ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ
ΓΕΝΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ
Πλατεία Αγίου Πέτρου
Τετάρτη, 1η Ιουνίου 2022
Κατήχηση περί Γήρατος: 12. «Όταν εκλείψει η δύναμή μου, μη με εγκαταλείψεις» (Ψαλ 71,9)
Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, καλημέρα!
Η όμορφη προσευχή του ηλικιωμένου που βρίσκουμε στον Ψαλμό 71, τον οποίο ακούσαμε, μας ενθαρρύνει να αναλογιστούμε την μεγάλη ένταση που χαρακτηρίζει την κατάσταση του γήρατος, όταν η ανάμνηση των δυσκολιών που ξεπεράστηκαν και των ευλογιών που ελήφθησαν τίθεται στη δοκιμασία της πίστεως και της ελπίδας.
Η δοκιμασία παρουσιάζεται εξαρχής με την αδυναμία που συνοδεύει το πέρασμα μέσα από την ευθραυστότητα και την ευαλωτότητα της τρίτης ηλικίας. Και ο Ψαλμωδός -ένας ηλικιωμένος που στρέφεται προς τον Κύριο- αναφέρει ρητά το γεγονός ότι αυτή η διαδικασία γίνεται αιτία εγκατάλειψης, εξαπάτησης, εκφοβισμού και προσβολών, που κατά καιρούς υφίστανται οι ηλικιωμένοι. Μια μορφή δειλίας στην οποία ειδικευόμαστε στην σημερινή κοινωνία μας.
Είναι αλήθεια! Σε αυτήν την κοινωνία της απόρριψης, σε αυτήν την κουλτούρα της απόρριψης, οι ηλικιωμένοι παραμερίζονται και υποφέρουν από αυτήν την κατάσταση. Δεν λείπουν μάλιστα εκείνοι που εκμεταλλεύονται τους ηλικιωμένους, για να τους εξαπατήσουν, να τους τρομοκρατήσουν με χίλιους τρόπους. Συχνά διαβάζουμε στις εφημερίδες ή ακούμε ειδήσεις για ηλικιωμένους που τους εξαπατούν αδίστακτα για να τους αρπάξουν τις οικονομίες, ή που μένουν απροστάτευτοι ή εγκαταλελειμμένοι χωρίς φροντίδα, ή προσβάλλονται από μορφές περιφρόνησης και εκφοβίζονται για να παραιτηθούν από τα δικαιώματά τους. Ακόμη και στις οικογένειες -και αυτό είναι σοβαρό, αλλά συμβαίνει και στις οικογένειες- είναι συχνές τέτοιες ωμότητες. Οι ηλικιωμένοι, παραπεταμένοι, εγκαταλελειμμένοι στους οίκους ευγηρίας, χωρίς να τους επισκέπτονται τα παιδιά τους ή, αν πάνε, πηγαίνουν μερικές φορές τον χρόνο. Ο ηλικιωμένος τίθεται ακριβώς στο περιθώριο της ύπαρξης. Και αυτό συμβαίνει: συμβαίνει σήμερα, συμβαίνει στις οικογένειες, συμβαίνει πάντα. Πρέπει να προβληματιστούμε γι’ αυτό.
Όλη η κοινωνία πρέπει να σπεύσει να φροντίσει τους γέροντές της –είναι θησαυρός!-, γέροντες που είναι όλο και πιο πολυάριθμοι, και συχνά ακόμη πιο εγκαταλελειμμένοι. Όταν ακούμε για ηλικιωμένους που στερούνται την αυτονομία τους, την ασφάλειά τους, ακόμη και το σπίτι τους, καταλαβαίνουμε ότι η αμφιθυμία της σημερινής κοινωνίας απέναντι στους ηλικιωμένους δεν είναι πρόβλημα περιστασιακών καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, αλλά χαρακτηριστικό αυτής της κουλτούρας της απόρριψης που δηλητηριάζει τους κόσμο στον οποίο ζούμε. Ο ηλικιωμένος του ψαλμού εκμυστηρεύεται την απελπισία του στον Θεό: «Μίλησαν οι εχθροί μου εναντίον μου, / κι αυτοί που επιβουλεύονται την ψυχή μου, / ενωμένοι συνωμότησαν, / λέγοντας: “Ο Θεός τον εγκατέλειψε! / Καταδιώξτε τον, συλλάβετέ τον, / διότι δεν υπάρχει κανείς να τον γλιτώσει”» (στ. 10-11).
Οι συνέπειες είναι μοιραίες. Το γήρας όχι μόνο χάνει την αξιοπρέπειά του, αλλά αμφισβητείται ακόμη και ότι αξίζει να συνεχιστεί. Έτσι, όλοι μπαίνουμε στον πειρασμό να κρύψουμε την ευαλωτότητά μας, να κρύψουμε την ασθένειά μας, την ηλικία μας και τα γηρατειά μας, διότι φοβόμαστε ότι αυτά είναι το προοίμιο της απώλειας της αξιοπρέπειάς μας. Ας αναρωτηθούμε: είναι ανθρώπινο να προκαλείς αυτό το συναίσθημα; Γιατί ο σύγχρονος πολιτισμός, τόσο προηγμένος και αποτελεσματικός, νιώθει τόσο άβολα με την αρρώστια και τα γηρατειά, κρύβει την αρρώστια, κρύβει τα γηρατειά; Και γιατί η πολιτική, που είναι τόσο αφοσιωμένη στον καθορισμό των ορίων μιας αξιοπρεπούς επιβίωσης, είναι ταυτόχρονα αναίσθητη στην αξιοπρέπεια μιας στοργικής συνύπαρξης με τους ηλικιωμένους και τους αρρώστους;
Ο ηλικιωμένος του ψαλμού που ακούσαμε, αυτός ο ηλικιωμένος που βλέπει τα γηρατειά του σαν ήττα, ξαναβρίσκει την εμπιστοσύνη στον Κύριο. Νιώθει την ανάγκη για βοήθεια. Και στρέφεται προς τον Θεό. Ο ιερός Αυγουστίνος, σχολιάζοντας αυτόν τον ψαλμό, προτρέπει τον ηλικιωμένο: «Μη φοβάσαι να σε εγκαταλείψουν στα γεράματά σου. […] Γιατί φοβάσαι ότι [ο Κύριος] θα σε εγκαταλείψει, ότι θα σε απορρίψει στον καιρό των γηρατειών σου, όταν οι δυνάμεις σου θα λιγοστέψουν; Αντιθέτως, ακριβώς τότε θα είναι σ’ εσένα η δύναμή Του, όταν θα έχει λιγοστέψει η δική σου» (PL 36, 881-882).
Και ο ηλικιωμένος ψαλμωδός παρακαλεί: «Ελευθέρωσέ με και γλίτωσέ με, / γύρε επάνω μου το αυτί σου και σώσε με. / Γίνε για μένα βράχος υπεράσπισης /και οχυρωμένος οίκος για να με σώσεις, / επειδή εσύ είσαι το φρούριό μου / και το καταφύγιό μου» (στ. 2-3). Η παράκληση μαρτυρεί την πιστότητα του Θεού και επικαλείται την ικανότητά Του να κλονίζει τις συνειδήσεις που έχουν εκτραπεί από την αναισθησία προς όλη τη διάρκεια της θνητής ζωής, η οποία πρέπει να διατηρηθεί στην ακεραιότητά της. Ακόμη προσεύχεται ως εξής: «Θεέ, μην απομακρυνθείς από μένα. / Θεέ μου, σπεύσε σε βοήθειά μου. / Ας ντροπιαστούν και στον χαμό ας πάνε / όσοι επιβουλεύονται την ψυχή μου. / Ας εξευτελιστούν και από ντροπή ας κοκκινίσουν / όσοι αποζητούν τη δυστυχία μου» (στ. 12-13).
Πράγματι, η ντροπή θα πρέπει να πέφτει σε όσους εκμεταλλεύονται την αδυναμία της αρρώστιας και των γηρατειών. Η προσευχή ανανεώνει στην καρδιά των ηλικιωμένων την υπόσχεση της πιστότητας και της ευλογίας του Θεού. Ο ηλικιωμένος ανακαλύπτει εκ νέου την προσευχή και μαρτυρεί τη δύναμή της. Ο Ιησούς, στα Ευαγγέλια, δεν απορρίπτει ποτέ την προσευχή εκείνου που χρειάζεται βοήθεια. Οι ηλικιωμένοι, λόγω της αδυναμίας τους, μπορούν να διδάξουν σε όσους ζουν άλλες ηλικίες της ζωής ότι όλοι μας χρειάζεται να εγκαταλείψουμε τον εαυτό μας στον Κύριο, να επικαλεστούμε τη βοήθειά Του. Υπό αυτή την έννοια, όλοι πρέπει να μάθουμε από τα γηρατειά: ναι, υπάρχει ένα χάρισμα στο να είμαστε ηλικιωμένοι, να εγκαταλείπουμε τον εαυτό του στη φροντίδα των άλλων, ξεκινώντας από τον ίδιο τον Θεό.
Υπάρχει λοιπόν ένα «μάθημα της αδυναμίας». Μην κρύβετε τις αδυναμίες, όχι. Είναι αληθινές, υπάρχει μια πραγματικότητα, και υπάρχει ένα μάθημα της αδυναμίας, το οποίο τα γηρατειά μπορούν να μας υπενθυμίσουν με αξιόπιστο τρόπο για όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ζωής. Μην κρύβετε τα γηρατειά, μην κρύβετε τις αδυναμίες του γήρατος. Αυτό είναι ένα μάθημα για όλους μας. Αυτό το μάθημα ανοίγει έναν αποφασιστικό ορίζοντα για τη μεταρρύθμιση του δικού μας πολιτισμού. Μια μεταρρύθμιση που είναι πλέον απαραίτητη προς όφελος της συνύπαρξης όλων. Τόσο η εννοιολογική όσο και η πρακτική περιθωριοποίηση των ηλικιωμένων διαφθείρει όλες τις περιόδους της ζωής, όχι μόνο αυτή της τρίτης ηλικίας.
Ο καθένας από εμάς μπορεί να σκεφτεί σήμερα τους ηλικιωμένους της οικογένειας: πώς εγώ σχετίζομαι μαζί τους, τους θυμάμαι, πάω να τους επισκεφτώ; Προσπαθώ να μην τους λείπει τίποτα; Τους σέβομαι; Τους ηλικιωμένους που είναι στην οικογένειά μου, τη μαμά, τον μπαμπά, τον παππού, τη γιαγιά, τους θείους, τους φίλους…, τους έχω διαγράψει από τη ζωή μου; Ή πάω σε αυτούς για να πάρω σοφία, τη σοφία της ζωής; Να θυμάσαι ότι και εσύ θα είσαι παππούς ή γιαγιά. Τα γηρατειά έρχονται για όλους. Και όπως θα ήθελες να σου συμπεριφέρονται στην τρίτη ηλικία, έτσι να συμπεριφέρεσαι στους ηλικιωμένους σήμερα. Αυτοί είναι η μνήμη της οικογένειας, η μνήμη της ανθρωπότητας, η μνήμη της χώρας. Να προστατεύεις τους γέροντες που είναι σοφία. Είθε ο Κύριος να χαρίσει στους ηλικιωμένους, που είναι μέλη της Εκκλησίας, τη γενναιοδωρία αυτής της έκκλησης και αυτής της πρόκλησης. Είθε αυτή η εμπιστοσύνη στον Κύριο να κατακλύσει κι εμάς. Και αυτό, για το καλό όλων, για εκείνους και για εμάς και για τα παιδιά μας.
——————-
Μετάφραση: π.Λ