Η Τεσσαρακοστή είναι η χρονική περίοδος πρόδρομος του Πάσχα. Έχει διάρκεια σαράντα ημερών και παραπέμπει στις ημέρες παραμονής του Ιησού Χριστού στην έρημο μετά από τη βάπτισή του και πριν ξεκινήσει τη δημόσια αποστολή του. Το κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο αναφέρει: «Ο Ιησούς οδηγήθηκε από το Πνεύμα στην έρημο… και έχοντας νηστέψει για σαράντα ημέρες και σαράντα νύκτες πείνασε».
Σαράντα είναι ο συμβολικός αριθμός με τον οποίο η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη παρουσιάζουν τις ιδιαίτερες εμπειρίες πίστεως του λαού του Θεού. Είναι ένα ποσό που εκφράζει την περίοδο αναμονής, της κάθαρσης, της επιστροφής του Κυρίου και της επίγνωσης ότι ο Θεός παραμένει πιστός στις υποσχέσεις του. Στην Παλαιά Διαθήκη τόσες ημέρες διήρκησε ο κατακλυσμός, τόσες ημέρες ο Μωυσής παρέμεινε στο όρος Σινά για να παραλάβει τις δέκα εντολές, τόσα χρόνια ο λαός του Ισραήλ περιπλανήθηκε στην έρημο πριν μπει στη Γη της Επαγγελίας, τόσες ημέρες περπάτησε ο Ηλίας για να φτάσει στο Χωρήβ και τόσες ημέρες διορίας για μεταστροφή είχαν η κάτοικοι της Νινευή. Στα Ευαγγέλια για σαράντα ημέρες ο αναστημένος Ιησούς καθοδηγεί τους δικούς του, πριν αναληφθεί στον ουρανό και αποστείλει το Άγιο Πνεύμα.
Η Τεσσαρακοστή βοηθά το χριστιανό να «συνοδεύει τον Ιησού καθώς ανεβαίνει στην Ιερουσαλήμ, τον τόπο εκπλήρωσης του μυστηρίου του πάθους, του θανάτου και της αναστάσεώς του και μας υπενθυμίζει ότι η χριστιανική ζωή είναι μια “οδός” που ακολουθούμε και η οποία δεν συνίσταται τόσο στην τήρηση ενός νόμου, αλλά στο ίδιο το πρόσωπο του Χριστού που συναντά κανείς, τον καλωσορίζει και τον ακολουθεί», εξηγούσε ο Βενέδικτος 16ος το 2011.
Η Τεσσαρακοστή ολοκληρώνεται τη Μεγάλη Πέμπτη με τη Λειτουργία του Μυστικού Δείπνου (in Coena Domini). Τότε αρχίζει και το Πασχαλινό Τριήμερο το οποίο με το Πάθος, το θάνατο και την Ανάσταση του Ιησού αποτελεί την καρδιά και το αποκορύφωμα του Μυστηρίου της Σωτηρίας. Χρησιμοποιώντας μια φράση του Αποστόλου Παύλου, η Τεσσαρακοστή μπορεί να ονομαστεί «καιρός εύνοιας» για να ολοκληρώσει ο χριστιανός μια πορεία αληθινής μεταστροφής και να αντιμετωπίσει επιτυχώς τη μάχη ενάντια στο πνεύμα της κακίας.
Στο Αμβροσιανό τυπικό δεν υπάρχει η Τετάρτη των Τεφρών αλλά η Τεσσαρακοστή αρχίζει την αμέσως επόμενη Κυριακή που στο Ρωμαϊκό τυπικό αντιστοιχεί η 1η Κυριακή της Τεσσαρακοστής. Ένα χαρακτηριστικό του τυπικού της Εκκλησίας του Μιλάνου είναι οι Παρασκευές: αποκαλούνται feriae aneucaristicae δηλαδή ημέρες κατά τις οποίες δεν τελείται η Θεία Ευχαριστία.
Τα εξωτερικά σημεία ή αλλιώς οι πρακτικές της Σαρακοστής είναι η νηστεία, η ελεημοσύνη και η προσευχή. Ο Πάπας Φραγκίσκος τα ονομάζει «προϋποθέσεις και έκφραση της μεταστροφής μας». Και προσθέτει: «Αν η προσευχή, η ελεημοσύνη και η νηστεία πρέπει να ωριμάσουν κρυφά, τα αποτελέσματά τους δεν είναι κρυφά. Η προσευχή, η ελεημοσύνη και η νηστεία δεν είναι φάρμακα μόνο για εμάς αλλά για όλους, προκειμένου να μπορέσουν να αλλάξουν την ιστορία».
Νηστεία σημαίνει αποχή από το φαγητό, αλλά περιλαμβάνει και άλλες μορφές στέρησης για έναν πιο λιτό βίο. «Δεν είναι δίαιτα – λέει ο Πάπας -, μάλλον μας απαλλάσσει από την αυτοαναφορικότητα της εμμονικής αναζήτησης σωματικής ευεξίας, για να μας βοηθήσει να διατηρούμε σε φόρμα όχι το σώμα, αλλά το πνεύμα. Η νηστεία μας επαναφέρει στο να δίνουμε τη σωστή αξία στα πράγματα. Με συγκεκριμένο τρόπο, μας υπενθυμίζει ότι η ζωή δεν πρέπει να υποτάσσεται στα περαστικά σκηνικά αυτού του κόσμου. Και η νηστεία δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στο φαγητό: ειδικά τη Σαρακοστή πρέπει να νηστεύουμε από ό,τι μας προκαλεί έναν συγκεκριμένο εθισμό».
H νηστεία σχετίζεται με την ελεημοσύνη. Ο Άγιος Λέων ο Μέγας σε μια από τις ομιλίες του για τη Σαρακοστή αναφέρει: «Αυτό που είναι υποχρεωμένος να κάνει κάθε χριστιανός ανά πάσα στιγμή πρέπει τώρα να το ασκεί με μεγαλύτερη ταχύτητα και αφοσίωση, έτσι ώστε ο αποστολικός κανόνας της νηστείας της Σαρακοστής να συνίσταται στην αποχή όχι μόνο από τις τροφές, αλλά επίσης και κυρίως από τις αμαρτίες. Σε αυτές τις πρέπουσες και άγιες νηστείες, λοιπόν, κανένα έργο δεν μπορεί να συνδεθεί πιο ωφέλιμα από την ελεημοσύνη, η οποία με την μοναδική ονομασία της “φιλευσπλαχνίας” αγκαλιάζει πολλά καλά έργα». Έτσι η νηστεία καθαγιάζεται με τις αρετές που τη συνοδεύουν, κυρίως με τη φιλανθρωπία, με κάθε πράξη γενναιοδωρίας που δίνει στους φτωχούς και άπορους τον καρπό μιας στέρησης.
Η Σαρακοστή είναι μια κατάλληλη περίοδος για προσευχή. Ο άγιος Αυγουστίνος λέει ότι η νηστεία και η ελεημοσύνη είναι «τα δύο φτερά της προσευχής» που της επιτρέπουν να αποκτά ευκολότερα την ορμή που χρειάζεται για να φτάνει στο Θεό. Και ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος προτρέπει: «Ομόρφυνε το σπιτικό σου με σεμνότητα και ταπείνωση με την εξάσκηση της προσευχής. Έτσι ετοιμάζεις άξια κατοικία για τον Κύριο και τον υποδέχεσαι σε ένα υπέροχο παλάτι».
πγπ