Πάπας Φραγκίσκος: Γενική Ακρόαση, 25 Μαΐου 2022

 

ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ

 

Πλατεία Αγίου Πέτρου

Τετάρτη, 25 Μαΐου 2022 

 

 

Κατήχηση περί Γήρατος – 11. Εκκλησιαστής. Η αβέβαιη νύχτα του νοήματος και των πραγμάτων της ζωής

 

Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, καλημέρα!

Στον στοχασμό μας για τα γηρατειά, σήμερα ερχόμαστε στο Βιβλίο του Εκκλησιαστή, ένα άλλο κόσμημα στη Βίβλο. Με την πρώτη ανάγνωση αυτού του σύντομου βιβλίου σε εντυπωσιάζει και σε αφήνει σαστισμένο η διάσημη φράση του: «Τα πάντα ματαιότης», όλα είναι «ομίχλη», «καπνός», «κενό». Εκπλήσσει να βρίσκουμε αυτές τις εκφράσεις, που αμφισβητούν το νόημα της ύπαρξης, μέσα στην Ιερά Γραφή. Στην πραγματικότητα, η συνεχής αμφιταλάντευση του Εκκλησιαστή μεταξύ νοήματος και μη νοήματος είναι η ειρωνική παρουσίαση μιας γνώσης της ζωής που αποσπάται από το πάθος για τη δικαιοσύνη, της οποίας η κρίση του Θεού είναι ο εγγυητής. Και ο επίλογος του Βιβλίου δείχνει την έξοδο από τη δοκιμασία: «Να σέβεσαι τον Θεό και να τηρείς τις εντολές του· αυτό είναι το παν για τον άνθρωπο» (12:13). Αυτή είναι η συμβουλή για την επίλυση αυτού του προβλήματος.

Μπροστά σε μια πραγματικότητα που σε ορισμένες στιγμές μοιάζει να χωράει όλα τα αντίθετα, ενώ επιφυλάσσει σε όλους την ίδια μοίρα, που είναι εκείνη να καταλήξουν στο τίποτα, ο δρόμος της αδιαφορίας μπορεί και σ’ εμάς να φαίνεται το μόνο φάρμακο σε μια οδυνηρή απογοήτευση. Προκύπτουν μέσα μας ερωτήματα όπως αυτά: Οι προσπάθειές μας άλλαξαν μήπως τον κόσμο; Είναι μήπως κανείς ικανός να επικυρώσει τη διαφορά μεταξύ δίκαιου και άδικου; Φαίνεται ότι όλα αυτά είναι άχρηστα: γιατί να κάνουμε τόση προσπάθεια;

Είναι ένα είδος αρνητικής διαίσθησης που μπορεί να προκύψει σε οποιαδήποτε εποχή της ζωής, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα γηρατειά κάνουν σχεδόν αναπόφευκτο το ραντεβού με την απογοήτευση. Και επομένως η αντίσταση των γηρατειών στις αποθαρρυντικές συνέπειες αυτής της απογοήτευσης είναι καθοριστική: αν οι ηλικιωμένοι, που έχουν δει τα πάντα, διατηρούν ανέπαφο το πάθος τους για τη δικαιοσύνη, τότε υπάρχει ελπίδα για την αγάπη, αλλά και για την πίστη. Και για τον σύγχρονο κόσμο, το πέρασμα από αυτήν την κρίση, μια υγιή κρίση, έχει γίνει καίριας σημασίας, διότι μια κουλτούρα που θέλει να μετράει τα πάντα και να χειραγωγεί τα πάντα καταλήγει επίσης να παράγει μια συλλογική αποθάρρυνση του νοήματος, μια αποθάρρυνση της αγάπης, μια αποθάρρυνση της καλοσύνης.

Αυτή η αποθάρρυνση μας αφαιρεί την επιθυμία να πράξουμε. Μια υποτιθέμενη «αλήθεια», που απλώς καταγράφει τον κόσμο, καταγράφει και την αδιαφορία της για τα αντίθετα, και τα παραδίδει, χωρίς λύτρωση, στη ροή του χρόνου και στο πεπρωμένο του τίποτα. Σε αυτή τη μορφή της – καλυμμένη με επιστημονικότητα, αλλά και πολύ αναίσθητη και πολύ ανήθικη– η σύγχρονη αναζήτηση της αλήθειας μπήκε στον πειρασμό να εγκαταλείψει πλήρως το πάθος για τη δικαιοσύνη. Δεν πιστεύει πια στο πεπρωμένο της, στην υπόσχεσή της, στη λύτρωσή της.

Για τη σύγχρονη κουλτούρα μας, που θα ήθελε να παραδώσει σχεδόν τα πάντα στην ακριβή γνώση των πραγμάτων, η εμφάνιση αυτής της νέας κυνικής λόγικής –που συνδυάζει γνώση και ανευθυνότητα– έχει ισχυρή απήχηση. Πράγματι, η γνώση που μας απαλλάσσει από την ηθική φαίνεται αρχικά σαν πηγή ελευθερίας, ενέργειας, αλλά σύντομα μετατρέπεται σε παράλυση της ψυχής.

Ο Εκκλησιαστής, με την ειρωνεία του, ξεσκεπάζει ήδη αυτόν τον μοιραίο πειρασμό μιας παντοδυναμίας της γνώσης –ένα «παραλήρημα παντογνωσίας»– που γεννά μια ανικανότητα της θέλησης. Οι μοναχοί της αρχαιότερης χριστιανικής παράδοσης είχαν προσδιορίσει επακριβώς αυτή την ασθένεια της ψυχής, που ανακαλύπτει ξαφνικά τη ματαιότητα της γνώσης χωρίς πίστη και χωρίς ηθική, την ψευδαίσθηση της αλήθειας χωρίς δικαιοσύνη. Την έλεγαν «ακηδία». Και αυτός είναι ένας από τους πειρασμούς που αντιμετωπίζουν όλοι, ακόμη και οι ηλικιωμένου, αλλά στην πραγματικότητα όλοι. Δεν είναι απλώς η οκνηρία. Δεν είναι απλώς η κατάθλιψη. Περισσότερο, είναι η παράδοση στη γνώση του κόσμου χωρίς πλέον πάθος για τη δικαιοσύνη και για τη συνακόλουθη δράση.

Το κενό νοήματος και δυνάμενων που ανοίγει αυτή η γνώση, η οποία απορρίπτει κάθε ηθική ευθύνη και κάθε ενδιαφέρον για το πραγματικό καλό, δεν είναι ακίνδυνο. Δεν αφαιρεί μόνο τις δυνάμεις από τη θέληση για την επιτέλεση του καλού: ως αντίδραση, ανοίγει την πόρτα στην επιθετικότητα των δυνάμεων του κακού. Είναι οι δυνάμεις μιας τρελής λογικής, που γίνεται κυνική από μια περίσσεια ιδεολογία. Στην πραγματικότητα, με όλη μας την πρόοδο και την ευημερία, έχουμε γίνει όντως μια «κοινωνία της κόπωσης».

Σκεφτείτε λίγο αυτό: είμαστε η κοινωνία της κόπωσης! Έπρεπε να παράγουμε ευρέως διαδεδομένη ευημερία, και ανεχόμαστε μια επιστημονικά επιλεκτική αγορά υγείας. Έπρεπε να βάλουμε ένα ανυπέρβλητο όριο στην ειρήνη, και βλέπουμε όλο και πιο ανελέητους πολέμους εναντίον ανυπεράσπιστων ανθρώπων. Η επιστήμη προοδεύει, φυσικά, και αυτό είναι καλό. Αλλά η σοφία της ζωής είναι εντελώς άλλο πράγμα, και φαίνεται να βρίσκεται σε στασιμότητα.

Τέλος, αυτή η αν-αίσθητη και αν-εύθυνη λογική αφαιρεί επίσης νόημα και ενέργεια από τη γνώση της αλήθειας. Δεν είναι τυχαίο ότι η εποχή μας είναι η εποχή των fake news, των συλλογικών δεισιδαιμονιών και των ψευδοεπιστημονικών αληθειών. Είναι περίεργο: σε αυτόν τον πολιτισμό της γνώσης, της γνώσης όλων των πραγμάτων, ακόμη και της ακρίβειας της γνώσης, έχουν εξαπλωθεί πολλές μαγείες, αλλά εκλεπτυσμένες μαγείες. Είναι μαγεία με μια κάποια καλλιέργεια, αλλά που σε οδηγεί σε μια ζωή δεισιδαιμονίας: από τη μια πλευρά, να προχωρήσεις με ευφυΐα στο να γνωρίσεις τα πράγματα έως βάθος· από την άλλη, η ψυχή, η οποία χρειάζεται κάτι άλλο και παίρνει τον δρόμο των δεισιδαιμονιών και καταλήγει στις μαγείες.

Το γήρας μπορεί να μάθει από την ειρωνική σοφία του Εκκλησιαστή την τέχνη να φέρνει στο φως την απάτη που κρύβεται στο παραλήρημα μιας αλήθειας του νου χωρίς αισθήματα για δικαιοσύνη. Οι ηλικιωμένοι γεμάτοι σοφία και χιούμορ κάνουν τόσο καλό στους νέους! Τους σώζουν από τον πειρασμό μιας θλιβερής γνώσης του κόσμου που στερείται τη σοφία της ζωής. Κι επίσης, αυτοί οι ηλικιωμένοι επαναφέρουν τους νέους στην υπόσχεση του Ιησού: «Μακάριοι όσοι πεινούν και διψούν για δικαιοσύνη, διότι αυτοί θα χορτάσουν» (Μτ 5,6). Θα είναι αυτοί που θα σπείρουν πείνα και δίψα για δικαιοσύνη στους νέους. Θάρρος, όλοι εμείς οι ηλικιωμένοι: κουράγιο και πάμε μπροστά! Εμείς έχουμε μια πολύ μεγάλη αποστολή στον κόσμο. Όμως, σας παρακαλώ, δεν πρέπει να αναζητούμε καταφύγιο σε αυτόν τον ιδεαλισμό που είναι λίγο μη συγκεκριμένος, μηρεαλιστικός, χωρίς ρίζες –ας το πούμε ξεκάθαρα: ας μην ψάχνουμε καταφύγιο στις μαγείες της ζωής.

———————

Μετάφραση: π.Λ

κοινοποίηση άρθρου:

Περισσότερα

Διαβάστε ακόμη

Mελέτη του Ευαγγελίου της Ημέρας

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ 4ης  ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ   ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 7 Φεβρουαρίου 2025 ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ   Ανάγνωσμα από το κατά Μάρκο Άγιο Ευαγγέλιο (6, 14-29) Άκουσε και ο βασιλιάς Ηρώδης