Εμείς οι χριστιανοί τελειώνουμε την Ομολογία πίστεως (το Πιστεύω), διακηρύττοντας: «Προσδοκῶ ἀνάστασιν νεκρῶν και ζωήν τοῦ μέλλοντος αἰῶνος, Ἀμήν».
Κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα, θα ακούσουμε άπειρες φορές τις λέξεις: θάνατος και ανάσταση. Αυτές τις τόσο συνηθισμένες, αλλά συγχρόνως και τόσο ουσιαστικές λέξεις για την ύπαρξή μας, τις θεωρούμε σχεδόν αφηρημένες, όπως την ελπίδα, την ευμένεια, την καλοσύνη… Και εν πάση περίπτωση δεν αφορούν εμάς προσωπικά, αλλά τους άλλους. Και όμως, πρόκειται για τις πιο βασικές πραγματικότητες της ύπαρξής μας, αφορούν το τέλος της ζωής μας και ότι αυτό επιφέρει, αλλά και το οριστικό μας μέλλον.
Αυτά που θα υποστηριχθούν σε αυτό το κείμενο, σε κάποιους μπορεί να φανούν νεωτερισμοί. Σας διαβεβαιώνω, πάντως, πως εμπνέονται από τη βιβλική θεολογία και από μία προσπάθεια της θεολογίας να μεταφέρει τις αιώνιες αλήθειες σε μία πιο σύγχρονη γλώσσα.
Τι είναι ο θάνατος;
Συνήθως, όταν ο κόσμος αναφέρεται στο θάνατο, εννοεί το χωρισμό της ψυχής από το σώμα. Αυτή η αντίληψη, προέρχεται από την ελληνική φιλοσοφία και όχι από την Αγία Γραφή. Η ελληνική φιλοσοφική ανθρωπολογία βασίζεται στην πεποίθηση πως στον άνθρωπο υπάρχουν, ως αμάλγαμα, δύο ουσίες, που είναι όμως βασικά ξένες μεταξύ τους, ουσίες από τις οποίες η μία, το σώμα, είναι προορισμένη να αποσυντεθεί, ενώ η άλλη, η ψυχή, είναι εκ φύσεως αθάνατη, και γι’ αυτό το λόγο, βάσει μίας εσωτερικής της δύναμης, ανεξάρτητα από κάθε άλλο πλάσμα, εξακολουθεί να υπάρχει και μετά το θάνατο.
Η Αγία Γραφή έχει ως δεδομένο την αχώριστη ενότητα του ανθρώπου. Ο άνθρωπος, κατά την Αγία Γραφή, δεν συνίσταται από δύο ανεξάρτητα μέρη, που είναι ξεχωριστά μεταξύ τους, αλλά είναι ένα ολόκληρο και ακέραιο πλάσμα. Έτσι π.χ. η Αγ. Γραφή δεν αναφέρει καμία λέξη για να καθορίσει μονάχα το σώμα, χωρισμένο και διακεκριμένο από την ψυχή. Όταν μιλάει για την ψυχή εννοεί, πάντοτε, ολόκληρο τον άνθρωπο, που υπάρχει ως αναπόσπαστη ένωση ψυχής και σώματος. Ψυχή ίσων άνθρωπος.
Η αντίληψη της Αγίας Γραφής για τον άνθρωπο είναι ενοποιητική και όχι διχοτομική ή δυαδική. Ο άνθρωπος είναι ένα ον αδιαίρετα ενωμένο ψυχή τε και σώματι.
Κατά συνέπεια, όταν μιλάμε για τον θάνατο δεν μπορούμε να τον θεωρήσουμε ως χωρισμό της ψυχής από το σώμα, σαν ένα ατύχημα που συμβαίνει μονάχα στο σώμα. Ο θάνατος αφορά όλον τον άνθρωπο και όχι μόνο το σώμα. Αλλά είναι, επίσης, σίγουρο πως δεν μπορεί να υπάρχει άνθρωπος χωρίς μια μορφή σώματος, κατάλληλη για την νέα κατάσταση μετά το θάνατο.
Τι σημαίνει λοιπόν θάνατος; Σημαίνει πως ο άνθρωπος παύει να βρίσκεται σε σχέση μ’ αυτόν τον κόσμο, εδώ και τώρα. Πρόκειται για μια κατάσταση απόλυτης «μη-σχέσης» με αυτόν τον κόσμο, η αρχή μίας κατάστασης εντελώς διαφορετικής σε μια άλλη διάσταση, για την οποία εμείς δεν έχουμε καμία συνάφεια. Με το θάνατο τελειώνει η μοναδική ιστορία του κάθε ανθρώπου και αρχίζει η οριστικότητά του.
«Ανάσταση των νεκρών»
Εάν ο θάνατος αφορά ολόκληρο τον άνθρωπο ως άνθρωπο και όχι μονάχα το σώμα του, αυτό δεν σημαίνει πως με το θάνατο ο άνθρωπος εκμηδενίζεται. Εμείς οι χριστιανοί πιστεύουμε πως ο άνθρωπος, στην απόλυτη ή αχώριστη μοναδικότητά του, ψυχής και σώματος, μαζί με την προσωπική και κοινωνική του ιστορία, είναι για πάντα ασφαλισμένος από την εκμηδένιση. Αυτή την οριστική ασφάλεια του ανθρώπου την ονομάζουμε «ανάσταση των νεκρών». Η ανάσταση δεν αφορά μονάχα ένα μέρος του ανθρώπου (του σώματος), αλλά ολόκληρο τον άνθρωπο. Η Αγία Γραφή και το χριστιανικό δόγμα δεν μιλούν για μία ανάσταση των σωμάτων, αλλά των «νεκρών».
Η ανάσταση αφορά τον άνθρωπο ως άνθρωπο, δηλαδή ότι αποτελεί το εγώ του, αυτό που τον ξεχωρίζει από όλους τους άλλους ανθρώπους και τον καθιστά «πρόσωπο» εμπλουτισμένο με ξεχωριστές ικανότητες, ιδιότητες, εσωτερικό πλούτο και εμπειρία. Αναστημένος θα είναι ο άνθρωπος ολόκληρος σε μία νέα μορφή σώματος που θα είναι σύμφωνη με την καινούργια κατάσταση, με την οποία εισάγεται στον κόσμο της οριστικότητας, την οποία όμως εμείς δεν γνωρίζουμε και για αυτό δεν μπορούμε να την περιγράψουμε.
Αυτή η μορφή «επιβίωσης» με την ανάσταση που αφορά ολόκληρο τον άνθρωπο ως πρόσωπο, είναι ένα δώρο του Θεού εν Χριστώ.
Η επιβίωση του ανθρώπου δεν προέρχεται από καμία εσωτερική του ικανότητα, οφείλεται στη σχέση που ο Θεός έχει μαζί μας. Τον άνθρωπο δεν μπορεί να τον καταβροχθίσει η μη-ύπαρξη, γιατί ο Θεός της ζωής «γνώρισε» τον άνθρωπο, τον κάλεσε με το όνομά του, τον αγάπησε με την αιώνια αγάπη του. Εάν κάθε αγάπη επιθυμεί να παραμείνει αιώνια, η αγάπη του Θεού για τον άνθρωπο, όχι μόνο το επιθυμεί, αλλά μπορεί να το πραγματοποιήσει και το πραγματοποιεί. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο, επειδή η αιώνια επιβίωση του ανθρώπου είναι δώρο του Θεού και όχι εσωτερική ικανότητα-αναγκαιότητα της ανθρώπινης δομής, δεν μιλάμε για αθανασία του ανθρώπου, αλλά για ανάσταση των νεκρών εν Χριστώ.
Πότε θα αναστηθούμε;
Έχοντας έτσι τα πράγματα, παύει να έχει απόλυτη σημασία η ερώτηση «πότε θα αναστηθούμε;». Στον Θεό δεν υπάρχει ένα πριν και ένα μετά. Όσον όμως μας αφορά εμάς, που ζούμε μέσα στο χρόνο, μπορούμε να πούμε πως η ανάσταση πραγματοποιείται με το θάνατο. Έτσι μπορούμε να καταλάβουμε τι σημαίνει το ότι «ο θάνατος είναι η είσοδος στην αιώνια ζωή».
Επομένως, αν η ανάσταση των νεκρών πραγματοποιείται για τον καθένα από εμάς με το θάνατό του, ανακύπτει αυτόματα το ερώτημα «τι σημασία έχει η Δευτέρα Παρουσία;», τι σημαίνει «έσχατη ημέρα» για την οποία μιλάει η Γραφή; Πρόκειται ακριβώς για την ολοκλήρωση-τελειοποίηση της Βασιλείας του Θεού. Η σωτηρία του ανθρώπου και η ανάστασή του δεν είναι γεγονότα «ιδιωτικής φύσεως», αλλά αφορούν και τη σχέση μας με την κοινότητα. Θα έλθει μία τελευταία ημέρα, στην οποία το πεπρωμένο του ανθρώπου θα τελειοποιηθεί ακόμη περισσότερο γιατί το πεπρωμένο όλης της ανθρωπότητας θα έχει φθάσει στην πλήρη ωριμότητα. Ο χριστιανός πιστεύει στο Χριστό, και γι’ αυτό πιστεύει στο μέλλον του κόσμου και όχι μονάχα στο δικό του μέλλον.
Σε μια μελλοντική ανάρτησή μας θα αναλύσουμε τη σημαίνουν των λέξεων του «Πιστεύω»: «Καὶ πάλιν ἐρχόμενον μετὰ δόξης κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς».
+ Ιωάννης Σπιτέρης
Αρχιεπίσκοπος
πρώην Κερκύρας
Προ ημερών ο φίλος Διαμαντής Κούτουλας ανάρτησε στο Fb ένα ενδιαφέρον κείμενο στο οποίο περιγράφει τη διαφορά μεταξύ αρχαιοελληνική και βιβλικής ανθρωπολογίας.
Μπορείτε να συμβουλευτείτε και το βιβλίο του: «Νεοπλατωνική φιλοσοφία και Χριστιανισμός».