Η παρουσία του Ιησού στην Αγία Ευχαριστiα (1)

3 Ιουλίου, 2021

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Αγία Ευχαριστία, όχι μόνο καθιστά παρόντα τον Ιησού για να κοινωνήσει μαζί μας, αλλά και εμάς τους ίδιους μας καθιστά «Σώμα Χριστού». Πρόκειται για τη λεγόμενη εκκλησιολογική διάσταση της Αγίας Ευχαριστίας (ευχαριστιακή εκκλησιολογία) που, σήμερα, όλο και περισσότερο γίνεται κοινή διδασκαλία Καθολικών και Ορθοδόξων και που έχει εμπνεύσει, σχεδόν, όλα τα κείμενα της Διεθνούς Θεολογικής Επιτροπής Διαλόγου Καθολικών και Ορθοδόξων

Ωστόσο ακόμα δεν έχουμε εμβαθύνει ένα σπουδαίο θέμα, θα έλεγα το σπουδαιότερο: πώς είναι παρών ο Ιησούς στον άρτο και τον οίνο και στο εκκλησιαστικό του σώμα που είναι η σύναξη των πιστών. Μπορούμε να μιλήσουμε για δύο παρουσίες, ή πρόκειται για μία και μοναδική παρουσία;

Η Β΄ Σύνοδος του Βατικανού μίλησε για μια πολλαπλή παρουσία του Χριστού «στο σώμα του, το οποίο είναι η Εκκλησία» (Συνοδικό Διάταγμα Περί Θείας Λατρείας, 7). «Για να επιτελέσει ένα τόσο σπουδαίο έργο, ο Χριστός είναι πάντα παρών μέσα στην Εκκλησία του, ιδιαιτέρως στις λειτουργικές ιεροπραξίες. Είναι παρών στη θυσία της Θείας Λειτουργίας, τόσο στο πρόσωπο του ιερουργού, καθώς «αυτός ο οποίος, αφού προσφέρθηκε μια φορά πάνω στον σταυρό, εξακολουθεί να προσφέρει τον εαυτό του διά της διακονίας των ιερέων», όσο προπάντων υπό τα είδη του άρτου και του οίνου. Είναι παρών στον λόγο του, αφού είναι Αυτός που μιλά όταν αναγιγνώσκεται η Αγία Γραφή. Τέλος, είναι παρών όταν η Εκκλησία προσεύχεται και ανυμνεί, όπως Αυτός υποσχέθηκε: ‟Όπου δύο ή τρεις είναι συναγμένοι στο όνομά μου, εκεί είμαι εγώ ανάμεσά τους” (Ματθαίος 18,20)» (Συνοδικό Διάταγμα Περί Εκκλησίας, 14).

Αλλά ο Χριστός είναι πρωτίστως παρών στην Αγία Ευχαριστία. Δεν πρόκειται για μια παρουσία λιγότερο ή περισσότερο αληθινή, όλες είναι αληθινές. Ωστόσο, η Ευχαριστιακή παρουσία αποτελεί το ιερό μυστήριο, το αποτελεσματικό σημείο και την προϋπόθεση όλων των άλλων παρουσιών. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι η λειτουργική σύναξη συγκροτείται χάρη στην Ευχαριστιακή παρουσία του Χριστού και όχι αντιστρόφως: Επειδή υπάρχει ένας μόνο άρτος – που είναι το σώμα του Χριστού – εμείς είμαστε ένα μόνο σώμα, δηλαδή, είμαστε Εκκλησία (βλ. Α’ Κορινθίους10,17).

Θα προσπαθήσουμε στη συνέχεια να εμβαθύνουμε το πώς ο Χριστός είναι παρών στην Αγία Ευχαριστία.

ΕΙΝΑΙ Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΗΜΕΝΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

Για να κατανοήσουμε την Εκκλησιακή και Ευχαριστιακή παρουσία του Χριστού, πρέπει να ξεκινήσουμε από την πραγματικότητα της αναστάσεως. Ο άρτος και ο οίνος είναι τα μέσα που επέλεξε ο Αναστημένος Χριστός για να εισέλθει μυστηριακά σε αυτόν τον κόσμο.

Ο αναστημένος Χριστός επιτελεί την πληρότητα της βασιλείας των ουρανών, του «αιωνίου συμποσίου». «Η Ευχαριστία μπορεί να γίνει κατανοητή μόνο στην προοπτική μέσα στην οποία εισήχθη: ως ιερό μυστήριο του αιωνίου πασχαλινού συμποσίου που είναι η βασιλεία των ουρανών» (Durrwell).

Στον Απόστολο Παύλο ολόκληρος ο Ευχαριστιακός θεσμός (άρτος, οίνος, σύναξη) είναι συνδεδεμένος με το πασχαλινό μυστήριο: πρόκειται για τον «Χριστό – Πνεύμα» (βλ. Α΄ Κορινθίους 15,45), το τραπέζι είναι το «Δείπνο του Κυρίου» («Κύριος» αποκαλείται ο αναστημένος Χριστός). Για τον Άγιο Παύλο, «η έννοια του Ευχαριστιακού σώματος προσεγγίζει την έννοια του Αναστημένου σώματος» (L. Cerfaux, Le Christ dans la théologie de saint Paul, Editions du Cerf, Paris1954).

Το ίδιο μπορούμε να βρούμε στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη. Στο κεφάλαιο 6ο ο Ιησούς αναφέρεται στον Άρτο της Ζωής, στην ανάγκη οι πιστοί, για να έχουν αυτήν την Ζωή, να «φάνε τη σάρκα του και να πιούν το αίμα του. Μπροστά στο σκάνδαλο των ακροατών του, ερμηνεύει αυτά τα λόγια: «Το Πνεύμα είναι εκείνο που ζωοποιεί, ενώ η σάρκα δεν ωφελεί σε τίποτα. Τα λόγια που εγώ σας έχω πει είναι Πνεύμα και ζωή» (Ιωάννης 6,63). Η Ευχαριστία, καθώς είναι η παρουσία του αιωνίως ενδόξου Χριστού, τοποθετείται πέρα από τις γήινες πραγματικότητες και τις φιλοσοφίες που την εξηγούν. Ο τρόπος ύπαρξης του ενδόξου Χριστού είναι εντελώς διαφορετικός από τις γήινες εμπειρίες μας. Η παρουσία του Χριστού στην Ευχαριστία δεν μπορεί να ιδωθεί σαν μια οποιαδήποτε παρουσία ενός ανθρώπου αυτής της γης, που καθίσταται παρών μέσω ενός σημείου. Η Ευχαριστία είναι ο πασχαλινός Χριστός ο οποίος έρχεται από το έσχατο στην επίγεια Εκκλησία του.

Ο Ιγνάτιος Αντιοχείας ορίζει την Ευχαριστία ως: «τη σάρκα… που υπέφερε για τις αμαρτίες μας και την οποία ο Πατέρας ανέστησε κατά το θέλημά του» (Προς Σμυρναίους 7,1).

ΕΙΝΑΙ Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥΧΡΙΣΤΟΥ ΤΗΣ «ΔΕΥΤΕΡΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ»

Στην εκκλησιαστική ορολογία των ξένων γλωσσών, η ελληνική λέξη «παρουσία» είναι ο τεχνικός θεολογικός όρος για να προσδιορίσει την ένδοξη Παρουσία του Ιησού στο πλήρωμα του χρόνου.

Στη γλώσσα μας μεταχειριζόμαστε την ίδια λέξη για να ορίσουμε το γεγονός ότι στην Αγία Ευχαριστία είναι παρών ο Ιησούς Χριστός. Σε αυτό το κείμενο, σχετικά με την Αγία Ευχαριστία, η διπλή έννοια του όρου «παρουσία» ταυτίζονται.

Όταν αναφερόμαστε στη Δεύτερη Παρουσία του Κυρίου πρέπει να έχουμε υπόψη μας όσα ακολουθούν.

Αυτή η «Δευτέρα Παρουσία» δεν είναι το κλείσιμο της ιστορίας της σωτηρίας, αλλά η πλήρης ολοκλήρωσή της όσον αφορά σ’ εμάς τους ανθρώπους.
Η Δευτέρα Παρουσία είναι το μυστήριο της ίδιας της σωτηρίας καθόσον συντελείται όχι μόνο εν Χριστώ, αλλά για μας και σ’ εμάς.
Η σωτηρία δεν είναι άλλο παρά ο πασχαλινός Χριστός, που καθίσταται παρών στην Εκκλησία του και στον οποίο η Εκκλησία ενώνεται.
Η Βασιλεία δεν είναι άλλη από την Δευτέρα Παρουσία του Χριστού. Πράγματι «σύμφωνα με τα Ευαγγέλια ο ίδιος ο Χριστός είναι η βασιλεία» (Ωριγένης). Αυτή η παρουσία περνά μέσα από την κένωση αυτής της γης, η οποία ακολουθείται από την ανάσταση και την οριστική έλευση του Χριστού. Από τώρα και στο εξής, κάθε έλευση του Χριστού στη γη είναι μια έλευση «εν τη δόξη». Τώρα πλέον η παρουσία του Ιησού είναι εσχατολογική παρουσία όσον αφορά εμάς, αλλά όσο αφορά τον άνθρωπο Ιησού είναι η φυσιολογική του κατάσταση «ανελθόντα εις τους ουρανούς και καθεζόμενον εκ δεξιών του Πατρός». Για τον πρώιμο Χριστιανισμό, έχοντας ως αφετηρία την ανάσταση αναγνωρίζεται στον Ιησού ο τίτλος «Κύριος», ο οποίος είναι αυτός του Ιησού της Δευτέρας Παρουσίας (βλ. Φιλιππησίους2,10-11· Β΄ Θεσσαλονικείς 2,14 ).

Και στον Ευαγγελιστή Ιωάννη, η αγγελία του θανάτου και της αναστάσεως συνδέεται με τη Δευτέρα Παρουσία: «Φεύγω, αλλά θα ξανάρθω κοντά σας» (Ιωάννης 14,28), «Σε λίγο δεν θα με βλέπετε πια, αλλά και πάλι σε λίγο θα με δείτε» (Ιωάννης 16,16).

Για ποιον ερχομό γίνεται λόγος; Πρόκειται για τη μοναδική έλευση, την έλευση της πληρότητας της σωτηρίας, στο τέλος των αιώνων «για εμάς», αλλά που έχει ήδη λάβει χώρα για τον Κύριο. Η εσχατολογία συντελείται με τον θάνατο του Χριστού, με τον οποίο δοξάζεται σύμφωνα με την πληρότητα του Θεού. Η Γραφή μιλά μόνο για την «έλευση» του Χριστού, δεν γνωρίζει τίποτα για μια «επιστροφή». Ο Ιησούς δεν επιστρέφει, αλλά έρχεται, είναι συνεχώς ο «Ερχόμενος».

ΤΟ ΠΑΣΧΑΛΙΝΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ «ΠΑΡΟΥΣΙΑ»

Ο Θεός αποστέλλει τον Χριστό του στους ανθρώπους μέσω της ίδιας της δράσης που τον δοξάζει. Ο Ιησούς «αναστήθηκε για σας» (βλ. Β΄ Κορινθίους 5,15), «δόθηκε» στην Εκκλησία μέσω της αναστάσεως (βλ. Εφεσίους 1,22), «στάλθηκε» στον λαό: «Ο Θεός φανέρωσε τον δούλο του, τον Ιησού, και τον έστειλε πρώτα σ’ εσάς» (Πράξεις των Αποστόλων 3,26). Η σάρκωση αποτελεί την αρχή, η ανάσταση την πληρότητα της Παρουσίας του Χριστού.

Όταν θεωρηθεί υπό το προσωπικό πρίσμα, ο δοξασμός του Ιησού λαμβάνει το όνομα της Ανάστασης. Υπό το εκκλησιακό πρίσμα, μπορεί να ονομαστεί Παρουσία. Η Εκκλησία δημιουργήθηκε από αυτήν την Παρουσία. Η Παρουσία του Κυρίου γίνεται σωστική όταν εισέρχεται σε κοινωνία μ’ εμάς.

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΩΤΗΡΙΑ ΜΑΣ

Δεν υπάρχει σωτηρία παρά μόνο στον Ιησού Χριστό. Μόνο ενωμένοι στο πρόσωπο του Χριστού και στο πασχαλινό του μυστήριο μπορούν να σωθούν οι άνθρωποι. Η σωτηρία δεν είναι άλλο από τον Χριστό στον ένδοξο θάνατό του: Αυτός «έγινε από τον Θεό σοφία δική μας και δικαίωση και εξαγιασμός και απολύτρωση» (Α΄ Κορινθίους 1,30). Είναι στο πρόσωπο του Ιησού που ο Θεός επιτελεί τη σωτηρία. Στο αιώνιο μυστήριο του θανάτου και της αναστάσεώς του Αυτός δεν είναι μόνο ο σωτήρας, είναι η σωτηρία, με τη πληρότητα της οποίας είναι γεμάτη η Εκκλησία.

Αυτή η σωτηρία δεν μπορεί ούτε να διανεμηθεί, ούτε να εφαρμοστεί· γίνεται δική μας όταν ο Χριστός έρχεται και προσφέρεται στην Εκκλησία του. Ο Θεός «σας κάλεσε να ζείτε σε κοινωνία με τον Υιό του, τον Ιησού Χριστό τον Κύριό μας» (Α΄ Κορινθίους 1,9). Ο Ιησούς λέει ότι είναι ο άρτος της ζωής, είναι ο αμνός που θυσιάζεται και εξαγιάζει εν Πνεύματι Αγίω για την άφεση των αμαρτιών (βλ. Ιω 1,29-33 7:37-39). Τον άρτο τον τρώμε για να ζήσουμε από αυτόν, το πασχαλινό αρνίο το τρώμε για να αγιαστούμε από αυτό. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Ιησούς λέει: «Λάβετε και φάγετε· αυτό είναι το σώμα μου, το οποίο παραδίδεται για σας» (Ματθαίος 26,6).

Η ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΑΤ’ ΕΞΟΧΗΝ ΙΕΡΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ
ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ

Όλα τα μέσα σωτηρίας είναι ιερά μυστήρια ελεύσεως και κοινωνίας.

Η Εκκλησία, σώμα του Χριστού σε αυτόν τον κόσμο, είναι το θεμελιώδες ιερό μυστήριο μέσω του οποίου πραγματοποιείται η κοινωνία με τον Χριστό και με τους αδελφούς.
Οι απόστολοι και οι διάδοχοί τους, στο πρόσωπό τους και στον λόγο τους, είναι ιερά μυστήρια της Παρουσίας του Χριστού, μεσολαβητές της εν χρόνω παρουσίας και της σχέσης του Χριστού με τους ανθρώπους.
Αυτό που κοινώς αποκαλείται «ιερό μυστήριο» είναι ένα μέσο για να γίνει ο Χριστός παρών στη δράση του ως λυτρωτής.
Η Ευχαριστία είναι το ιερό μυστήριο της έλευσης του Χριστού σε αυτόν τον κόσμο.

Η Ευχαριστία είναι ουσιαστικά η προσωπική έλευση του πασχαλινού Χριστού. Όλα σε αυτήν είναι σε συνάρτηση αυτής της Παρουσίας ή εξαρτώνται από αυτήν την Παρουσία. Μπορούμε να αντιληφθούμε το νόημα που λάμβανε αυτή η Ευχαριστιακή παρουσία, μέσα από την αφήγηση των μαθητών της Εμμαούς: η καρδιά των μαθητών βιώνει τη χαρά της παρουσίας, όταν αναγνωρίζουν τον Κύριο «εν τη κλάση του άρτου» (Λουκάς 24,35).

Η παρουσία είναι ακόμα καλυμμένη, αλλά φέρει μέσα της την υπόσχεση της πληρότητας και έτσι εγείρει την επιθυμία: «Μαραναθά» (Α΄ Κορινθίους 16,22· Διδαχή των Δώδεκα Αποστόλων 10,6).

Στη Θεία Λειτουργία ο τύπος της καθαγιάσεως υπογραμμίζει αυτή την παρουσία: «τούτο εστί το σώμα μου». «Τούτο» δεν είναι μια συνήθης τροφή, αλλά είναι το σώμα μου. Το σώμα και το αίμα για τους Σημιτικούς λαούς δήλωνε το ίδιο το πρόσωπο του ανθρώπου, εξέφραζε τη ζωντανή παρουσία του σε κοινωνία με τα άλλα πρόσωπα. Το να τρως το σώμα και να πίνεις το αίμα του Κυρίου σημαίνει να ζεις σε κοινωνία με Αυτόν: «Εγώ είμαι ο άρτος της ζωής. Εκείνος που τρώει τη σάρκα μου και πίνει το αίμα μου είναι ενωμένος μαζί μου, κι εγώ με αυτόν» (Ιω 6,48,56). Τα λόγια του Χριστού στην Αποκάλυψη έχουν Ευχαριστιακή σημασία: «Εγώ θα έλθω σ’ αυτόν και θα δειπνήσω μαζί του, κι αυτός μαζί μου» (Αποκάλυψη 3,20).