ΕΠΙΣΤΟΛΗ  ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΑΤΕΡΑ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ  ΣΤΟΝ ΛΑΟ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

«Όταν υποφέρει ένα μέλος, συμπάσχουν όλα τα υπόλοιπα μέλη». (1 Κορ. 12,26). Τα λόγια αυτά του Αγίου Παύλου αντηχούν ηχηρά στην καρδιά μου διαπιστώνοντας ακόμη μια φορά τον πόνο που βίωσαν εξαιτίας σεξουαλικών καταχρήσεων, εξουσίας και συνείδησης που διέπραξε σημαντικός αριθμός κληρικών και αφιερωμένων προσώπων. Ένα έγκλημα που δημιουργεί βαθιά τραύματα πόνου και αδυναμίας, πριν απ’ όλα στα θύματα, αλλά και στις οικογένειές τους, στα συγγενικά τους πρόσωπα, και σε ολόκληρη την κοινότητα, είτε είναι πιστοί είτε δεν είναι.
Κοιτάζοντας στο παρελθόν, ποτέ δεν θα βρίσκουμε αρκετά όσα κάνουμε για να ζητήσουμε συγγνώμη και να προσπαθήσουμε να επανορθώσουμε το κακό που προκλήθηκε. Κοιτάζοντας στο μέλλον, ποτέ δεν θα είναι αρκετά όσα κάνουμε για να διαμορφώσουμε μια κουλτούρα ικανή να φροντίσει και να εξασφαλίσει ώστε αυτές οι καταστάσεις όχι μόνο να μην επαναλαμβάνονται, αλλά και να μην υπάρχει περιθώριο για να καλύπτονται και να διαιωνίζονται. Ο πόνος των θυμάτων και των οικογενειών τους είναι και ο δικός μας πόνος, γι’ αυτό επείγει να τονίσουμε ακόμη μια φορά τη δέσμευσή μας να εγγυηθούμε την προστασία των ανηλίκων και των ενηλίκων που βρίσκονται σε τρωτές καταστάσεις.

1. Όταν υποφέρει ένα μέλος

Τις τελευταίες μέρες δημοσιεύτηκε μια αναφορά που περιγράφει την εμπειρία τουλάχιστο χιλίων προσώπων που υπήρξαν θύματα σεξουαλικών καταχρήσεων, εξουσίας και συνείδησης από ιερείς, μέσα σε ένα κύκλο εβδομήντα ετών. Παρότι μπορούμε να πούμε ότι το μεγαλύτερο μέρος των περιπτώσεων αφορά στο παρελθόν, ωστόσο, με το πέρασμα του χρόνου έχουμε γνωρίσει τον πόνο πολλών θυμάτων και διαπιστώνουμε πως τα τραύματα ποτέ δεν επουλώνονται, και μας υποχρεώνουν να καταδικάσουμε σθεναρά αυτές τις φρικαλεότητες, καθώς επίσης να επικεντρώσουμε τις προσπάθειές μας στο να ξεριζώσουμε αυτή την κουλτούρα θανάτου. Τα τραύματα «ποτέ δεν παραγράφονται». Ο πόνος αυτών των θυμάτων είναι ένας θρήνος που υψώνεται προς τον ουρανό, που αγγίζει την ψυχή και ο οποίος επί πολύ καιρό αγνοήθηκε, αποκρύφτηκε ή αποσιωπήθηκε. Αλλά η κραυγή του υπήρξε πιο δυνατή από όλα τα μέτρα που επιχείρησαν να την κάνουν να σωπάσει ή ακόμη, που επιδίωξαν να την απαλείψουν με αποφάσεις που αύξησαν τη βαρύτητά της υποπίπτοντας στη συνενοχή. Κραυγή που ο Κύριος άκουσε, δείχνοντάς μας ακόμη μια φορά από ποια πλευρά θέλει να στέκεται. Ο ύμνος της Αειπάρθενου Μαρίας δεν κάνει λάθος, και, σαν μια υπόκρουση, συνεχίζει να διατρέχει την ιστορία επειδή ο Κύριος δεν ξεχνά την υπόσχεση που έδωσε στους πατέρες μας: «Διασκόρπισε τους περήφανους και χάλασε τα σχέδια που είχανε στο νου τους. Καθαίρεσε άρχοντες από τους θρόνους τους και ταπεινούς ανύψωσε. Ανθρώπους που πεινούσαν τους γέμισε με αγαθά και πλούσιους τους έδιωξε με χέρια αδειανά (ΛΚ. 1,51-53), και αισθανόμαστε ντροπή όταν αντιλαμβανόμαστε ότι ο τρόπος που ζούμε έχει διαψεύσει και διαψεύδει αυτό που απαγγέλλουμε με τη φωνή μας.

Με ντροπή και αίσθημα μετανοίας, ως εκκλησιαστική κοινότητα, παραδεχόμαστε πως δεν έχουμε συμπεριφερθεί όπως οφείλαμε να συμπεριφερθούμε, πως δεν έχουμε ενεργήσει έγκαιρα αναγνωρίζοντας τη διάσταση και τη σοβαρότητα του κακού που προκαλούνταν σε τόσες ζωές. Έχουμε παραμελήσει και εγκαταλείψει τα μικρά παιδιά. Ασπάζομαι πλήρως τα λόγια του τότε Καρδιναλίου Ratzinger, όταν στο Δρόμο του Σταυρού που γράφτηκε για τη Μεγάλη Παρασκευή του 2005, ενώνοντας τη φωνή του με την κραυγή πόνου τόσων θυμάτων τόνισε με σθεναρότητα: «Πόση βρωμιά υπάρχει μέσα στην Εκκλησία, και μάλιστα ανάμεσα σε αυτούς οι οποίοι, με την ιεροσύνη, θα έπρεπε να ανήκουν ολότελα σ’ Εκείνον! Πόση αλαζονεία, πόση αυτάρκεια! (…) Η προδοσία των μαθητών, η ανάξια μετάληψη του Σώματος και του αίματός του, είναι βεβαίως ο πιο μεγάλος πόνος του Λυτρωτή, αυτός που του διαπερνά σαν ξίφος την καρδιά. Δεν μας μένει άλλο παρά να του απευθύνουμε, από τα βάθη της ψυχής, την κραυγή: Κύριε ελέησον, σώσε μας (βλ. Μτ. 8,25)» (ενάτη στάση).

2. Συμπάσχουν όλα τα μέλη

Η διάσταση και το μέγεθος των γεγονότων απαιτεί να τα επωμιστούμε με συνολικό και κοινοτικό τρόπο. Παρότι είναι σημαντικό και απαραίτητο σε κάθε πορεία μεταστροφής να συνειδητοποιείται το συμβάν, αυτό από μόνο του δεν αρκεί. Σήμερα, ως λαός του Θεού, καλούμαστε να επωμιστούμε τον πόνο των πληγωμένων στο σώμα και στο πνεύμα αδελφών μας. Αν στο παρελθόν η αποσιώπηση μπόρεσε να καταστεί μια μορφή απάντησης, σήμερα θέλουμε η αλληλεγγύη, με την πιο βαθιά και απαιτητική έννοιά της, να γίνει ο τρόπος με τον οποίο δημιουργούμε την παρούσα και μέλλουσα ιστορία, μέσα σε ένα περιβάλλον όπου οι συγκρούσεις, οι εντάσεις και ιδιαίτερα τα θύματα κάθε μορφής κατάχρησης να μπορούν να βρίσκουν ένα χέρι βοήθειας που να τα προστατεύει και να τα λυτρώνει από τον πόνο τους (βλ. αποστ. Παραίνεση Η χαρά του Ευαγγελίου, αριθ. 228). Αυτή η αλληλεγγύη μας ζητεί, με τη σειρά της, να καταγγέλλουμε κάθε τι που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ακεραιότητα οποιουδήποτε προσώπου. Αλληλεγγύη που απαιτεί την καταπολέμηση κάθε τύπου διαφθοράς, ιδιαίτερα της πνευματικής, «διότι πρόκειται για μια βολική και αυτάρκη τυφλότητα όπου τελικά τα πάντα φαίνονται νόμιμα: ο δόλος, η συκοφαντία, ο εγωισμός και τόσες άλλες μορφές αυτοαναφορικότητας, αφού «και ο ίδιος ο σατανάς μεταμφιέζεται σε άγγελο φωτός»» (2 Κορ. 11,14)» (Παραίνεση, Να χαίρεστε και να αγάλλεστε, 165). Η έκκληση του Αγίου Παύλου να συμπάσχουμε με όποιον πάσχει είναι το καλύτερο αντίδοτο ενάντια σε κάθε επιθυμία να αναπαράγουμε μεταξύ μας τα λόγια του Κάιν: «Μήπως φύλακας του αδερφού μου είμαι εγώ;» (Γεν. 4,9).

Έχω επίγνωση των προσπαθειών και του έργου που γίνεται σε διάφορα μέρη του κόσμου για να εγγυηθούν και να πραγματοποιήσουν τις αναγκαίες παρεμβάσεις που να παρέχουν ασφάλεια και να προστατεύουν την ακεραιότητα των παιδιών και των ενήλικων που βρίσκονται σε τρωτή κατάσταση. Έχω επίσης επίγνωση της διάδοσης της «μηδενικής ανοχής» και των τρόπων να δίνουν λογαριασμό όλοι αυτοί που διαπράττουν ή καλύπτουν αυτά τα εγκλήματα. Έχουμε καθυστερήσει να εφαρμόσουμε αυτές τις τόσο απαραίτητες δράσεις και κυρώσεις, αλλά είμαι βέβαιος πως αυτές θα βοηθήσουν για να εγγυηθούν μια μεγαλύτερη κουλτούρα της προστασίας στο παρόν και στο μέλλον.

Παράλληλα με αυτές τις προσπάθειες, είναι απαραίτητο ο κάθε βαπτισμένος να συμμετέχει στην εκκλησιαστική και κοινωνική μεταμόρφωση της οποίας τόσο ανάγκη έχουμε. Αυτή η μεταμόρφωση απαιτεί την προσωπική και κοινοτική μεταστροφή και μας οδηγεί στο να βλέπουμε στην ίδια κατεύθυνση προς την οποία βλέπει ο Κύριος. Στον Άγιο Ιωάννη Παύλο το 2ο άρεσε να λέει: «Αν πράγματι ξεκινούμε από την ενόραση του Χριστού, θα πρέπει να μπορούμε να Τον διακρίνουμε πάνω απ’ όλα στο πρόσωπο αυτών με τους οποίους ο Ίδιος θέλησε να ταυτιστεί» (απ. Επιστολή Novo mellennio ineunte, 49). Να μάθουμε να βλέπουμε όπου βλέπει ο Κύριος, να στεκόμαστε όπου ο Κύριος θέλει να στεκόμαστε, να μεταστρέφουμε την καρδιά στεκούμενοι εμπρός στην παρουσία του. Για το σκοπό αυτό θα βοηθήσουν η προσευχή και η μετάνοια. Καλώ όλο τον άγιο και πιστό λαό του Θεού στην άσκηση μετανοίας δια της προσευχής και της νηστείας σύμφωνα με την εντολή του Κυρίου,i που αφυπνίζει τη συνείδησή μας, την αλληλεγγύη μας και τη στράτευσή μας για μια κουλτούρα της προστασίας και του «ποτέ πια» σε κάθε είδος και μορφή κατάχρησης.

Είναι αδύνατο να φανταστούμε μια μεταστροφή της εκκλησιαστικής δράσης χωρίς την ενεργό συμμετοχή όλων των μελών του Λαού του Θεού. Και κάθε φορά που έχουμε προσπαθήσει να παραγκωνίσουμε, να θέσουμε σε σιωπή, να αγνοήσουμε, να περιορίσουμε σε μικρές elites τον Λαό του Θεού, δημιουργήσαμε κοινότητες, προγράμματα, θεολογικές επιλογές, πνευματικότητες και θεσμούς χωρίς ρίζες, χωρίς μνήμη, χωρίς πρόσωπο, χωρίς σώμα, σε τελευταία ανάλυση, χωρίς ζωή.ii Τούτο εκδηλώνεται με σαφήνεια με ένα διαστρεβλωμένο τρόπο αντίληψης της εξουσίας μέσα στην Εκκλησία – πολύ κοινό σε πολλές κοινότητες στις οποίες διαπιστώθηκαν συμπεριφορές κατάχρησης, σεξουαλικής, εξουσίας και συνείδησης – όπως είναι ο κληρικαλισμός, δηλαδή η συμπεριφορά εκείνη που «όχι μόνο ακυρώνει την προσωπικότητα του χριστιανού, αλλά τείνει να μειώσει και να υποτιμήσει τη χάρη του βαπτίσματος την οποία το Άγιο Πνεύμα έθεσε στην καρδιά των πιστών μας»iii. Ο κληρικαλισμός, ευνοημένος είτε από τους ίδιους τους ιερείς είτε από λαϊκούς, δημιουργεί μια ρωγμή στο εκκλησιαστικό σώμα η οποία υποκινεί και βοηθά να διαιωνίζονται πολλά από τα κακά που σήμερα καταγγέλλουμε. Λέγοντας όχι στην κατάχρηση, λέμε με σθεναρότητα όχι σε οποιαδήποτε μορφή κληρικαλισμού.

Είναι πάντοτε καλό να θυμούμαστε πως ο Κύριος «στην ιστορία της σωτηρίας, έσωσε έναν λαό. Δεν υπάρχει πλήρης ταυτότητα χωρίς κάποιος να ανήκει σε έναν λαό. Για τον λόγο αυτόν, κανείς δεν σώζεται μόνος, ως μεμονωμένο άτομο, αλλά ο Θεός μας προσελκύει λαμβάνοντας υπόψη το περίπλοκο πλέγμα διαπροσωπικών σχέσεων που διαμορφώνονται στην ανθρώπινη κοινότητα: Ο Θεός θέλησε να εισέλθει σε μια δυναμική λαού, στη δυναμική ενός λαού» (αποστ. Παραίνεση «Να χαίρεστε και να αγάλλεστε», αριθ. 6). Για τον λόγο αυτόν, ο μόνος τρόπος που έχουμε να απαντήσουμε στο κακό αυτό, που έβλαψε τόσες ζωές, είναι να το βιώσουμε ως καθήκον που μας εμπλέκει και μας αφορά όλους ως Λαό του Θεού. Αυτή η συναίσθηση ότι αποτελούμε μέρος ενός λαού και μιας κοινής ιστορίας, θα μας επιτρέψει να αναγνωρίσουμε τα αμαρτήματά μας και τα λάθη του παρελθόντος με ένα άνοιγμα μετανοίας ικανό να μας ανανεώσει μέσα μας. Όλα όσα γίνονται για να ξεριζωθεί η κουλτούρα της κατάχρησης από τις κοινότητές μας, χωρίς την ενεργό συμμετοχή όλων των μελών της Εκκλησίας, δεν θα κατορθώσει να δημιουργήσει τις απαραίτητες δυναμικές για μια υγιή και αποτελεσματική μεταμόρφωση. Η διάσταση μετάνοιας με τη νηστεία και την προσευχή θα μας βοηθήσει ως Λαό του Θεού να σταθούμε ενώπιον του Κυρίου και των πληγωμένων αδελφών μας, ως αμαρτωλοί που ικετεύουν τη συγχώρηση και τη χάρη της ντροπής και της μεταστροφής, και έτσι να επεξεργαστούμε δράσεις που να παράγουν δυναμικές εναρμονισμένες με το Ευαγγέλιο. Διότι «κάθε φορά που προσπαθούμε να επιστρέψουμε στην πηγή και να ανακτήσουμε την πρωταρχική φρεσκάδα του Ευαγγελίου, προβάλλουν νέοι δρόμοι, δημιουργικές μέθοδοι, άλλες μορφές έκφρασης, πιο εύγλωττα σύμβολα, λόγια φορτισμένα με ανανεωμένο νόημα για τον σημερινό κόσμο» (αποστ. Παραίνεση, «Η χαρά του Ευαγγελίου», αριθ. 11).

Είναι απαραίτητο ως Εκκλησία να αναγνωρίσουμε και να καταδικάσουμε με πόνο και ντροπή τις ωμότητες που διέπραξαν αφιερωμένα πρόσωπα, κληρικοί, και όλοι αυτοί που είχαν την αποστολή να επαγρυπνούν και να προστατεύουν τους πιο ευάλωτους. Ας ζητήσουμε συγχώρηση για τις αμαρτίες τις δικές μας και αυτές των άλλων. Η συνείδηση της αμαρτίας, μας βοηθά να αναγνωρίσουμε τα σφάλματα, τα εγκλήματα και τα τραύματα που προκλήθηκαν στο παρελθόν και μας επιτρέπει να ανοιχθούμε και να στρατευτούμε περισσότερο στο παρόν σε μια πορεία ανανεωμένης μεταστροφής.

Ταυτόχρονα, η μετάνοια και η προσευχή θα μας βοηθήσουν να ευαισθητοποιήσουμε τα μάτια μας και την καρδιά μας εμπρός στον πόνο των άλλων και να νικήσουμε την απληστία για κυριαρχία και κατοχή που πολλές φορές γίνεται αιτία αυτών των κακών. Είθε η νηστεία και η προσευχή να ανοίξουν τα αυτιά μας στον πόνο των παιδιών, των νέων και των ανήμπορων. Νηστεία που να μας κάνει να πεινάμε και να διψάμε για δικαιοσύνη και να μας ωθεί να βαδίζουμε στο δρόμο της αλήθειας υποστηρίζοντας όλες τις αναγκαίες νομικές παρεμβάσεις. Μια νηστεία που να μας συνταράζει και να μας οδηγεί στο να στρατευτούμε, με αλήθεια και αγάπη προς κάθε άνθρωπο καλής θέλησης και γενικά προς την κοινωνία, για να αγωνιστούμε ενάντια σε κάθε μορφή κατάχρησης: σεξουαλικής , εξουσίας και συνείδησης.

Με αυτό τον τρόπο, θα μπορέσουμε να εκδηλώσουμε την κλήση στην οποία έχουμε κληθεί: «Να είμαστε το σημείο και το όργανο της εσώτατης ένωσης με τον Θεό και της ενότητας ολόκληρου του ανθρώπινου γένους» (Β’ Οικουμ. Σύνοδος Βατικανού, Lumen gentium, αριθ. 1).

«Όταν υποφέρει ένα μέλος, συμπάσχουν όλα τα υπόλοιπα μέλη», μας έλεγε ο Άγιος Παύλος. Μέσα από τη στάση προσευχής και μετανοίας θα μπορέσουμε να έρθουμε σε προσωπική και κοινοτική εναρμόνιση με αυτή την προτροπή, ώστε να αυξηθούν μεταξύ μας τα δώρα της συμπόνιας, της δικαιοσύνης, της πρόληψης και της επανόρθωσης. Η αειπάρθενος Μαρία κατάφερε να σταθεί στα πόδια του σταυρού του Υιού της. Και δεν το έκανε με οποιονδήποτε τρόπο, αλλά στάθηκε σταθερά όρθια και δίπλα στο σταυρό. Με τη θέση αυτή, εκφράζει τον τρόπο της να στέκεται στη ζωή. Όταν δοκιμάζουμε τη θλίψη που μας προκαλούν αυτές οι εκκλησιαστικές πληγές, θα μας κάνει καλό, με την αειπάρθενο Μαρία «να επιμείνουμε περισσότερο στην προσευχή» (βλ. Άγιος Ιγνάτιος Λογιόλα, Πνευματικές ασκήσεις, 319), προσπαθώντας να αυξήσουμε την αγάπη και την πιστότητά μας στην Εκκλησία. Εκείνη, η πρώτη μαθήτρια, διδάσκει σε όλους εμάς τους μαθητές πώς να συμπεριφερόμαστε εμπρός στον πόνο του αθώου, χωρίς αποδράσεις και μικροψυχίες. Είναι αφοσιωμένος στην αειπάρθενο Μαρία, σημαίνει μαθαίνει να ανακαλύπτει πού και πώς πρέπει να στέκεται ο μαθητής του Χριστού.

Το Άγιο Πνεύμα να μας δίνει τη χάρη της μεταστροφής και το εσωτερικό χρίσμα για να μπορούμε να εκφράζουμε, εμπρός σε αυτά τα εγκλήματα κατάχρησης, τη μετάνοιά μας και την απόφασή μας να αγωνιζόμαστε με θάρρος.

Βατικανό, 20 Αυγούστου 2018.

Μετάφραση Πέτρου Ανδριώτη

«