Ιερά μονή Ουρσουλινών
H Ελληνογαλλική Σχολή Ουρσουλινών, σήμερα, Νηπιαγωγείο,Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο, για αγόρια και κορίτσια, νιώθει την υπερηφάνεια και την ευθύνη μιας παράδοσης τριακοσίων χρόνων στην Εκπαίδευση, στην εκπαίδευση των Ελληνοπαίδων. Λίκνο των Ουρσουλινών στην Ελλάδα, η Νάξος. Στα 1630 οι Ιησουίτες μοναχοί, έχοντας ήδη ιδρύσει στο νησί ένα σχολείο για τα αγόρια, απευθύνονται στις Ουρσουλίνες, για να δημιουργηθεί ένα σχολείο για τα κορίτσια.Έτσι με την προτροπή των Ιησουιτών και με την προστασία της Γαλλίας, οι Ουρσουλίνες ιδρύουν το Μοναστήρι τους στη Νάξο στα 1670 και αρχίζουν το εκπαιδευτικό τους έργο. Από τότε μέχρι σήμερα,η Ελληνογαλλική Σχολή Ουρσουλινών λειτουργεί κανονικά και ανελλιπώς στη Νάξο (1670-1970), στην Τήνο (Λουτρά 1862-1984), στην Αθήνα (1947 έως σήμερα)! Πρόκειται όχι μόνο για το πρώτο Σχολείο που δημιουργήθηκε για τα κορίτσια στον Ελληνικό χώρο, αλλά για το πρώτο σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο, ήδη στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Στα χρόνια της δουλείας, σε συνθήκες φτώχειας, φόβου και ταπείνωσης για τους κατοίκους των νησιών, όταν και οι πειρατές λυμαίνονταν το Αρχιπέλαγος , είναι όχι μόνο σημαντικό , αλλά πραγματικά πρωτοποριακό να προσφέρεις εκπαίδευση ειδικά στα κορίτσια που έτσι ή αλλιώς δεν είχαν δυνατότητα και δικαίωμα πρόσβασης στην Παιδεία! Πρωτοποριακό να διδάσκεις μέσα στην Τουρκοκρατία ή και στα πρώτα χρόνια του ελεύθερου Ελληνικού κράτους ξένες γλώσσες, αγγλικά, γερμανικά, ιταλικά και πριν απ’ όλα βέβαια τα γαλλικά, μουσική, ζωγραφική και φυσικά τα ελληνικά! Μέσα στο 19ο αιώνα το Σχολείο διαμορφώθηκε σιγά – σιγά σε «Ελληνογαλλικό», το πρώτο χρονικά εκπαιδευτικό ίδρυμα αυτού του είδους στην Ελλάδα, για τη μαθητεία στη γαλλική γλώσσα και κουλτούρα.Διατηρεί αυτό το χαρακτήρα του μέχρι σήμερα με τις υψηλότατες επιδόσεις των μαθητών του στη γαλλοφωνία. Στον 21ο αιώνα καλλιεργώντας πάντα το πνεύμα της Αγάπης, της Αλληλεγγύης, στοχεύει στην άρτια εκπαίδευση και διαπαιδαγώγηση των μαθητών του σύμφωνα με τις σύγχρονες απαιτήσεις. Αποδεικνύουν την προσφορά του οι λαμπρές επιδόσεις των μαθητών του στο Πανεπιστήμιο και στη συνέχεια στον επιστημονικό τομέα, στις τέχνες, στα γράμματα αλλά και γενικά στο στίβο ζωής!
Ιερά μονή πατέρων Ιησουϊτών
Δίπλα στην Καπέλλα Καζάτζα υψώνεται η άλλοτε Γάλλικη Εμπορική Σχόλη. Τα υπέρθυρα των δύο εισόδων του στολίζουν σήμερα δύο θηρεοί των Ιησουιτών και Σαλεσιανών που μαζί με τούς Λαζαριστές, την χρησιμοποιούσαν σαν σχολείο. Η ίδρυση της σχολής έγινε το 1627, όταν η Αδελφοσύνη της Καπέλλας Κάζατζας, διαθέτοντας από τα εισοδήματα της, αποφάσισε να ιδρύση σχολείο στο Κάστρο. Πράγματι στις 26 Σεπτεμβίου του 1627, επι Αρχιεπισκόπου Ραφαήλου Σκιαττίνη, οι Ιησούτες ανέλαβαν την υποχρέωση να ιδρύσουν σχολείο για την θρησκευτική και κοινωνική μόρφωση των Καθολικών νέων της Νάξου. Η ίδρυση της σχόλης επεκύρωθη άπο τον Πάπα Ουρβανό τον Η’ στις 5 Απριλίου του 1628, αμέσως μετά την υπογραφή έγινε η εγκτατάσταση των Ιησουιτών στη Νάξο στο κτίριο της Καπέλλας και άρχισε η λειτουργία του σχολείου. Το σχολείο λειτούργησε συνεχώς ύπο την διεύθυνση των Ιησουιτών απο το 1628 μέχρι το 1773. όταν με διάταγμα του τότε Πάπα Κλήμεντος ΙΔ’ καταργήθη το τάγμα των Ιησουιτών και αναχώρησαν απο τη Νάξο. Τότε το σχολείο παρεμείνε κλειστό μέχρι του έτους 1782, οπότε κατόπιν ενεργειών του Βασιλέως της Γαλλίας Λουδοβίκου ΙΣΤ’ μετεβιβάσθει η διέυθυνση των σχολείων τα οποία είχαν ιδρύσει οι Ιησουίτες στην Έγγυς Ανατολή, εις τους μοναχούς του Αγίου Λαζάρου(Λαζαρισταί). Έτσι ξεκίνησε η δεύτερη περίοδος της λειτουργίας του σχολείου, η οποία διήρκησε μέχρι το έτος 1887 οπότε οι Λαζαρισταί έφυγαν απο τη Νάξο. Μετά την αναχώρηση των Λαζαριστών άρχισαν νέες ενέργειες για την επαναλειτουργία του σχολείου και την 25 Φεβρουαρίου 1891 υπεγράφη σχετική σύμβαση μεταξύ του Καθολικού Αρχιεπισκόπου Νάξου Ιωσήφ Ζαφρίνου, και αντιπροσώπου του τάγματος των Σαλεσιανών μοναχών. Οι Σαλεσιανοί ωργάνωσαν το σχολείο πάνω σε σύγχρονες βάσεις, και το μετέτρεψαν σε Εμπορική Σχολή. Η τρίτη αυτή περίοδος του σχολείου υπήρξε η τελευταία της ζωής του, αλλά συγχρόνως και η λαμπρότερη. Σε λίγα χρόνια η Εμπορική σχολή της Νάξου απέκτησε τεράστια φήμη. Η σχολή της Νάξου διετηρήθη υπό την διεύθυνση των Σαλεσιανών μέχρι το 1927, οπότε και έκλεισε οριστικώς, αφού συμπλήρωσε ζωή ακριβώς 300 ετών. Στην Γαλλική Εμπορική Σχολή της Νάξου φοίτησε μεταξύ άλλων ο Νίκος Καζατζάκης το 1897.
Ιερά μονή Καπουκίνων στο Κάστρο
Ανατολικά της εκκλησίας της Θεοσκέπαστης, κοντά στο Πίσω Παραπόρτι, βρίσκεται η Μονή Καπουκίνων. Αποτελείται από την εκκλησία που είναι αφιερωμένη στον Άγιο Αντώνιο της Πάδουας. Ο ναός είναι μονόκλιτος, με ωραίες εικόνες και το μαρμαρένιο δάπεδό του στολίζεται από τάφους αρχόντων με τα οικόσημά τους, όπως των Κορονέλλων-Κάστρι και των Λορεντάνων-Κρίσπι. Οι Καπουτσίνοι έφθασαν στη Νάξο το 1628. Ο ναός λειτούργησε και ως σχολείο. Ο «Κώδικας της Μονής των Καπουκίνων» που διασώθηκε, αποτελεί σημαντική μαρτυρία για τη ζωή και την ιστορία της Μονής αλλά και για την ιστορία, τη ζωή και τις περιπέτειες ολόκληρου του Κάστρου το μεγαλύτερο διάστημα της Τουρκοκρατίας.
Ιερά μονή Φραγκισκανών
Κοντά στο προάστειο των Αγγιδίων σε μικρή απόσταση απο την πόλη, βρίσκεται η εκκλησία παλαιού μοναστηριού των Βενετών Φραγκισκανών της Κρήτης, ονομαζόμενη Αννουτσίατα (γνωστή με το όνομα << Φραρό>>. Τώρα δεν μένει τίποτα από αυτό το μοναστήρι, παρά αυτή η μικρή εκκλησία με την αυλή της που την σκιάζει παλαιός πλάτανος. Ψηλά στην αυλόθυρα οικόσημα της Βενετίας, πάνω απο την πόρτα της εκκλησίας τα οικόσημα των δουκών της Νάξου. Αφού λειτούργησε σχεδόν 3 αιώνες ερημώθηκε,αλλά η εκκλησία πάντοτε διατήρησε το θέλγητρο της για τους καθολικούς της Νάξου.
