Ο Μητροπολιτικός μας Ναός της Υπαπαντής του Κυρίου στη Νάξο
Στο κέντρο του ιερού υπάρχει η περίλαμπρος εικόνα της βρεφοκρατούσας Παναγίας, Παναγία η Ελεούσα. Η εικόνα αυτή είναι απο τις παλαιότερες στον ελληνικό χώρο και ίσως η μοναδική που παρουσιάζει την Παναγία ολόσωμη, κρατώντας Χριστό. Οι αρχαιολόγοι την ανάγουν στον 11 με 12 αιώνα, αλλά η παράδοση στην περίοδο της εικονομαχίας, ειναι απο τις λεγόμενες επιπλέουσες εικόνες. Φέρεται να έφθασε στη Νάξο με τα ρεύματα της θάλασσας απο την πόλη Νικομήδεια στα Δαρδανέλλια. Είναι δε διπλή, απο την πίσω πλευρά υπάρχει η εικόνα του Ιωάννου του Πρόδρομου. Η εικόνα βρισκόταν πάντοτε σε αυτή τη θέση, αλλα καλυμμένη από νεώτερη στρώση και απο επάνω με ασήμι, μεχρι τα πόδια του Ιησού Χριστού. Χάρη στην επιμονή του Εφημέριου π. Εμμανουήλ Ρεμούνδου και την εργασία Ομάδας Συντηρητών απο το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών με επικεφαλής τον κ. Στάυρο Μπαλτογιάννη, η παλαιά εικόνα αποκαλύφθηκε στα 1970 και τοποθετήθηκε σε απλή κορνίζα περιστρεφόμενη για να μπορεί κανείς να θαυμάζει και την πίσω εικόνα.
Στο μέσο του δαπέδου του ιερού υπάρχει ο τάφος των επισκόπων. Οι κολώνες του μεσαίου κλίτους δεν είναι όμοιες μεταξύ τους, υπάρχουν 4 μαρμάρινες, η μία ραβδώτη, 3 απο γρανίτη και μια κτιστή τετράγωνη. Τέσσερα απο τα κιονόκρανα είναι ζωγραφιστά και ανάγονται όπως και οι κολώνες στον 4ο ή 6ο αιώνα π.Χ.
Αποκαλύφθηκαν κατά την αναπαλαίωση του 1972, γιατί μέχρι τότε ήταν όλες σκεπασμένες με ένα στρώμα λάσπης και πέτρας, τα δε κιονόκρανα βρέθηκαν σπασμένα στα άκρα τους, γιατί απο φόβο μήπως καταρεύσει ο ναός τους είχαν βάλει υποστηλώματα.
Το δέυτερο κλίτος έχει το ιερό του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του 17ου αιώνα (αρχές). Η εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ τον παρουσιάζει με στολή Ρωμαίου στρατιώτη, να κρατάει μια ζυγαριά στο ένα χέρι, στο άλλο το σπαθί και κάτω τον διάβολο.Στη ζυγαριά από το ένα μέρος είναι η ψυχή και στο άλλο οι αμαρτίες, δηλώνοντας ότι αν αυτές γινούν βαρύτερες ο διάβολος περιμένει.Το τρίτο κλίτος το ιερό παρουσιάζει τον Εσταυρωμένο, κάτωθεν την Μαγδαληνή, δεξία και αριστέρα την Παναγία και τον Άγιο Ιωάννη, και πάνω απο την εικόνα ένα τρίγωνο που παρουσιάζει τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα. Η εικόνα είναι φτιαγμένη από λαικό ζωγράφο. Είναι η παλαιότερη και δη του 16ου αιώνα. Πάνω απο αυτή υπήρχε άλλη εικόνα, της Αγίας Θεοκτίστης, απο τη Λέσβο, και αυτή από λαικό ζωγράφο, του 16ου αιώνα. Παρουσιάζει την όλη ζωή της Αγίας, η οποία ζούσε ασκητικά κοντά στο Ναό της Καταπολιανής της Πάρου. Μπροστά από αυτήν την εικόνα υπήρχε και τρίτη εικόνα και αυτή της Αγίας Θεοκτίστης, αλλά πολύ νεότερη, με πολύ έντονα χρώματα, αντίγραφο εικόνας της Μαγδαληνής του Murillo, όπως φανερώνει και σχετική επιγραφή στο πίσω μέρος, πλην ενός σημείου στο δεξιό μέρος που δείχνει την Καταπολιανή της Πάρου,το λιμάνι και μερικούς λόφους. Τα δύο αυτά έργα της Θεοκτίστης έχουν αποσπαστεί και βρίσκονται σήμερα στο κεντρικό κλίτος της Μητρόπολης.
Στο τέταρτο κλίτος, το ιερό είναι αφιερωμένο στον Άγιο Κάρολο Borromeo. Η εικόνα του δείχνει τον Άγιο προφίλ και χωρίς φωτοστέφανο,φαίνεται δε ότι έγινε πριν την αγιοποίση του, και όταν ήταν ακόμη όσιος.
Το πέμπτο κλίτος του Ναού είναι αφιερωμένο στη Παναγία του Ροδαρίου,που η εικόνα της είναι του 1616, μία απο τις ωραιότερες της Μητρόπολης και βυζαντινοδυτικού ρυθμού, όπως και οι εικόνες του Αγίου Καρόλου, του Αρχ. Μιχαήλ, και του Αγίου Ρόκκου. Η εικόνα είναι πρωτότυπη στην παρούσια της. Δείχνει το δένδρο του Ιεσσέ με διαφορετικούς κλάδους και πάνω τα δεκαπέντε μυστήρια του Ροδαρίου. Κάτω απο τον κορμό του δένδρου εικονίζεται άμβωνας με τον Άγιο Δομίνικο, μέγα υποστηρικτή της ευλάβειας του Ροδαρίου, δεξιά και αριστέρα δε πλήθος κόσμου, που δείχνει ότι η ευλάβεια είχε διαδοθεί σε όλες τις τάξεις των ανθρώπων. Κάτω από τον άμβωνα, δύο πρόσωπα γονατιστά, οι δωρητές της εικόνας, ένας άνδρας και μία γυναίκα,ντυμένοι με τις ενδυμασίες της εποχής εκείνης στο Κάστρο της Νάξου.
Στο ίδιο κλίτος υπάρχει μία κόγχη, όπου βρίσκεται το έκτο ιερό, αφιερωμένο στον Άγιο Ρόκκο. Τον βλέπουμε οδοιπορούντα με την χαρακτηριστική του ενδυμασία και το σκυλάκι που τον ακολουθούσε.
Στο Ναό φυλάσσεται επίσης μια άλλη αξιόλογη βυζαντινή εικόνα της Παναγίας της Γαλακτοτροφούσας, ένα απο τα σπάνια δείγματα είκονας που δείχνει τον Χριστό να θηλάζει. Ένα αλλο παλαιό στοιχείο στο Ναό είναι το κιονόκρανο στο κεντρικό κλίτος μέσα στο οποίο υπάρχει το αγίασμα. Εξωτερικά του Ναού, η πρόσοψη και το κωδωνοστάσιο επενδύθηκαν το 1963 από Τηνιακό μάρμαρο από τον Ιωάννη Φιλιπότη. Αρχικα το κωδωναστάσιο είχε το Ναξιακό σχήμα με 4 καμάρες και μετατράπη αργότερα σε πύργο.
