Μανφρεντόνια
Χρειάστηκε ο κορονοϊός να μας ξυπνήσει από το δογματικό ύπνο του αλάθητού μας, ή από το παραλήρημα της ψευδούς παντοδυναμίας μας, και να μας κάνει να επιστρέψουμε με τα πόδια μας στο έδαφος, σε στενή επαφή με την ευθραυστότητά μας. Νομίζαμε ότι ήμασταν άτρωτοι, απρόσβλητοι, αδιαπέραστοι, ακριβώς "ανοσοποιημένοι" από τους πολλούς ιούς που συχνά παρεξηγήθηκαν επειδή ήταν αναγνωρίσιμοι με κακό τρόπο είτε στα πρόσωπα των «ξένων» είτε σε άλλες μορφές διαφορετικότητας, που «επιτέθηκαν» στην ασφάλειά μας και την καθεστηκυία τάξη μας. Ξαφνικά ανακαλύπτουμε πως είμαστε «εκτεθειμένοι», χωρίς να γνωρίζουμε ότι στην ουσία, πάντοτε ήμασταν εκτεθειμένοι, γιατί, όπως διδάσκει η φιλοσοφία, «υπάρχω» σημαίνει «εκτίθεμαι».
Πολλοί πίστευαν ότι είναι ριζωμένοι και εμφυτευμένοι καλά στις βεβαιότητες και την ασφάλειά τους. Αιώνια σταθεροί σε αυτή τη στιγμή του χρόνου, του οποίου όμως η μοίρα είναι να "περάσει" και να "τελειώσει".
Έχουμε ξεχάσει και διαγράψει από τη ζωή μας την «προσωρινότητα» και μαζί, ό,τι μπορεί αυτή να μας διδάξει, όπως τη νηφαλιότητα, τη σύνεση, το σεβασμό και την υπευθυνότητα, αλλά και την απόσπαση και τη γενναιοδωρία.
Έχουμε απολυτοποιήσει τα πάντα, ειδικά τα πράγματα και τα υλικά αγαθά, καθώς και τις τιμές και τις επευφημίες, τις καριέρες, τη θέση και την κοινωνική εικόνα που ο καθένας έχει με κόπο δημιουργήσει. Ίσως έχουμε επίσης απολυτοποιήσει τους ανθρώπους, τις αγάπες και τους δεσμούς μας, αλλά περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, έχουμε οδηγήσει στη σφαίρα του απόλυτου τον εαυτό μας, δημιουργώντας συχνά περιττές και ηλίθιες συγκρούσεις.
Αγαπήσαμε τους ανθρώπους, σκεπτόμενοι να τους κρατήσουμε ασφαλείς από κάθε κίνδυνο, αλλά δεν αναλογιστήκαμε ποτέ ότι δεν μπορούμε να τους δώσουμε τα πάντα. Ποτέ δεν ομολογήσαμε και δεν παραδεχτήκαμε την ανικανότητά μας και τους περιορισμούς μας. Έχουμε λησμονήσει την τέχνη του ορίου, και αντιθέτως, έχουμε ασκήσει πολύ την τεχνική της αυταπάτης, προσποιούμενοι, ότι έχουμε την ικανότητα να κατέχουμε τα πάντα ή να προσφέρουμε τα πάντα.
Έχουμε αποπροσανατολίσει τις νέες γενιές οδηγώντας τες στην πλάνη πως ο άνθρωπος δεν έχει δικαίωμα να σφάλει, πως είναι σχεδόν απίθανη η ανατροπή των γεγονότων. Όλα ήταν πάντα υπολογισμένα και προγραμματισμένα, μεθοδευμένα και μελετημένα, γιατί ο μόνος στόχος ήταν να αποδίδουν πάντα οι λογαριασμοί τα δέοντα στο τέλος της ημέρας. Επιδιώξαμε μια τελειότητα που δεν μπορούσαμε να αντέξουμε, ζώντας συχνά πέρα από τις δυνάμεις και δυνατότητές μας.
Έχουμε συχνά ξεσυνηθίσει τους εφήβους μας από την καλή συνήθεια του να θέτουν τα μεγάλα ερωτήματα στη ζωή τους, από φόβο μήπως και χρειαστεί να τους βοηθήσουμε να μάθουν να ανακαλύπτουν τις δικές τους απαντήσεις. Τους κάναμε σχεδόν α-συναισθηματικούς, συχνά εθίζοντας τους να παίζουν με τον πόνο των άλλων, να γελοιοποιούν εκείνους που είχαν αποτύχει, ή είχαν μια ευθραυστότητα που προσέβαλε την κανονικότητά τους. Εν ολίγοις, πάντα τους εκπαιδεύαμε να κερδίζουν και να μην χάνουν ποτέ, και τώρα που – από την πολιτική στην υγεία, από την οικονομία στον πολιτισμό, ακόμη και από την επιστήμη στην τεχνολογία – χάνουμε εμείς οι ενήλικες, να που βρισκόμαστε ανίσχυροι πιά να απαντήσουμε στις ερωτήσεις τους.
Έχουμε απολυτοποιήσει τα πάντα, ειδικά αυτά που έχουμε συσσωρεύσει και στοιβάξει στη ζωή μας σαν να πρέπει να τα κρατήσουμε για πάντα και μόνο για εμάς. Είχαμε το πρόσχημα του απόλυτου σχεδιασμού για το μέλλον, κάνοντας υπολογισμούς των δεικτών ανάπτυξης για την πρόβλεψη των τάσεων της αγοράς, ή του εμπορίου και τα πιθανά έσοδα.
Η αντίληψη του χρόνου έχει επίσης αλλάξει. Σκοπεύσαμε να κερδίσουμε το μέλλον ενώ δραπέτευσε από τα χέρια μας το παρόν, που τώρα μας ενδιαφέρει πολύ περισσότερο, επειδή ο φόβος λιγοστεύει το χρόνο που μας απομένει. Και αν τώρα κάνουμε κάποιους υπολογισμούς, είναι υπολογισμοί για τους κινδύνους μιας πιθανής μετάδοσης και όχι αυτό που πρόκειται να κερδίσουμε αύριο, στο μέλλον. Τώρα απλά συνειδητοποιούμε ότι η ζωή είναι πολύτιμη και ότι αξίζει να την κρατήσουμε και να μην την σπαταλάμε σε ηλίθια παιχνίδια. Στην πραγματικότητα, έχουμε μειώσει τις χρονικές αποστάσεις: μας ενδιαφέρει ο χρόνος, και η στιγμή, μετράμε τα λεπτά και τις ώρες, αλλά μόνο για να παρακολουθήσουμε τη διαδοχή των γεγονότων, για να μετρήσουμε την ταχύτητα της εξάπλωσης της νόσου.
Λανθασμένα πιστεύαμε ότι η ευθραυστότητα ήταν μια προϋπόθεση μόνο των λίγων, των μετρημένων, οι οποίοι, παρεμπιπτόντως, δεν άξιζαν καν την προσοχή μας. Ποτέ δεν είχαμε το χρόνο ή την ευκαιρία να αναπτύξουμε μια συλλογική αντίληψη του πόνου, της ασθένειας και του θανάτου, αλλά πάντα την διαβάζαμε και την αξιολογούσαμε ως κάτι το καθαρά ατομικό και προσωπικό. Σε τέτοιο βαθμό που αναγκάσαμε πολλούς να πεθάνουν μόνοι ή να είναι μόνοι κατά τη διάρκεια ορισμένων μορφών σοβαρής ασθένειας στο τελευταίο τμήμα της ύπαρξής τους. Αυτός ο κορονοϊός, από την άλλη πλευρά, μας κάνει να καταλάβουμε ότι η ευθραυστότητα είναι μια κοινή κατάσταση και ότι ο θάνατος, ακόμη και αν είναι ένα μοναδικό και ατομικό γεγονός, έχει επίσης τη δική του κοινωνική και συλλογική διάσταση.
Και αν ενημερωνόμαστε αδιάκοπα και αγχωτικά δεν είναι επειδή νοιαζόμαστε για τη μοίρα των άλλων, αλλά μόνο επειδή τελικά φοβόμαστε για τους εαυτούς μας.
Τι μπορεί να μας διδάξει αυτή η μόλυνση; Πολλά πράγματα, αλλά και ένα συγκεκριμένο. Αυτή η εμπειρία μας κάνει να βιώνουμε το γεγονός ότι, μετά από όλα αυτά, τελικά είμαστε μια μεγάλη οικογένεια. Άνθρωποι! Αυτό και μόνο αυτό. Είμαστε κοινότητες και όχι σμήνη απομονωμένων ατόμων, ο καθένας σκυμμένος πάνω στον εαυτό του ή με κολλημένα αδιάκοπα τα μάτια του στο κινητό του. Δεν είμαστε πλέον αδιάφοροι. Αλλά μόνο για ευκολία. Η αδιαφορία έδωσε τη θέση της στην περιέργεια.
Μια άλλη μορφή εγωισμού σύρεται στην ανθρωπότητα αυτές τις μέρες: να ελπίζουμε ότι δεν θα συμβεί σε εμάς ή ότι ο ιός δεν φτάνει στην πόλη μας. Μόνο που τώρα πολλοί ανακαλύπτουμε ότι υπάρχει και η πόλη μας!
Κατανοούμε ότι υπάρχουν και άλλοι και ότι εξαρτώμαι από την υγεία τους, το φτέρνισμα και το βήχα τους. Ακόμα και από την αναπνοή τους. Από τη χειραψία. Αυτός ο κορονοϊός μας επιστρέφει την πυκνότητα της ανθρωπιάς μας. Το γεγονός ότι, παρόλο που είμαστε διαφορετικής επιδερμίδας και εθνικότητας, βασικά είμαστε όλοι στο ίδιο σκάφος και ότι αυτό που συμβαίνει σε κάποιον έχει επιπτώσεις σε όλους τους άλλους. Πιο παγκοσμιοποιημένο από αυτό!
Κρίμα που δεν το σκεφτήκαμε πριν. Το παράδοξο είναι ακριβώς το εξής: ότι έπρεπε να νιώσουμε τον φόβο της μετάδοσης ή αυτή την κατάσταση ακραίου κινδύνου προκειμένου να ανακαλύψουμε εκ νέου αυτή τη θεμελιώδη ανθρωπολογική διάσταση. Ο φόβος, μας έχει κάνει να ανακαλύψουμε ότι οι άλλοι είναι σημαντικοί και ότι οι ζωές μας είναι, από ορισμένες απόψεις επίσης στα χέρια τους. Ίσως μπορεί να χρησιμεύσει ως ένα μάθημα, όταν – ελπίζουμε σύντομα – θα επιστρέψουμε στην κανονικότητά μας.
Αλλά το γνωρίζουμε, η κανονικότητα αποκοιμίζει στις συνειδήσεις, την επίγνωση του να έχεις συγκεκριμένες διαστάσεις. Ίσως όταν όλα αυτά τελειώσουν, θα επιστρέψουμε στις συνήθειες μας, σαν να μην συνέβη τίποτα. Τότε θα χρειαστούμε νέους φόβους, νέες απειλές και νέες μολύνσεις, για να μας υπενθυμίσουν ότι είμαστε βασικά ένα. Ότι οι άλλοι πάντα με αφορούν. Όχι μόνο σε εξαιρετικούς καιρούς, αλλά ακόμα περισσότερο σε κανονικούς καιρούς.
Του καθηγητή Michele Illiceto, Manfredonia 06 Μαρτίου 2020
Μετάφραση π. Μάριος Ρήγος
Ποιος είναι ο συγγραφέας.
(Ο Michele Illiceto (Μικέλε Ιλλιτσέτο) γεννήθηκε το 1960. Αποφοίτησε στη Φιλοσοφία από το Πανεπιστήμιο του Μπάρι με μια θέση πάνω στον Heidegger με καθηγητή του το Giuseppe Semerari. Είναι καθηγητής Ιστορίας της Σύγχρονης Φιλοσοφίας στη Θεολογική Σχολή της Απουλίας στο Μπάρι και στο Ανώτερο Ινστιτούτο Θρησκευτικών Επιστημών "Ιωάννης Παύλος Β'" στην Φότζια. Διδάσκει Ιστορία και Φιλοσοφία στο Κλασικό Γυμνάσιο "Αλντο Μόρο" στη Μανφρεντόνια*. Δημοσίευσε: Η σχέση μεταξύ του «Εαυτού» και του «είναι» στην οντολογία του Μ. Χάιντεγκερ. Συγκρίσεις με τον Χάιντεγκερ, Μπάρι 1992. Πίστη στο Θεό και πίστη στον άνθρωπο (Manfredonia 2007).
Το άτομο. Από τη σχέση με τη λογοδοσία. Δοκίμιο σχεσιακής οντολογίας (City open editions 2008; Και πολλά άλλα. Είναι συγγραφέας πολλών δοκιμίων που δημοσιεύθηκαν σε επιστημονικά, λαϊκά και θρησκευτικά περιοδικά σχετικά με τον μεταμοντερνισμό και την ανθρωπολογία του 20ου αιώνα. Ασχολείται με την εκπαίδευση ενηλίκων και με θέματα νεολαίας. Η έρευνά του κινείται μεταξύ ανθρωπολογίας, ηθικής και θεολογίας, στο διάλογο μεταξύ πιστών και μη πιστών.
*Η Manfredonia είναι μια πόλη και δήμος της Απουλίας, Ιταλία, στην επαρχία της Foggia, από την οποία απέχει 35 χιλιόμετρα βορειοανατολικά. Από το 2017 έχει πληθυσμό 56.932 κατοίκων.)
