ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ 

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ

ΣΤΗΝ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΟΔΙΚΟΤΗΤΑΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Όπως είναι γνωστό, το κύριο σημείο που χωρίζει τις δύο μεγάλες χριστιανικές παραδόσεις, Ανατολής και Δύσεως, είναι το σύστημα διακυβέρνησης της Εκκλησίας. Στην Ανατολική παράδοση υφίσταται η Συνοδικότητα, δηλαδή η από κοινού διακυβέρνηση της Εκκλησίας από τους Επισκόπους. Από την άλλη, στη Δυτική Εκκλησία είναι ο Πάπας που διοικεί την εξωτερική δομή της Εκκλησίας, στην οποία ωστόσο, η συνοδικότητα ασκεί, τότε και σήμερα, έναν μεγάλο ρόλο. Αρκεί να σκεφθεί κάνεις, πως μέχρι σήμερα, έχουν πραγματοποιηθεί πλήθος γενικών και περιφερειακών Συνόδων.

Η Καθολική Εκκλησία, ωστόσο, είναι πεπεισμένη, σήμερα περισσότερο από ποτέ, πως οφείλει να αξιοποιήσει περαιτέρω το συνοδικό σύστημα διακυβέρνησης της Εκκλησίας. Και αυτό αντικειμενικά για εκκλησιολογικούς και οικουμενικούς λόγους. Έτσι τον Οκτώβριο του 2023, θα συγκαλέσει  στη Ρώμη την 16^η Τακτική Σύνοδο των Επισκόπων, η οποία θα έχει ως θέμα: «Προς μία Εκκλησία Συνοδική: κοινωνία, συμμετοχή, αποστολή». Πριν πραγματοποιηθεί αυτή η γενική Σύνοδος, σε κάθε Επισκοπή του κόσμου, πρέπει να προηγηθεί μία προσυνοδική φάση που θα αφορά στη «μέγιστη δυνατή ένταξη και συμμετοχή» των βαπτισμένων Καθολικών στην επισκοπική συνοδική διαδικασία. Αυτή η φάση θα αρχίσει στις 17 Οκτωβρίου 2021 και θα διαρκέσει μέχρι το τέλος Απριλίου 2022. Τα αποτελέσματα των τοπικών συνόδων, θα σταλούν στη Ρώμη και βάση αυτών θα προετοιμαστεί το κείμενο εργασίας που θα απασχολήσει τους Συνοδικούς Ιεράρχες τον Οκτώβριο του 2023.

Το θέμα της συνοδικότητας απασχόλησε και το Θεολογικό Διάλογο μεταξύ Καθολικής και Ορθοδόξου Εκκλησίας κατά την τελευταία δεκαετία.

Στην περίοδο κατά την οποίαν οι δύο Εκκλησίες ήταν ενωμένες (πρώτη χιλιετία), η πιο συνηθισμένη μορφή συνοδικότητας υπήρξε η λεγόμενη «πενταρχία», δηλαδή η κοινωνία των πέντε Πρεσβυγενών Πατριαρχείων (Ρώμης, Κωνσταντινούπολης, Αλεξάνδρειας, Αντιόχειας και Ιεροσολύμων). Αυτό το θέμα θα μας απασχολήσει στην συνέχεια, αλλά πρώτα θα αναφερθούμε στα αποτελέσματα του διαλόγου μεταξύ της Καθολικής και της Ορθόδοξης Εκκλησίας που είχαν και έχουν ως αντικείμενο συζήτησης σ’ αυτόν τον διάλογο, ακριβώς αυτό το θέμα: τη συνοδικότητα.

Είναι αναγκαίο επίσης να αναφερθούμε στο πώς ο Πάπας Φραγκίσκος βλέπει τη συνοδικότητα στις συχνές αναφορές που κάνει αναφορικά με αυτό το θέμα.

Η ΣΥΝΟΔΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΑΛΟΓΟ

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια μεγάλη κινητικότητα αναφορικά με το θέμα «Συνοδικότητα και Πρωτείο». Είναι το θέμα που απασχόλησε και απασχολεί τη ΔιεθνήΕπιτροπή για τον θεολογικό διάλογο μεταξύ της Καθολικής και της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Από το 2006 μέχρι σήμερα, η Μικτή Επιτροπή Διαλόγου μεταξύ Καθολικής και Ορθόδοξης Εκκλησίας, στις διάφορες Συνελεύσεις της, ασχολήθηκε ουσιαστικά με ένα μόνο θέμα: «Συνοδικότητα και Πρωτείο» μέσα στην Εκκλησία. Σε όλα αυτά τα χρόνια εξεδόθησαν μόνο δύο κείμενα: εκείνο της Ραβέννας: (14 Οκτωβρίου 2007) με τίτλο «Εκκλησιολογικές και Κανονικές συνέπειες της μυστηριακής φύσης της Εκκλησίας: Εκκλησιαστική Κοινωνία, Συνοδικότητα και Εξουσία μέσα στην Εκκλησία» και αυτό του Chieti (21 Σεπτεμβρίου 2016): «Συνοδικότητα και πρωτείο κατά την πρώτη χιλιετία: κάθοδος προς μια κοινή κατανόηση στην υπηρεσία της ενότητας της Εκκλησίας».

Αυτά τα δύο κείμενα πέρασαν δια πυρός και σιδήρου μέχρι να λάβουν την τελική τους μορφή. Άλλα κείμενα, ύστερα από πολύχρονη και κοπιώδη -από κοινού- επεξεργασία, εγκαταλείφθηκαν καθώς δεν ήταν αρεστά, κυρίως από την αντιπροσωπεία του Πατριαρχείου της Μόσχας. Σαν ναυάγια, σε μια φουρτουνιασμένη θάλασσα, επιβίωσαν μονάχα τα κείμενα της Ραβέννας και του Chieti.

Παρά τις δυσκολίες και τη βραδύτητα αυτού του διάλογου, προσωπικά ως μέλος της Μικτής Επιτροπής και της Συντονιστικής Επιτροπής αυτού του Διαλόγου, είμαι βαθιά πεπεισμένος πως αυτά τα δύο κείμενα αποτελούν ένα βήμα εμπρός, στον διάλογο των δύο χριστιανικών παραδόσεων. Πράγματι και τα δύο κείμενα επαναλαμβάνουν κάτι το πολύ απλό, αλλά εκκλησιολογικά ουσιαστικό, δηλαδή τη θεολογική αναγκαιότητα της ύπαρξης στην Εκκλησία του συνοδικού θεσμού και  ταυτόχρονα ενός πρώτου, όχι μόνο σε τοπικό και επαρχιακό, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια του Κειμένου της Ραβέννας: «Το πρωτείο σε όλα τα επίπεδα αποτελεί πρακτική στερεά εδραιωμένη στην κανονική παράδοση της Εκκλησίας. Το πρωτείο και η συνοδικότητα είναι θεσμοί αμοιβαία αλληλοεξαρτώμενοι, γι’ αυτό, το πρωτείο στα διάφορα επίπεδα της ζωής της Εκκλησίας, τοπικό, περιφερειακό και παγκόσμιο, θα πρέπει να θεωρείται στο πλαίσιο της συνοδικότητας, και κατά τον ίδιο τρόπο η συνοδικότητα στο πλαίσιο του πρωτείου» (Κείμενο τη Ραβέννας, αρ. 43).

Αυτά τα δύο κείμενα διακηρύττουν μία άλλη σπουδαία αρχή: «Η πενταρχία δεν αποτελούσε την ακέφαλη της Εκκλησίας», δηλαδή δεν εξασκούσε κάποια εξουσία πάνω σε όλη την Εκκλησία. Πράγματι και τα δύο Κείμενα, αυτό της Ραβέννας όπως και αυτό του Chieti, επαναλαμβάνουν την πεποίθηση ότι μεταξύ των πέντε Πατριαρχών υπήρχε μια «τάξη», υπήρξε ένας «πρώτος», χωρίς αυτό να σημαίνει, όμως, ότι αυτός ο πρώτος εξασκούσε κάποια εξουσία δικαιοδοσίας πάνω στους άλλους. Το Κείμενο του Chieti αναφέρει μεταξύ των άλλων: «Μεταξύ του 4^ου και του 7^ου αιώνα η «τάξις» των πέντε πατριαρχικών εδρών, όπως συστήθηκε και εγκρίθηκε από τις διάφορες Οικουμενικές Συνόδους, αναγνώρισε την έδρα της Ρώμης ότι κατείχε την πρωτοκαθεδρία και ασκούσε το πρωτείον τιμής, ακολουθούμενη από τα Πατριαρχεία της Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιερουσαλήμ, σύμφωνα με μία συγκεκριμένη «τάξη» που όριζε η κανονική παράδοση» (Κείμενο του Chieti, αρ. 15).

Το κείμενο της Ραβέννας, στις παραγράφους 44 και 45, επιμένει στην ιστορική και κανονική ύπαρξη ενός πρώτου στους κόλπους της πενταρχίας, και συγκεκριμένα αυτού της Ρώμης, έστω και αν αυτός ο πρώτος, ερμηνεύεται πολύ διαφορετικά στην Ορθόδοξη και στην Καθολική Εκκλησία και αυτή η διαφορετική ερμηνεία αποτελεί τα προβλήματα που ακόμα σήμερα οι δύο Εκκλησίες δεν μπόρεσαν να λύσουν.

Ωστόσο είναι μεγάλη η επιθυμία της Ρώμης ο θεσμός της συνοδικότητας, με ένα σύγχρονο τρόπο, να γίνει, για την Καθολική Εκκλησία, πιο εμφανής και πιο αποτελεσματικός. Αυτό δείχνουν οι συχνές αναφορές του Πάπα Φραγκίσκου στο θέμα της συνοδικότητας.

Η ΣΥΝΟΔΙΚΟΤΗΤΑ

ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΠΑ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ

Η Συνοδικότητα είναι ένα θέμα που απασχολεί όλο και περισσότερο τον Πάπα Φραγκίσκο. Με την ευκαιρίατης 50^ής επετείου από τη θεσμοθέτηση της Συνόδου των Επισκόπων, ο Πάπας, στις 17 Οκτωβρίου 2015, είπε τα εξής:«Αυτό που κατά κάποιον τρόπο ο Κύριος μας ζητά, το περιέχει ήδη μία λέξη: ΣΥΝΟΔΟΣ. Οφείλουμε να βαδίσουμε μαζί – λαϊκοί, ποιμένες, ο Επίσκοπος Ρώμης – ωστόσο δεν είναι εύκολο πρακτικά να εφαρμοστεί».

Ο αρ. 32 της Μετασυνοδικής Παραίνεσης του Πάπα Φραγκίσκου EvangeliiGaudium («Η Χαρά του Ευαγγελίου») λέει το εξής: «Από τη στιγμή που καλούμαι να ζω αυτό που ζητώ από τους άλλους, οφείλω επίσης να σκεφθώ μια μεταστροφή της παποσύνης […] Η παποσύνη και οι κεντρικές δομές της παγκόσμιας Εκκλησίας, οφείλουν επίσης να ακούσουν την έκκληση για μια ποιμαντική μεταστροφή. Η Β’ Σύνοδος του Βατικανού, διαβεβαίωσε ότι, κατά τρόπο ανάλογο με τις παλαιές πατριαρχικές Εκκλησίες, οι Σύνοδοι των Επισκόπων μπορούν “να συμβάλουν, με πολλούς και γόνιμους τρόπους, ώστε η έννοια της συλλογικότητας να λάβει συγκεκριμένη μορφή”» (LumenGentium, 23)».

Ενώ στον αρ. 246, ο Πάπας επαναλαμβάνει μια πεποίθησή του, την οποία είχε την ευκαιρία να εκφράσει σε άλλες περιπτώσεις κατά τη διάρκεια«ανταλλαγής δώρων» με την Ορθόδοξη Εκκλησία: Μόνο ως παράδειγμα αναφέρω ότι, στον διάλογο με τους αδελφούς Ορθοδόξους, εμείς οι Καθολικοί έχουμε τη δυνατότητα να μάθουμε κάτι περισσότερο για τη σημασία της συλλογικότητας των Επισκόπων και για τη δική τους εμπειρία της συνοδικότητας. Μέσω της ανταλλαγής τέτοιων δώρων, το Άγιο Πνεύμα μπορεί να μας οδηγήσει όλο και περισσότερο στην αλήθεια και στο καλό».

Στη συνέντευξή του στο περιοδικό La Civiltà Cattolica (19 Σεπτεμβρίου 2013, αρ. 3918, σελ. 466), στην ερώτηση του δημοσιογράφου: «Πώς μπορεί να συμφιλιωθεί αρμονικά το Πέτρειο πρωτείο και η συνοδικότητα; Ποιοι δρόμοι είναι πρακτικά εφαρμόσιμοι από οικουμενική οπτική;», ο Πάπας απάντησε: «Πρέπει να βαδίσουμε μαζί, ο λαός, οι Επίσκοποι και ο Πάπας. Η συνοδικότητα πρέπει να βιωθεί σε διάφορα επίπεδα. Ίσως είναι καιρός να αλλάξουμε τη μεθοδολογία της Συνόδου, διότι η τρέχουσα μου φαίνεται στατική. Αυτό θα μπορούσε επίσης να έχει μια οικουμενική αξία, ειδικά με τους Ορθόδοξους αδελφούς μας. Από αυτούς μπορούμε να μάθουμε περισσότερα για το νόημα της επισκοπικής συλλογικότητας και για την παράδοση της συνοδικότητας. Η προσπάθεια μιας κοινής περίσκεψης, εξετάζοντας πώς κυβερνήθηκε η Εκκλησία τους πρώτους αιώνες, πριν από τη ρήξη μεταξύ Ανατολής και Δύσεως, θα αποφέρει καρπούς εν ευθέτω χρόνω».

+ Ιωάννης Σπιτέρης

Αρχιεπίσκοπος, πρώην Κέρκυρας