ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ

Πλατεία Αγίου Πέτρου

Τετάρτη, 10 Απριλίου 2024

Κατήχηση. Τα πάθη και οι αρετές. 15. Η ανδρεία

Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, καλημέρα!

Η σημερινή κατήχηση είναι αφιερωμένη στην τρίτη των βασικών αρετών, δηλαδή στην ανδρεία. Ας αρχίσουμε από την περιγραφή που κάνει για αυτήν η Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας: «Η ανδρεία είναι η ηθική αρετή που μέσα στις δυσκολίες εξασφαλίζει τη σταθερότητα και τη μονιμότητα στη διεκδίκηση του καλού. Στερεώνει την απόφαση να αντισταθούμε στον πειρασμό και να υπερβούμε τα εμπόδια στην ηθική ζωή. Η αρετή της ανδρείας κάνει τον άνθρωπο ικανό να νικά τον φόβο, ακόμη και τον θανατο, να αντιμετωπίζει τις δοκιμασίες και τους διωγμούς» (αρ. 1808).

Ιδού, λοιπόν, η πιο «μαχητική» των αρετών! Αν η πρώτη των βασικών αρετών, δηλαδή η σύνεση, ήταν πρωτίστως συνδεδεμένη με τη λογική του ανθρώπου και, από κοινού με τη δικαιοσύνη, έβρισκε την κατοικία της στη βούληση, αυτή η τρίτη αρετή, η ανδρεία, συνδέεται συχνά με αυτό που οι Σχολαστικοί ονόμαζαν: «οξύθυμη όρεξη». Η αρχαία σκέψη δεν φανταζόταν έναν άνθρωπο χωρίς πάθη: θα ήταν πέτρινος. Και δεν λέγεται ότι τα πάθη είναι απαραιτήτως το υπόλειμμα μιας αμαρτίας· όμως αυτά πρέπει να διαπαιδαγωγούνται, πρέπει να διευθύνονται, πρέπει να καθαρίζονται με το νερό του Βαπτίσματος, ή μάλλον με τη φωτιά του Αγίου Πνεύματος. Ένας χριστιανός χωρίς θάρρος, που δεν λυγίζει τη δύναμή του προς το καλό, που δεν ενοχλεί κανέναν, είναι ένας άχρηστος χριστιανός. Ας το σκεφτούμε αυτό! Ο Ιησούς δεν είναι ένας αυτόματος και αποστειρωμένος Θεός, που δεν γνωρίζει τα ανθρώπινα συναισθήματα. Αντιθέτως, μπροστά στον θάνατο του φίλου του Λάζαρου ξεσπά σε κλάματα· και σε μερικές από τις εκφράσεις του διαφαίνεται η παθιασμένη ψυχή του, όπως όταν λέει: «Φωτιά ήρθα να βάλω στη γη και τι άλλο θέλω αν έχει κιόλας ανάψει!» (Λκ 12,49)· και όταν αντιμετώπισε το εμπόριο στον ναό, αντέδρασε με δύναμη (βλ. Μτ 21,12-13). Ο Ιησούς είχε πάθος.

Αλλά ας αναζητήσουμε μια υπαρξιακή περιγραφή αυτής της πολύ σημαντικής αρετής που μας βοηθά να καρποφορήσουμε στη ζωή. Οι αρχαίοι –τόσο οι Έλληνες φιλόσοφοι όσο και οι χριστιανοί θεολόγοι– αναγνώριζαν στην αρετή της ανδρείας μια διπλή κίνηση, μία παθητική και μία άλλη ενεργητική.

Η πρώτη στοχεύει μέσα μας. Υπάρχουν εσωτερικοί εχθροί που πρέπει να νικήσουμε, οι οποίοι φέρουν το όνομα άγχος, αγωνία, φόβος, ενοχή: όλες αυτές είναι δυνάμεις που προκαλούν ταραχή μέσα μας και σε ορισμένες περιπτώσεις μας παραλύουν. Πόσοι παλαιστές υποκύπτουν πριν καν ξεκινήσουν την πρόκληση! Διότι δεν αντιλαμβάνονται αυτούς τους εσωτερικούς εχθρούς. Η ανδρεία είναι μια νίκη πρωτίστως και κυρίως ενάντια στον εαυτό μας. Οι περισσότεροι από τους φόβους που γεννούνται μέσα μας είναι μη ρεαλιστικοί και δεν επαληθεύονται ποτέ. Καλύτερα λοιπόν να επικαλεστούμε το Άγιο Πνεύμα και να αντιμετωπίζουμε τα πάντα με υπομονετική ανδρεία: ένα πρόβλημα τη φορά, όπως μπορούμε, αλλά όχι μόνοι! Ο Κύριος είναι μαζί μας, αν εμπιστευόμαστε σε Αυτόν και αναζητούμε ειλικρινά το καλό. Τότε σε κάθε κατάσταση μπορούμε να βασιζόμαστε στην Πρόνοια του Θεού που λειτουργεί ως ασπίδα και πανοπλία μας.

Και έρχεται έπειτα η δεύτερη κίνηση της αρετής της ανδρείας, που αυτή τη φορά είναι πιο ενεργητική. Εκτός από τις εσωτερικές δοκιμασίες, υπάρχουν και εξωτερικοί εχθροί, που είναι οι δοκιμασίες της ζωής, οι διώξεις, οι δυσκολίες τις οποίες δεν περιμέναμε και μας ξαφνιάζουν. Πράγματι, εμείς μπορεί να προσπαθούμε να προβλέψουμε τι θα μας συμβεί, αλλά η πραγματικότητα διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από αστάθμητους παράγοντες, και σε αυτή τη θάλασσα η βάρκα μας μερικές φορές αναταράζεται από τα κύματα. Η ανδρεία τότε μας κάνει ανθεκτικούς ναυτικούς, που δεν φοβούνται ούτε αποθαρρύνονται.

Η ανδρεία είναι μια θεμελιώδης αρετή διότι παίρνει στα σοβαρά την πρόκληση του κακού στον κόσμο. Κάποιος προσποιείται ότι αυτό δεν υπάρχει, ότι όλα πάνε καλά, ότι η ανθρώπινη βούληση δεν είναι μερικές φορές τυφλή, ότι στην ιστορία δεν μάχονται σκοτεινές δυνάμεις που φέρνουν τον θάνατο. Αρκεί όμως να ξεφυλλίσουμε ένα βιβλίο ιστορίας, ή δυστυχώς ακόμη και τις εφημερίδες, για να ανακαλύψουμε τις φρικαλεότητες των οποίων είμαστε εν μέρει θύματα και εν μέρει πρωταγωνιστές: πόλεμοι, βία, σκλαβιά, καταπίεση των φτωχών, πληγές μη επουλωμένες που αιμορραγούν ακόμη. Η αρετή της ανδρείας μας κάνει να αντιδράσουμε και να φωνάξουμε ένα «όχι», ένα ξερό «όχι» σε όλα αυτά.

Στην άνετη Δύση μας, που έχει νερώσει λίγο τα πάντα, που έχει μεταμορφώσει την πορεία προς την τελειότητα σε μια απλή βιολογική εξέλιξη, που δεν έχει ανάγκη από αγώνες επειδή όλα φαίνονται ίδια, νιώθουμε μερικές φορές μια υγιή νοσταλγία για τους προφήτες. Αλλά είναι πολύ σπάνιοι οι άβολοι και οραματιστές άνθρωποι. Χρειαζόμαστε κάποιον να μας σηκώσει από τη μαλακή θέση στην οποία έχουμε βολευτεί και να μας κάνει να επαναλάβουμε αποφασιστικά το «όχι» μας στο κακό και σε ό,τι οδηγεί στην αδιαφορία. «Όχι» στο κακό και «όχι» στην αδιαφορία. «Ναι» στην πορεία, στην πορεία που μας κάνει να προοδεύουμε, και για αυτό πρέπει να αγωνιστούμε.

Ας ξαναβρούμε λοιπόν την ανδρεία του Ιησού στο Ευαγγέλιο, και ας τη μάθουμε από τη μαρτυρία των αγίων ανδρών και γυναικών. Ευχαριστώ!

———————

Μετάφραση: π.Λ