Η συγγνώμη του Πάπα Φραγκίσκου στον Προκαθήμενο της Ορθόδοξης Εκκλησίας Ελλάδος (Δ’ Μέρος)

 

Συνήθως όταν αναφερόμαστε σε ιστορικά γεγονότα σε συζητήσεις, εκφραζόμαστε με κάποιους συνοπτικούς αφορισμούς, χωρίς να εξετάσουμε τις βαθύτερες και τις πλέον προφανείς αιτίες που ώθησαν κάποιους να συμπεριφερθούν με ένα ορισμένο τρόπο, καθώς και για το αν ήταν δικαιολογημένη η στάση τους και πώς, τελικά, τους δικαίωσε ή όχι το μέλλον.

  1. Οι Καθολικοί των Κυκλάδων δεν έλαβαν μέρος στην Επανάσταση όχι επειδή δεν επιθυμούσαν την ελευθερία, αλλά επειδή οι ισχύουσες ως εκείνη τη στιγμή συνθήκες και καταστάσεις στον τόπο τους, τους απέτρεπαν. Κατ’ αρχήν σε κανένα από τα τέσσερα νησιά οι καθολικές κοινότητες δεν διέθεταν οπλισμό και δεν υπήρχε από κάποιους αιώνες οποιαδήποτε στρατιωτική υποδομή ή προετοιμασία. Ακόμα και τα κάστρα στα οποία κατοικούσαν δεν διέθεταν ούτε την ελάχιστη αμυντική προετοιμασία και μέριμνα, πόσο μάλλον επιθετικό εξοπλισμό, όπως τα νησιά των Σπετσών και της Ύδρας που διέθεταν αρματωμένα πλοία και έμπειρο για μάχες και ναυμαχίες πλήρωμα και κυρίως διοικητές και καπετάνιους.
  2. Οι καθολικοί των Κυκλάδων υπέφεραν την καταπίεση όχι εκ μέρους των Οθωμανών, οι οποίοι αρκούνταν στο να εισπράττουν τους φόρους τους, αλλά από το στενό ορθόδοξο περιβάλλον τους το οποίο επιβουλευόταν κι αυτή τη θρησκευτική τους υπόσταση. Απέναντί σ’ αυτό το περιβάλλον, που τους αντιμετώπιζε εχθρικά και τους καταπίεζε οι καθολικοί είχαν κάμει τη δική τους ειρηνική επανάσταση μερικά χρόνια νωρίτερα, και είχαν αποκτήσει τη δική τους κοινοτική αυτοτέλεια και «ανεξαρτησία», δημιουργώντας τη δική τους τοπική «Κοινότητα των Λατίνων», μέσα στην πρώτη δεκαετία του 19ου αιώνα.
  3. Ο διεθνικός χαρακτήρας της Καθολικής Εκκλησίας και ο συγχρωτισμός των Καθολικών των Κυκλάδων με τις ομόδοξες κοινότητες και παροικίες στην ΚΠολη, τη Σμύρνη και αλλού, τους ενεθάρρυνε, κατά την επιθετικότητα που είχε ξεκινήσει εναντίον τους η Ορθόδοξη Εκκλησία ήδη από το 1750, να αναζητήσουν τη νομική προστασία των διπλωματικών εκπροσώπων των ευρωπαϊκών Δυνάμεων. Η νομική προστασία που τους παραχωρήθηκε, ιδιαίτερα από τη Γαλλία, μέσω των Διομολογήσεων, δεν ελαττώθηκε ούτε κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης (1789), ούτε αργότερα με τον Ναπολέοντα, παρόλο τον αντικαθολικό χαρακτήρα των καθεστώτων τους. Η νομική αυτή προστασία συνέφερε και την ιμπεριαλιστική διάθεση της προστάτιδας δύναμης που εδραιωνόταν στην Ανατολική Μεσόγειο. Ανάλογη υπήρξε και η προστασία που προσέφερε η τσαρική Ρωσία στους ορθόδοξους Έλληνες σε περιόδους κρίσεως.
  4. Η Καθολική Κοινότητα της Τήνου, λόγω της αυξημένης εχθρότητας που αντιμετώπιζε επιτόπου και επειδή, λόγω της μειονοτικού της χαρακτήρα δε μπορούσε να αποκτήσει ισχυρό λόγο στα πολιτικά και οικονομικά πράγματα του νησιού, βρισκόταν στην ανάγκη να αποστέλλει συνεχώς αντιπροσώπους της στην Κωνσταντινούπολη, προς τους κυβερνώντες. Σε τέτοιο σημείο είχαν φτάσει οι εντάσεις, που όχι μόνο κάποιοι επίσκοποι του νησιού αναγκάστηκαν να ταξιδέψουν στη Βασιλεύουσα για να υπερασπιστούν τα κεκτημένα δικαιώματά τους που είχαν παραχωρηθεί ως κοινοτικά προνόμια. Εκεί χρησιμοποιούσαν κάθε δυνατή συνδρομή που μπορούσαν να τους προσφέρουν οι πρέσβεις των ευρωπαϊκών χωρών. Από την άλλη πλευρά οι ορθόδοξοι χρησιμοποιούσαν εναντίον τους την επιρροή του Πατριαρχείου προς τον Μ. Βεζίρη.
  5. Εκτός από τον διαχωρισμό τους σε ιδιαίτερη Κοινότητα, οι καθολικοί κατέληξαν να ζητήσουν και να εξασφαλίσουν, όπως είπαμε, τη νομική τους προστασία εκ μέρους των πρέσβεων. Η κατάσταση, όμως, είχε φτάσει σε τόσο ακραίο σημείο στην Τήνο, ώστε θα θελήσει η τοπική Καθολική Κοινότητα να προχωρήσει, τουλάχιστο μια δεκαετία νωρίτερα από το 1821, να κηρύξει δική της «επανάσταση», η οποία στρεφόταν εναντίον και του ορθόδοξου τοπικού περιβάλλοντος, αλλά και εναντίον των Οθωμανών. Η «επανάσταση» αυτή δεν ήταν, βέβαια, ένοπλη και βίαιη, αλλά απέκτησαν το δικαίωμα από τη γαλλική κυβέρνηση το δικαίωμα να αναρτήσουν τουλάχιστον στις εκκλησίες τους τη γαλλική σημαία. Ήταν τέτοια η αποφασιστικότητα των τηνιακών καθολικών, ώστε στους ενοριακούς ναούς που ανέγειραν εκείνη την περίοδο (Αγ. Νικόλαος στη Χώρα, Ευαγγελίστρια στη Μουσουλού, Ύψωση Τιμίου Σταυρού στο Κτικάδο), τοποθέτησαν μόνιμα και σταθερά τα σύμβολα της βασιλικής δυναστείας των Βουρβόνων! Το ίδιο έκαμαν και οι φραγκισκανοί στη μονή τους, με τα σύμβολα της Αυστρίας. Δεν μπόρεσα να εντοπίσω σε άλλα νησιά ανάλογη κίνηση. Πάντως, από τότε(πρώτη δεκαετία του 19ου αιώνα) η Καθολική Κοινότητα της Τήνου, αν και κατέβαλλε τους φόρους της στους Οθωμανούς, λάβαινε υποδείξεις για τη στάση της σε ορισμένα θέματα από την πρεσβεία της Γαλλίας στην ΚΠολη ή από το αντίστοιχο προξενείο της Σμύρνης.
  6. Με την Επανάσταση εμφανίστηκε ένας τρίτος κρατικός πόλος που διεκδικούσε κυριαρχία στα νησιά. Η πρώτη Ελληνική κυβέρνηση έστειλε επιστολές στους τέσσερις καθολικούς επισκόπους των Κυκλάδων, ζητώντας τους να προσχωρήσουν στο νέο κράτος που διαμορφωνόταν και να μεταβούν στην Κόρινθο για να συζητήσουν την ένωση των Εκκλησιών. Δεν υπάρχει λόγος να αμφισβητήσει κάποιος τις αγαθές προθέσεις της πρώτης Κυβέρνησης, αλλά η «ένωση των Εκκλησιών» ήταν για πολλοστή φορά το δόλωμα για προσέγγιση των δυο οντοτήτων. Η Ελληνική Κυβέρνηση δεν είχε ανάγκη την αριθμητική προσθήκη του καθολικού πληθυσμού στους πολίτες του νέου κράτους, όσο να πείσει την Καθολική Κοινότητα να καταβάλλει τους φόρους της όχι στην ΚΠολη, αλλά στην Κόρινθο. Οι καθολικοί επίσκοποι απάντησαν πως για μεν το θέμα της «ένωσης των Εκκλησιών» ήταν αρμόδια η Αγία Έδρα, ενώ για την αλλαγή παραλήπτη των φόρων έπρεπε να έχουν τη σύμφωνη γνώμη της προστάτιδας δύναμης, δηλ. της Γαλλίας.
  7. Και οι δυο αρχές, η Αγ. Έδρα και η Γαλλία, συμβούλεψαν τους καθολικούς επισκόπους, να περιορίσουν τον διάλογο με την Ελληνική Κυβέρνηση στο θέμα του σεβασμού των θρησκευτικών δικαιωμάτων των καθολικών πιστών και να δείξουν σωφροσύνη για να μην επακολουθήσουν σφαγές. Οι επίσκοποι, λοιπόν, ζήτησαν, επίσημες εγγυήσεις από την Κυβέρνηση για θρησκευτική ελευθερία σύμφωνα με όσα απολάμβαναν από την οθωμανική κυβέρνηση κάτω από τη γαλλική προστασία. Απαντητικές επιστολές στάλθηκαν, υπογεγραμμένες από τον υπουργό επί της Θρησκείας Γρηγόριο Δικαίο. Όμως, η συμπεριφορά των Επάρχων που απεστάλησαν από την Κυβέρνηση επιτόπου, κάθε άλλο παρά αμερόληπτη ήταν. Ανεξάρτητα απ’ όλα αυτά, οι Καθολικές Κοινότητες (τουλάχιστο για όσες έχω πληροφόρηση) από το 1823 κατέβαλαν εισφορές στην Ελληνική Κυβέρνηση.
  8. Σημαντικό Κείμενο διεθνούς δικαίου είναι «Πρωτόκολλο του Λονδίνου», που υπέγραψαν οι τότε τρείς προστάτιδες Δυνάμεις Γαλλίας, Μεγάλης Βρετανίας και Ρωσίας (1830). Στο Πρωτόκολλο η Γαλλία παραιτήθηκε της μέχρι τότε άσκησης της αντίστοιχης προστασίας, και αναφέρονταν ότι αποφασίσθηκε να εκτελείται ελεύθερα και δημόσια στην νέαν Πολιτείαν η λατρεία της Καθολικής Εκκλησίας, να είναι εξασφαλισμένα τα ακίνητα που διέθετε, να διατηρηθούν ανέπαφα τα καθήκοντα, δίκαια, και προνόμια των αρχιερέων, που απελάμβαναν κάτω από το καθεστώς της γαλλικής προστασίας. Το Πρωτόκολλο έγινε αποδεκτό από την τότε προσωρινή κυβέρνηση, η δε Γερουσία με την από τις 10 Απριλίου 1830 απάντηση του προέδρου της, Γεωργίου Σισίνη, ασκώντας τότε και νομοθετικά καθήκοντα, το ανεγνώρισε.
  9. Και ένα τελευταίο σημείο. Οι Έλληνες Καθολικοί είχαν δίκιο όταν εκδήλωσαν τις επιφυλάξεις τους απέναντι στο αναγεννώμενο ορθόδοξο ελληνικό κράτος; Η ιστορία απαντά θετικά με απόλυτη βεβαιότητα. Η Καθολική Εκκλησία στην Ελλάδα απέκτησε νομική προσωπικότητα το 2014, διακόσια χρόνια μετά την Επανάσταση! Σχεδόν όσα είχε περάσει χωρίς, κάτω από την Οθωμανική κυριαρχία. Μια νομική προσωπικότητα, αυτή του 2014, διάτρητη από πολλές απόψεις, αφού θρησκευτική ισονομία στη σημερινή Ελλάδα δεν υφίσταται, για να είμαστε ειλικρινείς.

Επίλογος

Αφού είναι έτσι τα πράγματα, γιατί ο πάπας ζήτησε συγνώμη από τον αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο;

Για τον απλούστατο λόγο, ότι το ταξίδι του ήταν Αποστολικό και όχι διπλωματικό. Επιθυμητός στόχος του είναι, σε όλα τα ταξίδια, η συμφιλίωση μεταξύ των ανθρώπων και των ομάδων (θρησκειών, εκκλησιών, κλπ). Μια συγγνώμη παραπάνω, έστω και χωρίς ιστορικό θεμέλιο, άξιζε τον κόπο να ειπωθεί, προκειμένου να επιτευχθεί ένας πιο σημαντικός στόχος. Τα υπόλοιπα, θα σκέφτηκε ο πάπας Φραγκίσκος, είναι δουλειά των ιστορικών και όχι των ποιμένων για να τα διερευνήσουν…

 

π. Μάρκος Φώσκολος

κοινοποίηση άρθρου:

Περισσότερα

Διαβάστε ακόμη

Πρόγραμμα Θείων Λειτουργιών 15-16.2.2025

Οικισμός Ενορία 15-16 Φεβρουαρίου 2025 Αγάπη Agapi Αγίου Αγαπητού 16/2 Κυριακή 17:30 Θεία Λειτουργία  Αετοφωλιά Aetofolia Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου – Άνδρος Andros Καθεδρικού Ναού

10 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ μνήμη της Αγίας Σχολαστικής

Το όνομα της Σχολαστικής, αδελφής του Αγίου Βενεδίκτου, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την αρχή του κοινοβιακού δυτικού μοναχισμού. Ο Βενέδικτος προέτρεπε η διακονία προς το