκλησία του μακαρίου Odorico στο Pordenone και το Μοναστήρι των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Ανδρέα στη Leopoli, στην Ουκρανία. Αφού έχτισε εκκλησίες, ξωκλήσια και μια συναγωγή, στα 75 χρόνια του ο Botta σχεδιάζει τώρα τζαμί στην Κίνα. Στα θρησκευτικά κτίρια που σχεδίασε αυτός ο παθιασμένος και ακούραστος αρχιτέκτονας είναι αφιερωμένο το ντοκιμαντέρ που θα προβληθεί στην αρχή της συνάντησης, στις 17:00 η ώρα, στην αίθουσα του Γρηγοριανού Πανεπιστημίου της Ρώμης, όπου θα ξεκινήσει η συνομιλία με τον καρδινάλιο Ravasi, την οποία θα συντονίσει ο αρχιτέκτονας Pio Baldi, πρόεδρος της Ακαδημίας di Belle ARti e Lettere dei Virtuosi del Pangheon.
Ravasi: ο ναός κατοικία του Θεού και τόπος αναζήτησης της αίσθησης
Το πρώτο ερώτημα που τίθεται, ξεκινώντας από το πρώτο μέρος του τίτλου της συνέντευξης «Οικοδομώ ιερούς χώρους», είναι να καταλάβουμε πώς η ιερότητα παραμένει ζωντανή και επικοινωνεί μέσα από το χωροταξικό στοιχείο. Αυτή είναι μια ερώτηση που θέσαμε στον καρδινάλιο Gianfranco Ravasi.
Πόσο σημαντικός είναι ο χώρος για την ιερότητα;
Απ. – Το χωροταξικό τμήμα του ορίζοντά μας είναι προφανώς πολύ ευρύ και είμαστε, από την αρχή, φαίνεται, εφόσον συμβάλλουμε στην πολιτισμική ανθρωπολογία, σε αναζήτηση ενός κέντρου. Βλέπουμε αυτόν τον μεταβαλλόμενο ορίζοντα, διαφορετικό. Ιδού, λοιπόν, αυτό που ανέφεραν ορισμένοι μελετητές, ένας μεταξύ των οποίων είναι και ο ρουμάνος ανθρωπολόγος, ιστορικός των θρησκειών, Mircea Eliade, ο οποίος υπογράμμισε ότι η ανθρωπότητα, όταν άρχισε να οργανώνει το χώρο, θέλησε να οικοδομήσει ένα κέντρο και αυτό το κέντρο ήταν ο ναός, δηλαδή ο χώρος μέσα στον οποίο κατά κάποιο τρόπο, θα υπήρχε ένα είδος συντονισμού ολόκληρου του ορίζοντα στον οποίο ανήκουμε. Αυτό το στοιχείο είναι σημαντικό επειδή με αυτόν τον τρόπο ο ιερός χώρος δεν αποτελεί μόνο ένα θρησκευτικό ζήτημα όπου οφείλουμε να επικαλούμαστε απευθείας τον Θεό ο οποίος βρίσκεται ψηλά. Ιδού λοιπόν, ποια είναι η σημασία του κτιρίου που αποτελεί την «κατοικία» του Θεού, αλλά εκφράζει επίσης μια απαραίτητη λειτουργία οργάνωσης των αισθήσεων. Αν προσπαθήσουμε να κοιτάξουμε, για παράδειγμα, με ένα ελικόπτερο, την πόλη του Μιλάνου από ψηλά θα δούμε ότι η καρδιά της είναι ο καθεδρικός Ναός από τον οποίο εκτείνονται οι ακτίνες που καθορίζουν τον χάρτη της ίδιας της πόλης. Αυτές είναι οι δύο λειτουργίες: η υπερβατική λειτουργία και η οριζόντια λειτουργία του ναού.
Το δεύτερο μέρος του τίτλου της Συζήτησης είναι «η Θρησκευτική Αρχιτεκτονική στον σύγχρονο κόσμο». Αυτό είναι ένα γεγονός που συχνά επικρίθηκε, ήδη από τα μέσα του περασμένου αιώνα, αφού κατηγορείται ότι είναι ξένη προς το ιερό συναίσθημα. Σαν να υπήρξε βραχυκύκλωμα ανάμεσα σε ένα θρησκευτικό συναίσθημα που συνδέεται με τα αρχιτεκτονικά σχέδια του παρελθόντος και τα νέα καλλιτεχνικά ρεύματα, έκφραση της εποχής μας. Η κριτική συχνά είναι ότι ο αρχιτέκτονας ακολουθεί την έμπνευσή του και όχι του πελάτη. Αυτό είναι το δίλημμα που απευθύναμε προς τον καρδινάλιο Ravasi.
Πιστεύετε ότι ένας αρχιτέκτονας πρέπει πιστεύει εφόσον πρόκειται να σχεδιάσει ένα έργο που έχει σχέση με τη θρησκεία;
Απ. – Ο αρχιτέκτονας δεν χρειάζεται απαραίτητα να πιστεύει αλλά, θα πρέπει απαραίτητα, να κάνει διάλογο με τον πιστό, με την κοινότητα που θα βρεθεί στο χώρο αυτό. Γι αυτό το λόγο είναι απαραίτητο να υπάρχει μια κοινότητα που συζητά, που κάνει διάλογο, φυσικά, λαμβάνοντας υπόψη τις νέες ανάγκες, ακόμη και τους νέους τρόπους έκφρασης των χαρακτηριστικών της κατασκευής, της αρχιτεκτονικής, του ίδιου του πολεοδομικού σχεδιασμού που καλεί τον ίδιο τον αρχιτέκτονα και το αντίστροφο, με τέτοιο τρόπο ώστε να μην δημιουργούνται ιερές αίθουσες οι οποίες μερικές φορές μοιάζουν με σφαιριστήρια, που μοιάζουν με αίθουσες συσκέψεων ή που είναι χτισμένες σε μέρη όπου υπάρχει ένα είδος κώφωσης όσο αφορά στην πνευματικότητα. Νομίζω ότι ο ναός πρέπει να έχει φως. Το φως είναι ένα θεμελιώδες στοιχείο για τη λατρεία, πρέπει να έχει ορισμένες ενδείξεις που είναι πρωτευούσης σημασίας για τη χριστιανική λατρεία. Ας σκεφτούμε το ιερό, ας σκεφτούμε τον άμβωνα, τον εσταυρωμένο και τέλος το βαπτιστήριο. Υπάρχουν δηλαδή, συστατικά που δεν μπορούν να δημιουργηθούν τόσο φανταστικά ή αποκλειστικά από τον αρχιτέκτονα αλλά που θα πρέπει να αποδοθούν έτσι ώστε να εκφράζουν την κοινότητα. Ιδού λοιπόν, ποια είναι η σημασία της κοινότητας για άλλη μια φορά. Ας μην ξεχνάμε ποτέ ότι στη Βίβλο, ο ναός στην Παλαιά Διαθήκη ονομάζεται «ohel mo’ed”, που σημαίνει η σκηνή της συνάντησης: η συνάντηση με τον Θεό πρώτα απ’ όλα αλλά και η συνάντηση μεταξύ των ανθρώπων. Αυτά τα δύο συστατικά, η ιερή συνιστώσα και η συνιστώσα της λειτουργικής συνέλευσης πρέπει πάντα να διασταυρώνονται και ο αρχιτέκτονας πρέπει να μάθει γιατί το δικό του έργο δεν πρέπει να υπερισχύει αυτών των δύο στοιχείων.
Μετάφραση: ρφ
