Διετέλεσε Πάπας Ρώμης από τις 9 Αυγούστου 1903 μέχρι τις 20 Αυγούστου 1914. Απεβίωσε έναν μήνα πριν από το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ το όνομά του είναι συνδεδεμένο με τη νέα κατήχηση της Καθολικής Εκκλησιάς (το ζήτημα της χριστιανικής εκπαίδευσης ήταν πολύ προσφιλές σε εκείνον). Ο Ιωσήφ Μελκιόρε, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, γεννήθηκε στις 3 Ιουνίου 1835 στο Riese ένα χωριό του Treviso στη βόρεια Ιταλία. Ήταν το δεύτερο από τα δέκα συνολικά παιδιά του Ιωάννη Βαπτιστή και της Μαργαρίτας.
Εκείνο που τον ξεχωρίζει ήταν το γεγονός πως όλη η εκκλησιαστική του ζωή είχε να κάνει με την ποιμαντική δράση και όχι με τα γραφειοκρατικά κάποιας Αρχιεπισκοπικής Γραμματείας ή με τη Διπλωματία της Αγίας Έδρας. Χειροτονήθηκε ιερέας το 1858 στο Treviso και ανέλαβε καθήκοντα υπεφημερίου στην ενορία Tombolo. To 1867 ονομάζεται εφημέριος στο Salzano και το 1875 Κανονικός του Καθεδρικού Ναού του Treviso, επισκοπικός γραμματέας και Πνευματικός Πατέρας στην Ιερατική Σχολή της Εκκλησιαστικής Επαρχίας. Στις 10 Νοεμβρίου 1884 εκλέγεται επίσκοπος Mantova. Υπό αυτή την ιδιότητα έλαβε μέρος στο 1ο Εθνικό Κατηχητικό Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στην Piacenza από τις 14 μέχρι τις 26 Σεπτεμβρίου 1889. Εκεί εξέθεσε τις προτάσεις του αναφορικά με την ανάγκη ύπαρξης μιας νέας κατήχησης -αφού εκείνη του Βελαρμίνου ήταν πλέον ξεπερασμένη- η οποία θα αποτελείτο από σύντομες ερωτήσεις και ακόμα συντομότερες απαντήσεις. Αργότερα προβιβάστηκε σε Πατριάρχης Βενετίας λόγω όμως πολιτικών προβλημάτων ανέλαβε τα ποιμαντικά του καθήκοντα δεκαοκτώ μήνες μετά από την εκλογή του. Ταυτόχρονα, γίνεται καρδινάλιος στο κοντσιστόρο της 12ης Ιουνίου 1893. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1903, με το θάνατο του Λέοντος 13ου εκλέγεται Πάπας με το όνομα Πίος 10ος. Ως σύνθημά του επέλεξε τη φράση του Αποστόλου Παύλου «Ανακεφαλαιώσασθαι τα πάντα εν Χριστώ» (Εφ. 1,10) και αυτό προσπάθησε να πραγματοποιήσει καθόλη τη διάρκεια της ποιμαντορίας του.
Καθότι είχε επίγνωση των κενών του σε θέματα διπλωματίας αλλά και μιας υψηλού επιπέδου ακαδημαϊκής μόρφωσης ο νέος ποντίφικας επέλεξε συνεργάτες κατάλληλους και ικανούς παρέχοντας τους ελευθερία κινήσεων και αποφάσεων στο όνομά του.
Στο Βατικανό έζησε απλά και ταπεινά περιστοιχισμένος από τις αδελφές του που διέμεναν σε ένα λιτό διαμέρισμα ειδικά διαμορφωμένο για εκείνες.
Η θεολογική του γραμμή ήταν παραδοσιακή και εναντιωνόταν σε κάθε μορφή μοντερνισμού. Για το λόγο αυτό συνέγραψε την Εγκύκλιο Pascendi Dominici Gregis και το Διάταγμα Lamentabili Sane Exitu. Επίσης ξεκίνησε την μεταρρύθμιση του Κανονικού Δικαίου και της επίσημης Κατήχησης της Καθολικής Εκκλησίας η οποία φέρει το όνομά του, αλλά και της ανανέωσης της Γρηγοριανής Υμνωδίας.
Στις 11 Δεκεμβρίου 1905 δημιουργεί τον πρώτο λατινοαμερικανό καρδινάλιο στην ιστορία της Εκκλησίας, τον βραζιλιάνο επίσκοπο Joaquim Arcoverde Cavalcanti.
Στις 8 Αυγούστου 1910 εξέδωσε το Διάταγμα Quam singulari Christus amore με το οποίο μεταβάλει την ηλικία χορήγησης των Μυστηρίων της Θείας Ευχαριστίας και της Εξομολόγησης των παιδιών ώστε να είναι σύμφωνη με τη διανοητική ικανότητα αυτών που τα λαβαίνουν.
Λίγο μετά το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, στις 20 Αυγούστου 1914 πέθανε από καρδιοπαθητικά αίτια. Η μακαριωνυμία του πραγματοποιήθηκε στις 3 Ιουνίου 1951 και η αγιωνυμία του στις 29 Μαΐου 1954. Το σκήνωμά του αναπαύεται στο εσωτερικό της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό.
πγπ
