Είναι περισσότερα από πεντακόσια τα προσωνύμια που έχουν αποδώσει οι πιστοί, ορθόδοξοι και καθολικοί, στην Παναγία: Γλυκοφιλούσα, Ελεούσα, Βρεφοκρατούσα, Μεγαλομάτα, Θρηνούσα κ.ο.κ. αλλά και στην Καθολική Εκκλησία είναι αμέτρητοι οι τίτλοι που έχουν δοθεί στην Παναγία: κάθε γλώσσα, κάθε έθνος, σε όλα τα πλάτη και μήκη της γης, έχουν αφιερώσει στην Παναγία τους δικούς τους τίτλους ευλαβείας.
Ένας είναι ο τίτλος, ωστόσο, που ενώνει όλους τους χριστιανούς και από τον οποίον εξαρτώνται όλοι οι άλλοι: η ΘΕΟΤΟΚΟΣ, η Μητέρα του Θεού, τίτλος που οφείλουμε να τον μνημονεύουμε κυρίως τα Χριστούγεννα. Αυτήν την ημέρα εορτάζουμε πράγματι τη «γέννηση» του Χριστού από μία γυναίκα, από την Παρθένο Μαρία (Βλ. προς Γαλάτας 4,4).
Όταν ομολογούμε πως η Παναγία γέννησε το Χριστό, δεν γεννάται πρόβλημα, αλλά τι μπορούμε να σκεφτούμε όταν ισχυριζόμαστε πως μία γυναίκα «γέννησε» το Θεό; Καθότι, πράγματι, αυτό σημαίνει ο τίτλος Θεοτόκος.
Τον 4ο αιώνα, ο τίτλος «Θεοτόκος» χρησιμοποιήθηκε ευρέως στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου (ένα από τα κύρια κέντρα θεολογικής μελέτης στον πρώιμο χριστιανισμό), όπου ο όρος αυτός ήταν γνωστός από την παλαιά θρησκευτική παράδοση των Αιγυπτίων.
Η ελληνική χριστιανική κουλτούρα, όμως, με έδρα την Κωνσταντινούπολη και την Αντιόχεια, δυσκολεύτηκε να δεχτεί αυτόν τον τίτλο. Πώς μπορεί μια γυναίκα να γεννήσει το Θεό, αναρωτιόνταν; Πράγματι, ο Νεστόριος (381-451), Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης, υποστήριζε ότι η Μαρία δεν έπρεπε να αποκαλείται «Θεοτόκος», (Μητέρα του Θεού), αλλά μόνο «Μητέρα του Χριστού» (Χριστοτόκος), δηλαδή μόνο του Άνθρωπου Ιησού.
Η διαμάχη διευθετήθηκε στην Σύνοδο τη Εφέσου το 431, κι αυτή επιβεβαίωσε στις 22 Ιουνίου του ίδιου έτους, ότι η Μαρία είναι η Μητέρα του Θεού, η «Θεοτόκος».
Νομίζω πως δεν είναι αυτού του χώρου, να αναφερθούμε, με την κλασική θεολογική ορολογία, σε αυτό το ασύλληπτο μυστήριο που είναι ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός, αληθινός Θεός και αληθινός άνθρωπος.
Η Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας διδάσκει με απλά λόγια αυτήν την αλήθεια της πίστης μας: «Ενώ τα Ευαγγέλια ονομάζουν την Μαρία “Μητέρα του Ιησού” (Ιω.2,1.19,25) η εξαδέλφη της η Ελισάβετ, υπό την έμπνευση του Αγίου Πνεύματος, προσφωνεί τη Μαρία, πριν ακόμη από τη γέννηση του υιού της, “Μητέρα του Κυρίου μου [του Θεού μου]” (Λκ.1,43). Πραγματικά, Εκείνος, τον οποίο η Μαρία συνέλαβε στα σπλάχνα της ως άνθρωπο με τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος, και έγινε αληθινά ο Υιός της “κατά σάρκα”, δεν είναι άλλος από τον αιώνιο Υιό του Πατέρα, το δεύτερο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδας. Η Εκκλησία ομολογεί ότι η Μαρία είναι αληθινά η Μητέρα του Θεού: η Θεοτόκος» (αρ. 495).
Άρα, η Παναγία δε γέννησε μια απλή ανθρώπινη σάρκα, αλλά τον Ενσαρκωμένο Υιό του Θεού, τον Θεάνθρωπο Ιησού. Με αυτήν τη έννοια την προσφωνούμε και την αποκαλούμε Θεοτόκο.
Την ημέρα των Χριστουγέννων, είναι φυσικό να γίνεται μνεία της Παναγίας Θεοτόκου που δίνει στο φως τον Υιό του Θεού. Στη βυζαντινή παράδοση το Κοντάκιο αυτής της εορτής ψάλλει: «Ἡ Παρθένος σήμερον, τὸν ὑπερούσιον τίκτει, καὶ ἡ γῆ τὸ Σπήλαιον, τῷ ἀπροσίτῳ προσάγει». Η Μητρότητα της Θεοτόκου, στη Βυζαντινή παράδοση, εορτάζεται την επομένη των Χριστουγέννων, στις 26 Δεκεμβρίου, με τη Σύναξη της Θεοτόκου.
H Λατινική λειτουργική παράδοση πανηγυρίζει την Μητρότητα της Παναγίας την πρώτη Ιανουάριου, 8 ημέρες μετά τα Χριστούγεννα. Η Λειτουργία της ημέρας αρχίζει με τα λόγια ενός Λατίνου ποιητή, του Σεδούλιου (Sedulius) που έζησε στο δεύτερο μισό του πέμπτου αιώνα:
«ΧΑΙΡΕ, Υπεραγία Θεοτόκε,
διότι συνέλαβες τον Βασιλέα,
ο οποίος κυβερνά τον ουρανό και
τη γη στους αιώνες των αιώνων».
Η Παναγία συνέλαβε τον Ιησού πρώτα με την πίστη και μετά βιολογικά. Η πίστη της δίνει σ’ αυτήν τη δύναμη να γίνει η μητέρα του Σωτήρα: «Ευλογημένη είναι η Μαρία πιο πολύ γιατί δέχθηκε την πίστη του Χριστού, παρά γιατί συνέλαβε το σώμα του Ιησού» (Άγιος Αυγουστίνος)
Η Εκκλησία και ο καθένας από εμάς αντικατοπτρίζεται στην πίστη, στην αγάπη και στην ελπίδα της Παναγίας. Αυτή μας διδάσκει να ενσαρκώνουμε την πίστη στη ζωή, να μετατρέπουμε σε υπερφυσική, κάθε συνηθισμένη στιγμή της ζωής μας.
Η ταπεινή γυναίκα από τη Ναζαρέτ γίνεται για τον καθένα από εμάς ο σκαπανέας στο «οδοιπορικό της πίστης», της δικής της και της δικής μας.
Σε όλους αυτούς που έχουν κάποια επαφή με αυτά τα εβδομαδιαία κείμενα μου, εύχομαι καλά Χριστούγεννα. Η Παναγία, Μητέρα του Χριστού και Μητέρα δική μας, ας γίνει υπόδειγμα ώστε και εμείς, με την πίστη μας, να δώσουμε στον κόσμο το Χριστό, την ελπίδα κάθε ανθρώπου.
+ Ιωάννης Σπιτέρης
