Ο Ναός της  Ιεράς Καρδίας του Ιησού, στο Εξώμβουργο της Τήνου, είναι ένα  από τα μεγαλύτερα προσκυνήματα της Καθολικής Εκκλησίας στην Ελλάδα.

Η ευλάβεια της Ιεράς Καρδίας θεσπίστηκε επίσημα το 1765 και έκτοτε  είναι ευρύτατα διαδεδομένη σε όλο τον καθολικό κόσμο και γιορτάζεται την 3η Παρασκευή μετά την Πεντηκοστή .

Η Ιερά Καρδία αναφέρεται πρώτη φορά από τη μοναχή Μαργαρίτα Μαρία Αλακόκ (17ος αι.), η οποία  μετά από όραμα, χρησιμοποιεί την έκφραση, ως σύμβολο της αγάπης του Θεού προς τον Άνθρωπο και της δωρεάς, χάριν στην οποία η αγάπη αυτή γίνεται και του Ανθρώπου.

Στην Τήνο  λοιπόν στα ριζά του βουνού του Εξωμβούργου,  βρίσκεται το συγκρότημα του προσκυνήματος με τον  ναό  της  Ιεράς Καρδίας του Ιησού, απ΄ όπου ξεκινά και  το μονοπάτι που οδηγεί στην κορυφή του επιβλητικού βράχου. Από εκεί  η θέα όλου του νησιού της Τήνου και όλων των γύρω Κυκλάδων, είναι πανοραμική και μοναδική.

Στο βουνό του Εξωμβούργου, που κατοικήθηκε  από τους Προϊστορικούς Χρόνους,  όπως αποδεικνύουν οι ανασκαφές, ιδρύθηκε τον 7ο αιώνα π.Χ. ιερό αφιερωμένο στη Δήμητρα. Το οχυρωμένο ήδη από την αρχαιότητα Εξώμβουργο κατοικείται και κατά τους Βυζαντινούς Χρόνους.  Στην κορυφή του Εξωμβούργου επί Φραγκοκρατίας κτίστηκε το Κάστρο της Αγίας Ελένης. Αυτή η  θέση  αποτέλεσε το κέντρο του νησιού καθ όλη την Ενετοκρατία (1204 – 1715) και σ΄ αυτήν  οικοδόμησαν οι Ενετοί το κάστρο τους. Μέσα στο κάστρο έκτισαν και τον Μητροπολιτικό ναό της Σοφίας του Θεού.

Το 1661  οι Πατέρες Ιησουίτες (και ειδικότερα ο πρώτος ιερομόναχος Ιησουίτης π. Μιχ. Αλβερτίνης)  φτάνουν στην Τήνο και εγκαθίστανται στο Εξώμβουργο.  Ο επίσκοπος τους παραχωρεί εντός του οχυρωμένου φρουρίου την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη Βαπτιστή και κατοικία έως το 1715. Είναι η χρονιά που η οχυρωμένη μεσαιωνική πρωτεύουσα της Τήνου, -ασφαλές καταφύγιο για τους ντόπιους-, έπεσε στα χέρια των Τούρκων, οι οποίοι κατακρήμνισαν την πόλη, ανατίναξαν το φρούριο και μαζί τις εκκλησίες. Σήμερα διατηρούνται μόνο τα ερείπια του φρουρίου.

Το 1722  παραχωρείται πάλι στους Ιησουίτες  από τον καθολικό Επίσκοπο, ο μικρός ναός της Αγίας Αικατερίνης που βρισκόταν έξω από το φρούριο, έξω από την πόλη ( = Μπούργκο),δηλαδή  στο Εξώμβουργο.

Επειδή όμως η μικρή εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης ήταν ανεπαρκής να καλύψει τις ανάγκες των πιστών που συνέρρεαν εκεί, κυρίως για το μυστήριο της εξομολόγησης, μέσα σε μία δεκαετία οι Ιησουίτες, με την βοήθεια φίλων και πιστών, χτίζουν νέα μεγαλύτερη εκκλησία. Η  εκκλησία αυτή τιμήθηκε στο όνομα της Σοφίας του Θεού, (όπως και η παλιά που ήταν μέσα στο φρούριο και ανατινάχτηκε), και εόρταζε στις  14 Σεπτεμβρίου κατά την εορτή της Υψώσεως του Τιμίου  Σταυρού.

Η εκκλησία αυτή  λειτουργούσε κανονικά, μέχρι και το 1846 που εγκαταλείφθηκε, αφού οι Ιησουίτες στο μεταξύ μετακόμισαν κι εγκαταστάθηκαν  στα Λουτρά ήδη από το 1837.

Κατόπιν όμως της άφιξης στο νησί του Ιησουίτη π. Αλούσιου Δέστρο το 1893, ο ναός ανοικοδομείται (επισκευάζεται) και  το 1897  μετονομάζεται σε εκκλησία της Ιεράς Καρδίας του Ιησού. Στον νέο αυτό ναό, έχει ενσωματωθεί και ο παλιός ναός της Αγίας Σοφίας με τον ιδιόρρυθμο τρούλο του, ο οποίος  υπάρχει ως σήμερα  πάνω από το σκευοφυλάκιο.  

Το 1900  ο π. Δέστρο κατασκευάζει στην κορυφή του βουνού μεγάλο μαρμάρινο Σταυρό ως δοξολογία στον Κύριο για τον νέο αιώνα που ανέτειλε, ο οποίος έκτοτε σκέπει και προστατεύει όλη την Τήνο.

Το 1920 ο ναός της Ιεράς Καρδίας εγκαταλείπεται.

Ακολουθεί πρόχειρη ανακαίνιση το 1941, με την άφιξη στην Τήνο του συριανού την καταγωγή, Ιησουίτη ιερομόναχου π. Δομήνικου  Βουτσίνου. Από την χρονιά αυτή άρχισε να τελείται η θεία λειτουργία τακτικά κάθε πρώτη Παρασκευή.  

Ο ναός είναι τρίκλιτος θολωτός, με κιονοστοιχίες, εντυπωσιακό διάκοσμο και εικόνες. Δεσπόζει στο κεντρικό μαρμάρινο ιερό,  το μαρμάρινο άγαλμα του Ιησού με την Ιερά Καρδία Του. Τα δυο μαρμάρινα αλτάρια του δεξιού και αριστερού κλίτους τιμώνται επ΄ ονόματι της Αγίας Μαργαρίτας Αλακόκ και του Αγίου Αλοισίου.

Η πρόσοψη του ναού είναι επενδεδυμένη με μαρμάρινες πλάκες που καταλήγουν στο πάνω μέρος σε αέτωμα, στην κορυφή του οποίου δεσπόζει μαρμάρινος Σταυρός.

Σήμερα το κτιριακό συγκρότημα του προσκυνητηρίου της Ιεράς Καρδίας είναι σε θέση να εξυπηρετεί τον μεγάλο αριθμό  των πιστών που συρρέουν ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και περιλαμβάνει, εκτός από το ναό, γραφείο διεύθυνσης, υπνοδωμάτια κι εγκαταστάσεις φιλοξενίας, ομαδικούς κοιτώνες, αίθουσες εκδηλώσεων, εξοπλισμένη κουζίνα  και τραπεζαρία και αποθήκες. 

Στον εξωτερικό χώρο έχουν κατασκευαστεί:

• Μεγάλη αυλή  και μια άλλη μικρότερη σε υπερκείμενο χώρο,  η οποία διακοσμείται με καλαίσθητο μικρό σιντριβάνι.
• «το Σπήλαιο», αφιερωμένο στην Παναγία της Λούρδης, το οποίο έχει οικοδομηθεί με τρόπο που να ομοιάζει στο πρωτότυπο σπήλαιο των εμφανίσεων της Παναγίας στην Λούρδη της Γαλλίας.
• ο μαρμάρινος οικίσκος – προσκυνητάρι όπου φυλάσσεται –εκτίθεται προς προσκύνηση  ο  «Εσταυρωμένος».
• και το μαρμάρινο άγαλμα του «Χριστού Βασιλέως» σε φυσικό μέγεθος, το οποίο στέφει το «Ηρώο» των 327 πεσόντων Ελλήνων καθολικών κατά την περίοδο 1912-1950. Το όλο έργο έχει  φιλοτεχνηθεί από τον Τήνιο καλλιτέχνη γλύπτη  Ιωάννη Φιλιππότη.

Όλα τα ανωτέρω έγιναν χάρη στις άοκνες προσπάθειες, τον προγραμματισμό,  την φροντίδα και την επίβλεψη του αείμνηστου πατρός Δομήνικου Βουτσίνου, σε σημείο που το προσκύνημα να έχει ταυτιστεί έως τον θάνατο του με τον ίδιο.

΄Εκτοτε η λειτουργία του προσκυνήματος συνεχίστηκε επί πολλά έτη, κάτω από την ευθύνη των πατέρων Ιησουϊτών και μέχρι το 2020, χρόνο κατά τον οποίο ανατέθηκε από τον σεβασμιότατο αρχιεπίσκοπο,  η διεύθυνσή του, στους πατέρες του «Τάγματος του Ενσαρκωμένου Λόγου», αφού πλέον οι Ιησουίτες εξέλειπαν από την Τήνο. Επίσης ο αρχιεπίσκοπος διορίζει επιτροπή από τήνιους πιστούς, η οποία συνεπικουρεί τον ιερέα κι έχει την ευθύνη της υλικής λειτουργίας του προσκυνήματος.

Δίπλα στο συγκρότημα της Ιεράς Καρδίας βρίσκεται η ορθόδοξη εκκλησία της Αγίας Ελεούσης που εορτάζει της Ζωοδόχου Πηγής, και οι μεγάλοι ιδιόκτητοι χώροι του προσκυνήματος της Ιεράς Καρδίας που  χρησιμοποιούνται ως  παρκινγκ.

Κάθε Παρασκευή τελείται η Θεία λειτουργία συνήθως απογευματινές ώρες,  ενώ κάθε  1η Παρασκευή κάθε μήνα, τελείται επίσημη Θεία Λειτουργία το πρωί.

Την 3η Παρασκευή μετά την Πεντηκοστή τελείται ο εορτασμός της Ιεράς Καρδίας σύμφωνα με το εορτολόγιο.

Την 2η Κυριακή του Ιουλίου, σύμφωνα με τοπική τηνιακή παράδοση,  τελείται το μεγάλο πανηγύρι του Προσκυνήματος, κατά το οποίο συρρέουν προσκυνητές από όλο το νησί και από πολλά μέρη της Ελλάδας. Προηγείται εννεαήμερο ή τριήμερο λατρευτικών τελετών (ανάλογα την χρονιά και την διαθεσιμότητα των υπευθύνων ).

Την τελευταία τριακονταετία ο αρχιεπίσκοπος π. Νικόλαος Πρίντεζης καθιέρωσε την Κυριακή, πριν την Κυριακή των Βαΐων, να τελείται ο παντηνιακός Δρόμος του Σταυρού, με αφετηρία την εκκλησία του Αγίου Φραγκίσκου στο Πεντοστρατο της Μέσης και κατάληξη τον ναό της Ιεράς Καρδίας. Εκεί ακολουθεί τελετή μετανοίας και δίνεται η δυνατότητα στους πιστούς να προσέλθουν στο μυστήριο της εξομολόγησης  εν όψει  Πάσχα.

Από την ανάληψη της διεύθυνσης του προσκυνήματος από τους πατέρες του  «Τάγματος του Ενσαρκωμένου Λόγου»,  οι χώροι του συγκροτήματος θα χρησιμοποιούνται  και για την θεολογική και πολιτιστική επιμόρφωση των μελών του τάγματός αυτού. Μάλιστα η πρώτη καλοκαιρινή επιμόρφωση έγινε επί τρίμηνο το 2022.

Παλιότερα τελούνταν και η εορτή του Χριστού Βασιλέως την τελευταία Κυριακή του λειτουργικού έτους, γίνονταν πνευματικοί αποσυρμοί ανά ηλικία και φύλο,  καθώς και η ετήσια προσκυνηματική εκδρομή όλων των καθολικών μαθητών της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης κατά την λήξη του σχολικού έτους.

Καθ΄ όλη την διάρκεια του έτους, στις εγκαταστάσεις του συγκροτήματος,  λειτουργεί κέντρο φιλοξενίας, κυρίως για νέους από όλο τον κόσμο.

(Κείμενο του Μάνθου Βίλλα)