«ΣΩΜΑ ΧΡΙΣΤΟΥ» ΣΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΠΑΥΛΟ
Δύο τύποι εκκλησίας
Όπως είναι γνωστό, η διδασκαλία περί «Σώματος Χριστού» δεν είναι ενιαία στις Επιστολές του Αποστόλου Παύλου. Πράγματι, συναντάμε δύο διαφορετικές εκδοχές περί «Σώματος Χριστού», οι οποίες αντικατοπτρίζουν δύο διαφορετικά μοντέλα εκκλησιολογίας, μία στις Επιστολές προς Ρωμαίους, Κορινθίους και Γαλάτες και μία άλλη στις επιστολές προς Κολοσσαείς και προς τους Εφεσίους.
1. ΠΡΟΤΥΠΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Το πρώτο υπόδειγμα Εκκλησίας, ο Απόστολος Παύλος, αναπτύσσει τη διδασκαλία ότι ο Αναστημένος Χριστός ταυτίζεται με την Εκκλησία: Όλοι οι βαπτισμένοι (η Εκκλησία) είμαστε ένα σώμα εν Χριστώ.
Υπενθυμίζουμε μερικά κείμενα: «οὕτως οἱ πολλοὶ ἓν σῶμά ἐσμεν ἐν Χριστῷ» (Ρωμαίους 12, 4). «Καθάπερ γὰρ τὸ σῶμα ἕν ἐστιν καὶ μέλη πολλὰ ἔχει, πάντα δὲ τὰ μέλη τοῦ σώματος πολλὰ ὄντα ἕν ἐστιν σῶμα, οὕτως καὶ ὁ Χριστός» (Α’ Κορινθίους 12,12). «Πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Γαλάτας 3, 28).
Σ’ αυτά τα κείμενα, και σε άλλα παρόμοια, ο Απόστολος αναπτύσσει μια Εκκλησιολογία, που ταυτίζεται, κατά κάποιο τρόπο, με τη Χριστολογία. Για τον Απόστολο Παύλο, Χριστός ίσον Εκκλησία.
Τι σημαίνει «σώμα»
Όταν ο Απόστολος σε αυτές τις Επιστολές μεταχειρίζεται τη λέξη «σώμα», εμπνέεται σημειολογικά από την σημιτική κουλτούρα σε σχέση με τη σημασία της λέξης «σώμα». Πράγματι για τους Εβραίους, το σώμα δεν αποτελεί απλά ένα μέρος του ανθρώπου (ο κορμός σε σχέση με την κεφαλή), αλλά εκφράζει ολόκληρο τον άνθρωπο. Τον όρο «σώμα» οι Εβραίοι δεν τον μεταχειρίζονταν, ούτε τον αντιλαμβάνονταν σε αντιπαράθεση με τη ψυχή. Γι’ αυτούς, ο πλατωνικός διαχωρισμός ψυχή / σώμα είναι εντελώς ξένος. Το σώμα είναι όλος ο άνθρωπος, στις σχέσεις του με τους άλλους και με τον κόσμο που τον περιβάλλει και στον οποίον είναι ενσωματωμένος. Όταν λοιπόν ο Απόστολος Παύλος διδάσκει ότι η Εκκλησία είναι το Σώμα του Χριστού, ο ίδιος δηλώνει ότι η εκκλησιαστική κοινότητα αποτελεί για τον κόσμο των ανθρώπων την «ορατή» παρουσία του προσώπου του Αναστημένου. Η κοινότητα είναι ο τρόπος με τον οποίον ο Αναστημένος Ιησούς διάλεξε να είναι παρών στην ιστορία, να έχει σχέσεις με τους ανθρώπους, να έρχεται σε επαφή με την ανθρωπότητα, να δρα στην ιστορία.
Εμπνεόμενος από αυτή την έννοια του «σώματος», ο Απόστολος δεν ξεχωρίζει το Χριστό από τα μέλη του.
Με την ανάστασή του, ο Χριστός, ο Ένας, γίνεται πολλοί, γίνεται Εκκλησία, και ως Εκκλησία συναντά τους ανθρώπους.
Η Εκκλησία λαβαίνει την ενδόμυχη πραγματικότητά της από τον αναστημένο Ιησού που την διαπερνά και την υπερβαίνει. Η Εκκλησία είναι η πιο ουσιαστική παρουσία Του, το σώμα Του.
Όταν ο Παύλος μιλάει για την κοινότητα ως Σώμα Χριστού, έχει πάντα στο νου του, μια συγκεκριμένη κοινότητα και δεν πρόκειται ποτέ για κάτι το αφηρημένο. Ας μη ξεχνάμε: στην εποχή του Παύλου, η κοινότητα συναθροιζόταν συνήθως, σε ιδιωτικά σπίτια που μπορούσαν να φιλοξενήσουν κατ’ ανώτατο όριο περί τα είκοσι άτομα.
Όχι σπάνια λοιπόν, η τοπική κοινότητα είχε τις διαστάσεις μιας οικογένειας, ήταν πραγματικά μία «κατ’ οίκον Εκκλησία», όπου συναντιόνταν για να βρεθούν μαζί και να τελέσουν την Ευχαριστία, Ιουδαίο-χριστιανοί και μεταστραμμένοι στο χριστιανισμό ειδωλολάτρες, πλούσιοι που έθεταν σε κοινή διάθεση ένα μέρος από τα υπάρχοντά τους, φτωχοί που μπορούσαν να χορτάσουν από τις προσφορές των πλουσίων, δούλοι και αφεντικά, γονείς και παιδιά. Απ’ αυτή τη σύναξη, με σκοπό να τελέσουν την Ευχαριστία, γεννιόταν συγκεκριμένα η Εκκλησία και αποκτούσε κανείς, πραγματικά, την εμπειρία της Εκκλησίας.
2. ΠΡΟΤΥΠΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Στις λεγόμενες επιστολές της αιχμαλωσίας (προς Εφεσίους και Κολοσσαείς), παρατηρούμε μια σπουδαία αλλαγή. Ο Απόστολος Παύλος δεν μιλά πια απλώς για «σώμα», αλλά για το «σώμα» και την «κεφαλή» του σώματος που είναι η Εκκλησία: «αὐτός [ο Χριστός] ἐστιν ἡ κεφαλὴ τοῦ σώματος, τῆς ἐκκλησίας» (Βλ. Κολοσσαείς 1,18 · «Καὶ αὐτὸν ἔδωκε κεφαλὴν ὑπὲρ πάντα τῇ ἐκκλησίᾳ, ἥτις ἐστὶ τὸ σῶμα αὐτοῦ, τὸ πλήρωμα τοῦ τὰ πάντα ἐν πᾶσι πληρουμένου» (Εφεσίους 1, 22- 23· και 4, 15-16).
Σ’ αυτά τα κείμενα, ο Απόστολος μας διδάσκει καθαρά, ότι ο Χριστός είναι η κεφαλή του Σώματος της Εκκλησίας και ο Σωτήρας της, γιατί ως νέος άνθρωπος και δεύτερος Αδάμ, είναι η κεφαλή ολόκληρης της λυτρωθείσας απ’ Αυτόν ανθρωπότητας. Αυτός μεταδίδει τη ζωή στο σώμα για την ανάπτυξη όλου του σώματος και του κάθε μέλους του.
Συνεπώς, στις Επιστολές προς Εφεσίους και Κολοσσαείς, παρατηρούμε μία αλλαγή στη θεολογία του Σώματος του Χριστού.
Στις επιστολές του Αποστόλου στις οποίες αναφερθήκαμε στο πρώτο μέρος, ο Αναστημένος δεν ονομάζεται ποτέ Κεφαλή του Σώματός του. Πράγματι η κεφαλή αποτελεί ένα από τα μέλη του σώματος. Όμως, στις επιστολές της αιχμαλωσίας, η κεφαλή είναι σαφώς διαχωρισμένη από το υπόλοιπο του σώματος. Η ανθρωπολογική θεώρηση είναι διαφορετική. Το «σώμα» δεν αντιπροσωπεύει πια – όπως στη σημιτική σκέψη – την ολότητα του ανθρώπου στις σχέσεις με τον κόσμο, αλλά ένα μέρος του συνολικού οργανισμού: τον κορμό.
Αλλά ακόμη και με αυτόν το νέο τρόπο σχέσης του ζωντανού οργανισμού «Χριστός – Εκκλησία», ο Χριστός δεν μπορεί ποτέ να χωριστεί από το Σώμα του. Η κεφαλή, που είναι ο Χριστός, δεν είναι ξεκομμένη από το Σώμα, που είναι η Εκκλησία, αλλά αυτή, η Εκκλησία, είναι το «πλήρωμα», η «πληρότητα» του Χριστού. Ο Χριστός, με την παρουσία του και την πληρότητα της Θεότητάς του, κατακλύζει και γεμίζει την Εκκλησία. Το σώμα αυτό, που είναι η Εκκλησία, δεν είναι παρά το Σώμα του Χριστού, το οποίο, μέσω του Πνεύματος επεκτείνεται και οικοδομείται ενσωματώνοντας σ’ Αυτόν τα μέλη του.
Χωρίς τον Αναστημένο Χριστό και το Πνεύμα το Άγιο η Εκκλησία είναι ανύπαρκτη!
+ Ιωάννης Σπιτέρης
