Η ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
Μετά τη μεγάλη γιορτή των Χριστουγέννων, η λειτουργική παράδοση του Ανατολικού και του Δυτικού Χριστιανισμού κάνουν ανάμνηση της «μητρότητας» της Παναγίας. Από αυτήν τη Μητρότητα προήλθε ο Σωτήρας του κόσμου, ο Ιησούς ο Υιός της αειπάρθενου Μαρίας. Όπως επαναλάβανε ο Άγιος Φραγκίσκος: «Η Μητέρα του Ιησού έκανε αδελφό μας τον Ύψιστο Κύριο και μας χάρισε την Ευσπλαχνία». Ή όπως στην κυριολεξία έψελνε ο μεγάλος Ιταλός ποιητής Δάντης Αλιγκέρι (1265 – 1321) στο αριστούργημα του η «Θεία Κωμωδία»: «Μάννα Παρθένα, παιδί του Παιδιού σου… στα σπλάχνα σου άναψε η Αγάπη».
Την ημέρα των Χριστουγέννων, είναι φυσικό να γίνεται μνεία της Παναγίας που δίνει στο φως τον Υιό του Θεού. Στη βυζαντινή παράδοση το Κοντάκιο αυτής της εορτής ψάλλει: «Ἡ Παρθένος σήμερον, τὸν ὑπερούσιον τίκτει, καὶ ἡ γῆ τὸ Σπήλαιον, τῷ ἀπροσίτῳ προσάγει». Η Μητρότητα της Θεοτόκου, στη Βυζαντινή παράδοση, εορτάζεται την επομένη των Χριστουγέννων, στις 26 Δεκεμβρίου, με τη Σύναξη της Θεοτόκου.
H Λατινική λειτουργική παράδοση πανηγυρίζει την Μητρότητα της Παναγίας την πρώτη Ιανουάριου, 8 μέρες μετά τα Χριστούγεννα. Η Λειτουργία της ημέρας αρχίζει με τα λόγια ενός Λατίνου ποιητή, του Σεδούλιου (Sedulius) που έζησε στο δεύτερο μισό του πέμπτου αιώνα:
«Salve sancta parens
Enixa puerpera Regem
Qui célumterramqueregit
In séculaséculorum»
«ΧΑΙΡΕ, Υπεραγία Θεοτόκε,
διότι συνέλαβες τον Βασιλέα,
ο οποίος κυβερνά τον ουρανό και
τη γη στους αιώνες των αιώνων».
Το δόγμα της θεϊκής μητρότητας, «ΘΕΟΤΟΚΟΣ», ανακηρύχτηκε από την οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου (431).
ΔΥΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
Αυτή είναι μια σπάνια απεικόνιση της Παναγίας που την παρουσιάζει σε κατάσταση εγκυμοσύνης, γνωστή στη βυζαντινή τέχνη ήδη από τον 11ο αιώνα. Αυτή η εικόνα εμφανίζει τον Ιησού, μέσα σε μετάλλιο, στο στήθος της Μητέρας του. Πρόκειται πραγματικά για μία απεικόνιση της μητρότητας βαθιά θεολογική, αλλά ταυτόχρονα και ρεαλιστική. Όλες οι κυοφορούσες γυναίκες να έχουν την προστασία αυτής της Παναγίας.
Leonardo da Vinci (1452 – 1519), «Madonna Benois», Μουσείο Ermitage, Αγία Πετρούπολη.
Πρόκειται για την μητρότητα της Παναγίας. Ο μεγάλος καλλιτέχνης όταν ζωγράφισε αυτό το αριστούργημα ήταν μόλις 26 ετών. Η τεχνοτροπία είναι εντελώς διαφορετική από όλους τους ζωγράφους της Αναγέννησης που μας άφησαν πίνακες με αυτό το θέμα. Η Παναγία είναι σχεδόν έφηβη (ιστορικά αυτή πρέπει να ήταν η ηλικίας της όταν έγινε μητέρα του Θεανθρώπου). Η Μητέρα του Ιησού χαμογελάει γαλήνια, με ικανοποίηση, ενώ του προσφέρει ένα μικρό ανθισμένο κλωνάρι και το Βρέφος το κοιτάζει με μεγάλη περιέργεια. Μια πολύ τρυφερή και ανθρώπινη απεικόνιση της μητρότητας της Παναγίας. Υπόδειγμα κάθε μητρότητας.
Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΑΝΑ ΠΡΙΝ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΜΑΝΑ
ΜΙΑ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ
Η παράδοση της Εκκλησίας, τόσο της Ανατολής όσο και της Δύσης, μας διδάσκει πως η Παναγία πριν να συλλάβει βιολογικά τον Λόγο του Θεού, τον συνέβαλλε με την πίστη της.
Αυτή την διαπίστωση την συναντάμε ήδη στα Ευαγγέλια.
Πριν ακόμη ο Χριστός αναγγείλει τους μακαρισμούς, η Παναγία ανακηρύχθηκε επίσημα μακάρια, από την Ελισάβετ, χάρη στην πιστότητά της: Μακαρία αυτή που πίστεψε ότι θα εκπληρωθούν τα λόγια που της είπε ο Κύριος (Λουκάς 1,45).
Μια μέρα, ενώ ο Ιησούς μιλούσε, μια άγνωστη γυναίκα, ενθουσιασμένη από αυτά που άκουγε από τον Ιησού, κραύγασε: «Μακάρια τα σπλάχνα που σε κράτησαν και οι μαστοί που θήλασες!” Αλλά ο Ιησούς είπε: “Κι όμως μακάριοι είναι όσοι ακούνε το λόγο του Θεού και τον τηρούν!”» (Λουκάς (11, 27-28). Η Παναγία επειδή άκουσε το λόγο του Θεού και το τήρησε, έδωσε στον Αιώνιο Λόγο του Θεού την ανθρώπινη φύση μας.
Η πίστη είναι αυτό που χαρακτηρίζει την πνευματική στάση της Παναγίας, είναι αυτή που της άνοιξε την καρδιά στην επίδραση του Θεού κι έτσι το σχέδιο του Θεού πραγματοποιήθηκε, η ενανθρώπηση του Λόγου, σε εκείνη, και μέσω αυτής, στον καθένα από εμάς. Ο Χριστός είναι ο καρπός αυτής της ηρωικής πίστης που αποτελεί, συνάμα, δώρο και κατάκτηση. «Η Παναγία συνέλαβε τον Ιησού πρώτα με την πίστη και μετά στα σπλάχνα της», δίδασκε ο Άγιος Αυγουστίνος (Βλ. Sermo 293, PL 38, 1327).
Όπως υπογραμμίζει ο Άγιος Ειρηναίος (130-202), η Παναγία «με την υπακοή της έγινε αιτία σωτηρίας γι’ αυτήν και για όλο το ανθρώπινο γένος» (Κατά Αιρέσεων, ΙΙΙ, 22, 4 PG 7, 959 A). Και ο ίδιος ο μεγάλος Πατέρας της Εκκλησίας διδάσκει: «Ο κόμπος της ανυπακοής της Εύας λύθηκε με την υπακοή της Μαριάμ· εκείνο που η παρθένος Εύα έδεσε με την απιστία της, η παρθένος Μαρία έλυσε με την πίστη της» (Στο ίδιο, PG 7, 959 A).
Είναι φανερή η πίστη της Παναγίας σε όλα τα ευαγγελικά επεισόδια που την αφορούν.
Η Εκκλησία και ο καθένας από εμάς αντικατοπτρίζεται στην πίστη, στην αγάπη και στην ελπίδα της Παναγίας. Αυτή μας διδάσκει να ενσαρκώνουμε την πίστη στη ζωή, να μετατρέπουμε σε υπερφυσική, κάθε συνηθισμένη στιγμή της ζωής μας. Με την πίστη, όλα στην ζωή μας γίνονται πολύτιμα, αιώνια, όπως συνέβη με εκείνην. Με την πίστη ο καθένας από εμάς μπορεί να δώσει σάρκα και οστά στον αόρατο Λόγο του Θεού πού είναι ταυτόχρονα και Υιός του Παρθένου Μαρίας. O ίδιος ο Ιησούς διδάσκει: «‟Ποιά είναι η μητέρα μου και ποια είναι τ’αδέλφια μου;”. Και απλώνοντας το χέρι του πάνω στους μαθητές του, είπε: “Να η μητέρα μου και τ’αδέλφια μου. Διότι όποιος εκτελεί το θέλημα του Πατέρα μου που βρίσκεται στους ουρανούς, αυτός είναι αδελφός και αδελφή και μητέρα μου» (Ματθαίος 12, 48 -50).
Η ταπεινή γυναίκα από τη Ναζαρέτ γίνεται για τον καθένα από εμάς ο σκαπανέας στο «οδοιπορικό της πίστης», της δικής της και της δικής μας.
Αλλά κυρίως η μητρότητα της Παναγίας παραμένει υπόδειγμα και για την μητρότητα της Εκκλησίας.
+ Ιωάννης Σπιτέρης
Αρχιεπίσκοπος
πρώην Κερκύρας
