«ΤΡΕΛΟΙ» ΑΠΟ ΑΓΑΠΗ

ΟΙ ΔΙ­Α ΧΡΙ­ΣΤΟΝ ΣΑ­ΛΟΙ

ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΔΥΣΗ

Εισαγωγή

Με εντυπωσίαζαν, πάντοτε, κάποιες μορφές αγίων, ας πούμε, πιο ακραίας μορφής όπως οι στυλίτες (οι ασκητές που περνούσαν μεγάλες περιόδους της ζωής τους πάνω σε ένα στύλο), οι δενδρίτες (αυτοί που χειμώνα καλοκαίρι ζούσαν πάνω σε ένα δένδρο) ή οι έγκλειστοι (εκείνοι που τους σφράγιζαν μέσα σε ένα μικρό δωμάτιο). Τις δύο πρώτες κατηγορίες ασκητών τις βρίσκουμε μόνο στον ανατολικό χριστιανισμό. Την τρίτη, (τους έγκλειστους) τους συναντάμε και στη Δύση, ακόμα και στην περίοδο της Αναγέννησης.

Βέβαια, αυτούς τους ανθρώπους, (άνδρες και γυναίκες) σήμερα, θα τους θεωρούσαμε φανατικούς, αρνητές της ζωής. Από μία πλευρά θα μπορούσε να είναι και έτσι. Από τη άλλη, όμως, συνήθως, αυτούς τους ανθρώπους, τους κατείχε μια τρελή αγάπη για τον Θεό και μία χωρίς όρια δίψα για τη σωτηρία τους. Για να εκφράσουν αυτήν την αγάπη τους, έφταναν στα άκρα.

Μία άλλη κατηγορία αγίων, κοινοί στην Ανατολική και στην Δυτική Χριστιανοσύνη, είναι οι λεγόμενοι «δια Χριστόν σαλοί».

Η λέξη σαλός ανήκει στη βυζαντινή περίοδο της ελληνικής γλώσσας και σημαίνει τρελός («σαλεμένος», όπως λέμε σήμερα). Οι «διά Χριστόν σαλοί» είναι ασκητές που παριστάνουν τους τρελούς για χάρη του Χριστού, γι’ αυτό χαρακτηρίζονται «διά Χριστόν» (=για το Χριστό).

Πρόκειται για αυτό το φαινόμενο της «μωρίας» που ήδη μας περιγράφει ο Απόστολος Παύλος: «Ὁ λόγος γὰρ ὁ τοῦ σταυροῦ τοῖς μὲν ἀπολλυμένοις μωρία ἐστί, τοῖς δὲ σῳζομένοις ἡμῖν δύναμις Θεοῦ ἐστι… ἐπειδὴ καὶἸουδαῖοι σημεῖον αἰτοῦσι καὶ Ἕλληνες σοφίαν ζητοῦσιν, ἡμεῖς δὲ κηρύσσομεν Χριστὸν ἐσταυρωμένον, Ἰουδαίοις μὲν σκάνδαλον, Ἕλλησι δὲ μωρίαν» (Α’ Κορινθίους 1, 17 -31).

Αντιλαμβάνομαι πως σήμερα δεν είναι της «μόδας» να αναφερόμαστε σε τέτοιες ακραίες περιπτώσεις. Πρόκειται για θέματα που ταράζουν την ησυχία μας. Ζούμε, σχεδόν, με την ίδια νοοτροπία των «Ελλήνων» της Εποχής του Αποστόλου Παύλου. Ωστόσο, θα μου επιτρέψετε να ασχοληθώ για λίγο με αυτό το θέμα, όσο και αν μας ξενίζει.

Και όμως, προσωπικά, αυτοί οι άνθρωποι αποτελούν μία πρόκληση για την αδιαφορία μας, που είναι τόσο μινιμαλιστική, για να μην πω, μηδενική, μπροστά στην υπόθεση της σωτηρίας μας.

Όπως έγραφε ο Pirandello στο θεατρικό του έργο: «Ερρίκος ο Δ’»: «Το να βρεθείς μπροστά σε ένα τρελό, είναι σαν να βρισκόσουν μπροστά σε έναν που ταρακουνά από τα θεμέλια ότι έχεις δημιουργήσει, ότι είναι γύρω σου, γύρω από τη λογική όλου του οικοδομήματός σου».

Σε ένα πρώτο κείμενο θα ασχοληθούμε με τους σαλούς της ανατολικής παράδοσης. Και σε ένα δεύτερο, με αυτούς της δυτικής, κυρίως με τον κατεξοχήν σαλό της καθολικής παράδοσης: τον άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης.

Σε ένα ξεχωριστό μέρος θα γνωρίσουμε μία καταπληκτική περίπτωση: Έναν νεαρό ορθόδοξο σαλό από την Ελλάδα. Αυτός, μόνο μέσα σε ένα μήνα που έζησε στο Trani της Απουλίας (Ιταλία) ανέδειξε μια καταπληκτική αγιότητα. Ακόμα σήμερα, μετά από 9 αιώνες, τιμάται ως άγιος από την Καθολική Εκκλησία και του έχει αφιερωθεί μία μεγαλειώδης ρωμανική βασιλική. Πρόκειται για τον άγιο Νικόλαο τον Προσκυνητή, ή τον άγιο Νικόλαο τον «Κύριε Ελέησον».

ΟΙ «ΣΑΛΟΙ» ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

Είναι γνωστό το μυθιστόρημα του Fyodor Dostoevsky «Ο Ηλίθιος». Ο Πρίγκιπας Μύσκιν είναι κάθε άλλου παρά ηλίθιος. Αλλά ο συγγραφέας, με αυτόν τον τίτλο, θέλει να περιγράψει μια χαρακτηριστική πτυχή από αυτούς τους τόσο λαοφιλείς αγίους της Ρωσίας, τους σαλούς, και συγκεκριμένα την απλότητα, την ταπείνωση, την μέχρι αυτοθυσία αγάπη αυτών των αγίων.

Στην α­να­το­λι­κή Ορ­θό­δο­ξη Εκ­κλη­σί­α, η «σα­λό­τις» υ­φί­στα­ται ως μί­α συνταρακτική μορ­φή α­σκη­τι­κής πρα­κτι­κής και οι δι­ὰ Χρι­στὸν σαλοί, ό­πως οι Μάρ­τυρες, οι Παρ­θέ­νοι και οι Ο­μο­λο­γη­τές, α­πο­τε­λούν μι­α σα­φή και δι­α­κε­κρι­μέ­νη α­γι­ο­λο­γι­κή κα­τη­γο­ρί­α. Ο σα­λός στα ελληνι­κά ή ο yurodivy (юродивый) στα ρώ­σι­κα, δη­λα­δή ο τρε­λός άγιος, αν­τι­προ­σω­πεύ­ει έ­να α­πό τα πι­ο χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά συ­στα­τι­κά της ορ­θό­δο­ξης πνευ­μα­τι­κό­τη­τας, τό­σο στον ελ­λη­νι­κό, ό­σο και στο ρωσικό κό­σμο.

Οι «μω­ροὶ δι­ὰ Χρι­στόν» άγιοι εί­ναι οι πλέ­ον σε­βα­στοί και α­γα­πη­τοί στην Ορ­θο­δο­ξί­α­ ή τουλάχιστον έτσι ήταν πρώτα. (Βλ. G. SAWARD, Dieu à la folie. Histoire des saints fous pour le Christ, Paris 1983. Βλ. ΕπίσηςSERGEY A. IVANOV, Holy fools in Byzantium and beyond, Oxford University Press, 2006).

Αυ­τή η κα­τη­γο­ρί­α α­γί­ων κά­νει την εμ­φά­νι­σή της στο μο­να­στι­κό πε­ρι­βάλ­λον της Αι­γύ­πτου και της Συ­ρί­ας μεταξύ του 6^ου και 8^ου αιώνα και αρ­γό­τε­ρα, ι­δι­αί­τε­ρα με­τά το 14° αι­ώ­να, με­τα­λαμ­πα­δεύ­ε­ται στη ρω­σι­κή γη. Ε­νώ στο βυ­ζαν­τι­νό ε­ορ­το­λό­γι­ο συ­ναν­τού­με έ­ξι περιπτώσεις σα­λών α­γί­ων, στο ε­ορ­το­λό­γι­ο της ρω­σι­κής Ορ­θό­δο­ξης Εκ­κλη­σί­ας υ­πάρ­χουν τρι­άν­τα έ­ξι τέ­τοι­οι άγιοι. Στη βυ­ζαν­τι­νή πο­λι­τεί­α κο­ρυ­φαί­ες α­γι­ο­λο­γι­κές μορ­φές που με­τέ­χουν του μαρ­τυ­ρί­ου της σαλό­τη­τος ή­ταν ο Ό­σι­ος Συ­με­ών Εμέσης, οδιά Χριστόν σαλός, που ε­κοι­μή­θη πε­ρί το 590, ο οποίος, αφού ασκήτεψε 29 χρόνια στην έρημο με τον αδελφικό φίλο του, τον Ιωάννη, αναχώρησε για την πόλη λέγοντας «πάω να εμπαίξω τον κόσμο», καθώς ο Ό­σι­ος Ανδρέ­ας ο δια Χριστόν σα­λός, που έ­ζη­σε στην Κωνσταντινούπολη τον 9^ο αι­ώ­να. Με­τα­ξύ των Ρώ­σων χαί­ρουν ι­δι­αί­τε­ρης ευ­λά­βει­ας και αγά­πης ο Ισαάκ Ζατβόρνικ, ε­ρη­μί­της της περιώ­νυ­μης Λαύ­ρας του Κι­έ­βου και, κυ­ρί­ως, ο yurodivy Βα­σί­λει­ος ο Μα­κά­ρι­ος, στη μνή­μη του ο­ποί­ου έλαβε το όνομά του ο Κα­θε­δρι­κός Ναός του Κρεμ­λί­νου ­(Храм Василия Блаженного).

+ Ιωάννης Σπιτέρης

Αρχιεπίσκοπος

Πρώην Κερκύρας