Του χρόνου, δηλ. το 2017, ο χριστιανικός κόσμος θα στρέψει την προσοχή του στη σπουδαία εκείνη μορφή της εκκλησιαστικής ιστορίας, τον Μαρτίνο Λούθηρο, ο οποίος πριν ακριβώς από 500 χρόνια (1517) ξεκίνησε ουσιαστικά τη θρησκευτική του μεταρρύθμιση θυροκολλώντας στον καθεδρικό ναό της Βιτεμβέργης τις πρώτες 95 θέσεις του ενάντια σε πρακτικές και θέσεις της καθολικής Εκκλησίας της εποχής του, ζητώντας τη μεταρρύθμιση της πορείας της.
Μετά από μισή χιλιετία μπορούμε να έχουμε μια πιο νηφάλια σκέψη για τον μεγάλο Μεταρρυθμιστή. Μπορεί να μην αποδεχόμαστε τις απόψεις του και να θεωρούμε καταστροφικό το σχίσμα που προξένησε στη Δυτική Εκκλησία με τη Διαμαρτύρηση, όμως δε μπορούμε να μην αναγνωρίσουμε την ειλικρινή του διάθεση για μεταρρύθμιση της Εκκλησίας της εποχής του από δομές και πρακτικές που αντίβαιναν στο ευαγγελικό πνεύμα. Δεν λησμονούμε ότι η ιστορία της Διαμαρτύρησης ξεκίνησε από υπερβολές και παράνομες πρακτικές και διαδόσεις, οπωσδήποτε κατακριτέες, αναφορικά με τα Λυσίποινα (λατ. Indulgentia).
Το τι πιστεύει η Εκκλησία για τα Λυσίποινα, ο αναγνώστης θα βρει εκτενείς παρουσιάσεις σ’ αυτό το τεύχος των ΤΜ καθώς και στο περασμένο τχ. 234, για όποιον έχει το έχει συλλέξει. Υπάρχει, όμως, ακόμα και μια άλλη ιστορία, παράπλευρη θα την ονόμαζαν σήμερα, διόλου κολακευτική για τον ελληνικό χώρο. Και αυτή είναι η ιστορία των «συγχωροχαρτιών».
Όποιο ελληνικό λεξικό και σχολικό εγχειρίδιο ιστορίας ανοίξει κάποιος, στο λήμμα συγχωροχάρτι ή στο σχετικό κεφάλαιο για τη Μεταρρύθμιση, αντίστοιχα, θα βρει πως τα συγχωροχάρτια ήταν γραπτές αφέσεις αμαρτιών, έναντι αμοιβής, που εφηύρε ο πάπας και η Καθολική Εκκλησία γενικότερα για την είσπραξη χρημάτων, είτε για να πληρωθούν άνομες συναλλαγές, είτε για να ολοκληρωθεί η ανέγερση της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη ή κάποιο μεγάλο έργο. Και προσθέτουν πως τα Συγχωροχάρτια ήταν η κύρια αιτία της Μεταρρύθμισης του Λουθήρου. Κι εδώ πρέπει να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους. Τα Συγχωροχάρτια (δηλ. έγγραφες αφέσεις αμαρτιών έναντι αμοιβής) δεν υπήρξε ποτέ θεσμός της Καθολικής Εκκλησίας, αλλά της Ορθόδοξης.
Η Καθολική Εκκλησία ποτέ δε ζήτησε χρήματα για την άφεση των αμαρτιών, την οποία χορηγεί μόνο μέσω του Μυστηρίου της Μετάνοιας (Εξομολόγηση). Αν το έκανε κάποιος ιερέας, ή επίσκοπος ή πάπας, ήταν ένας απλός σιμωνιακός απατεώνας. Τα Συγχωροχάρτια υπήρξαν εφεύρεση της Ορθόδοξης ελληνικής Ανατολής, απ’ ότι φαίνεται, διότι δε γνωρίζουμε αν η σλαβική Ορθοδοξία υιοθέτησε και εφάρμοσε αυτό το μέτρο.
Έχουν εκδοθεί δεκάδες χειρόγραφα συγχωροχάρτια και ίσως χιλιάδες έντυπα. Μοναχοί και εντεταλμένοι κληρικοί από όλα τα πατριαρχεία της Ανατολής και από κάποιες μονές, όπως του Σινά, περιφέρονταν κατά την τουρκοκρατία όχι μόνο στον ελληνικό χώρο, αλλά και στην Ιταλία και πιθανόν και αλλού όπου υπήρχαν ορθόδοξες παροικίες και μοίραζαν έναντι αμοιβής συγχωροχάρτια (δηλ. αφέσεις αμαρτιών για ζώντες και νεκρούς). Οι συγγενείς, μάλιστα, έβαζαν στη τσέπη του νεκρού μέσα στον τάφο τη σχετική έγγραφη άφεση αμαρτιών.
Όλα αυτά έχουν δημοσιευτεί και ορισμένοι μεγαλόσχημοι ψελλίζουν ψεύτικες δικαιολογίες, όπως ότι είναι εφευρέσεις των μαρξιστών κ.ο.κ. αντί ευθαρσώς να αναγνωρίσουν την ιστορική και θεολογική αλήθεια. Πράγματι, μια από τις δεήσεις του Τρισαγίου υπέρ των νεκρών ΤΜ 361 15 κάνει λόγο για άφεση αμαρτιών του κεκοιμημένου: «παν αμάρτημα το παρ’ αυτού πραχθέν … συγχώρησον». Και αυτό επαναλαμβάνουν, ουσιαστικά, και τα συγχωροχάρτια. Στην Καθολική Εκκλησία όντως χρησιμοποιήθηκαν τα Λυσίποινα (και όχι την Άφεση των αμαρτιών) για όχι πάντα για πολύ καθαρούς σκοπούς, αφού η Σύνοδος του Τριδέντου (1546) αφόρισε καθένα, σε όλη την ιεραρχική κλίμακα, που τυχόν θα εμπορευόταν για ο- ποιονδήποτε σκοπό, ακόμα και ιερό, τα Λυσίποινα.
Ενδεικτικά θα δανειστώ από το βιβλίο του καθ. Ανδρέα Θεοδώρου, Βασική δογματική διδασκαλία (έκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 2006, σ. 193), μια φράση για να γίνουμε περισσότερο καταληπτοί. Αφού ο καθηγητής, ενίοτε με ειρωνικό τρόπο και ενίοτε με δήθεν βαθυστόχαστους συλλογισμούς αποφαίνεται εσφαλμένα για το τι διδάσκει αναφορικά με τα Λυσίποινα η Καθολική Εκκλησία, διαπιστώνει ότι «σε παλαιότερες εποχές προς τον σκοπό αυτό καταβάλλονταν χρήματα (αγοράζονταν συγχωροχάρτια)» για να καταλήξει πως «τα δόγματα αυτά του παπισμού είναι δύσκολο να τα κατανοήσει κανείς».
Τα δόγματα της Καθολικής Εκκλησίας μπορεί κάποιος, με λίγη καλή θέληση να τα κατανοήσει, έστω και δύσκολα όπως λέει. Πώς όμως να κατανοήσει κάποιος ένα καθηγητή θεολογίας και μάλιστα δογματικής, που κρύβει, άρα και παραποιεί, την αλήθεια; Εδώ δημοσιεύουμε τη φωτογραφία ενός τέτοιου Συγχωρητικού Γράμματος των πατριαρχών Κων/πόλεως Γρηγορίου 5ου και Ιεροσολύμων Πολυκάρπου (Φεβρουάριος 1820), καθώς και τη φωτογραφία ενός Λυσιποίνου του πάπα Κλήμη ΧΙΙΙ για τους ενορίτες και προσκυνητές της Ενορίας Αγ. Νικολάου Χώρας Τήνου, με ημερομηνία 12 Μαρτίου 1768. Με αυτό χορηγούσε την πλήρη άφεση αμαρτιών στους ίδιους και στους κεκοιμημένους τους εφόσον θα είχαν εξομολογηθεί, κοινωνήσει και αναπέμψει προσευχές και δεήσεις με συγκεκριμένους σκοπούς.
Η χορήγηση αυτού του Λυσιποίνου είναι άκυρη αν υπάρξει οποιασδήποτε μορφής ανταμοιβή προς οποιονδήποτε. Δεν είναι εύκολο, λόγω χώρου να δημοσιευθεί το κείμενο των δυο αυτών εγγράφων. Όμως πρόκειται σύντομα να δουν το φως, όπως είχε γίνει και με το Συγχωροχάρτι του πατριάρχη Γαβριήλ που είχε δημοσιεύσει ο αείμνηστος καθηγητής Δημ. Ζ. Σοφιανός (ΤΗΝΙΑΚΑ, τομ. 1, 1996, σ. 23 κ.ε.) για την άφεση των αμαρτιών όλων των Τηνίων (Σεπτέμβριος 1782). Επειδή ο Δ. Ζ. Σοφιανός σημείωνε πως ήταν άγνωστοι οι λόγοι που ώθησαν τον πατριάρχη στην έκδοση του Συγχ. Γράμματος, πιθανόν ο λόγος να βρίσκεται στο γεγονός ότι είχε προηγηθεί το Λυσίποινο του πάπα Κλήμη ΧΙΙΙ και να ζήτησαν το αντίστοιχο και οι ορθόδοξοι Τήνιοι.
Παίρνοντας αφορμή απ’ αυτό, πρέπει να γνωρίζουν οι καθολικοί πιστοί ότι τίποτα δεν εξαγοράζεται παρά μόνο με την μετάνοια. Και τα Λυσίποινα για ζώντες και νεκρούς αποκτώνται με την Εξομολόγηση, τη Θ. Κοινωνία, την προσευχή και την αγαθοεργία. Είναι φανερό πως γράφοντας τα πιο πάνω δε βρισκόμαστε σε πολεμική με την Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία, είναι ελεύθερη να ενεργεί όπως κρίνει καλύτερα γι’ αυτήν, καθώς και για το ποίμνιό της. Αλλά η παραδοχή της αλήθειας δεν κάνει κακό….
