ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ
ΓΕΝΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ
Αίθουσα Παύλος Στ’
Τετάρτη, 17 Αυγούστου 2022
Κατήχηση περί Γήρατος – 17. Ο «Παλαιός των ημερών». Τα γηρατειά καθησυχάζουν για τον προορισμό της ζωής που δεν πεθαίνει πλέον
Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, καλημέρα!
Τα λόγια του ονείρου του Δανιήλ παραπέμπουν σε ένα όραμα του Θεού το οποίο είναι μυστηριώδες και ταυτόχρονα λαμπερό. Το όραμα αυτό ξαναπαρουσιάζεται στην αρχή του βιβλίου της Αποκάλυψης και αναφέρεται στον Αναστημένο Ιησού, ο οποίος εμφανίζεται στον οραματιστή ως Μεσσίας, Ιερέας και Βασιλιάς, αιώνιος, παντογνώστης και αμετάβλητος (1,12-15). Βάζει το χέρι του στον ώμο του οραματιστή και τον καθησυχάζει: «Μη φοβάσαι! Εγώ είμαι ο Πρώτος και ο Έσχατος, και ο Ζωντανός. Με θανάτωσαν, αλλά τώρα ζω για πάντα» (στ. 17-18). Έτσι εξαφανίζεται και το τελευταίο φράγμα φόβου και αγωνίας που ανέκαθεν προκαλούσε η θεοφάνεια: ο Ζωντανός μας καθησυχάζει, μας δίνει ασφάλεια. Και αυτός είχε πεθάνει, αλλά τώρα καταλαμβάνει τη θέση που προορίζεται γι’ αυτόν: τη θέση του Πρώτου και του Έσχατου.
Σε αυτή την πλοκή των συμβόλων -εδώ είναι πολλά τα σύμβολα- υπάρχει μια πτυχή που ίσως μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα τη σύνδεση αυτής της θεοφάνειας, αυτής της εμφάνισης του Θεού, με τον κύκλο της ζωής, τον καιρό της ιστορίας, την κυριαρχία του Θεού για τον κτιστό κόσμο. Και αυτή η πτυχή έχει να κάνει με τα γηρατειά. Τι σχέση έχει; Ας δούμε.
Το όραμα μεταδίδει μια εντύπωση σθένους και δύναμης, ευγένειας, ομορφιάς και γοητείας. Το ιμάτιο, τα μάτια, η φωνή, τα πόδια, όλα είναι υπέροχα σε αυτό το όραμα: πρόκειται για όραμα! Ωστόσο, τα μαλλιά της είναι λευκά: σαν το μαλλί, σαν το χιόνι. Σαν αυτά ενός ηλικιωμένου. Ο πιο διαδεδομένος βιβλικός όρος για να δηλώσει τους ηλικιωμένους είναι «zaqen»: από το «zaqan», που σημαίνει «γενειάδα». Τα λευκά μαλλιά είναι το αρχαίο σύμβολο ενός πολύ μεγάλου χρόνου, ενός αμνημόνευτου παρελθόντος, μιας αιώνιας ύπαρξης. Δεν πρέπει να απομυθοποιούμε τα πάντα με τα παιδιά: η εικόνα ενός γέροντα Θεού με λευκά μαλλιά δεν είναι ένα ανόητο σύμβολο, είναι μια βιβλική εικόνα, είναι μια εικόνα ευγενής και επίσης μια τρυφερή εικόνα. Η μορφή η οποία στην Αποκάλυψη βρίσκεται ανάμεσα στα χρυσά κηροπήγια επικαλύπτει εκείνη του «Παλαιού των Ημερών» της προφητείας του Δανιήλ. Είναι τόσο ηλικιωμένος όσο όλη η ανθρωπότητα, αλλά ακόμη περισσότερο. Είναι παλαιός και νέος όπως η αιωνιότητα του Θεού. Επειδή η αιωνιότητα του Θεού είναι έτσι, παλαιά και νέα, επειδή ο Θεός συνεχώς μας εκπλήσσει με την καινοφάνειά του, συνεχώς έρχεται να μας συναντήσει, κάθε μέρα με έναν ιδιαίτερο τρόπο, εκείνη τη στιγμή, για εμάς. Ανανεώνεται διαρκώς: ο Θεός είναι αιώνιος, υπάρχει ανέκαθεν, μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει ένα γήρας στον Θεό, δεν είναι όμως έτσι, είναι αιώνιος, ανανεώνεται.
Στις Ανατολικές Εκκλησίες, η εορτή της Υπαπαντής, που γιορτάζεται στις 2 Φεβρουαρίου, είναι μια από τις δώδεκα μεγάλες εορτές του λειτουργικού έτους. Υπογραμμίζει τη συνάντηση του Ιησού με τον ηλικιωμένο Συμεών στο Ναό, τονίζει τη συνάντηση της ανθρωπότητας, που αντιπροσωπεύουν οι πρεσβύτεροι Συμεών και Άννα, με τον μικρό Χριστό, τον Κύριο, τον αιώνιο Υιό του Θεού που ενανθρώπισε. Μια από τις όμορφες εικόνες της εορτής αυτής μπορεί κανείς να θαυμάσει στη Ρώμη στα ψηφιδωτά της Παναγίας στο Τραστέβερε.
Η βυζαντινή λειτουργία προσεύχεται με τον Συμεών: «Αυτός είναι που γεννήθηκε από την Παρθένο: Αυτός είναι ο Λόγος, Θεός εκ Θεού, Αυτός που σαρκώθηκε για μας και έσωσε τον άνθρωπο». Και συνεχίζει: «Ας ανοίξει σήμερα η θύρα του ουρανού: ο αιώνιος Λόγος του Πατέρα, λαμβάνοντας μια χρονική αρχή, χωρίς να εξέλθει από τη θεότητά του, παρουσιάζεται με τη θέλησή του στον ναό του Νόμου από την Παρθένο Μαρία και ο γέροντας τον παίρνει στην αγκαλιά του». Τα λόγια αυτά εκφράζουν την ομολογία της πίστεως των τεσσάρων πρώτων Οικουμενικών Συνόδων, οι οποίες είναι ιερές για όλες τις Εκκλησίες. Αλλά η πράξη του Συμεών είναι επίσης η πιο όμορφη εικόνα για την ειδική κλήση της τρίτης ηλικίας: κοιτάζοντας τον Συμεών βλέπουμε την πιο όμορφη εικόνα των γειρατειών: να παρουσιάζεις τα παιδιά που έρχονται στον κόσμο ως ένα συνεχές δώρο του Θεού, ξέροντας ότι ένα από αυτά είναι ο Υιός που γεννήθηκε από τον ίδιο τον Θεό, πριν από όλους τους αιώνες.
Τα γηρατειά, καθ’ οδόν προς έναν κόσμο όπου η αγάπη που έχει βάλει ο Θεός στην Κτίση θα μπορέσει επιτέλους να ακτινοβολήσει χωρίς εμπόδια, πρέπει να επιτελέσει αυτή την πράξη του Συμεών και της Άννας, πριν τον τελευταίο αποχαιρετισμό. Τα γηρατειά πρέπει να μαρτυρούν -αυτό για μένα είναι ο πυρήνας, το πιο σημαντικό του γήρατος- τα γηρατειά πρέπει να μαρτυρούν στα παιδιά για την ευλογία της τρίτης ηλικίας: συνίσταται στη μύησή τους -όμορφη και δύσκολη- στο μυστήριο ενός προορισμού στη ζωή που κανείς δεν μπορεί να εκμηδενίσει. Ούτε ο θάνατος. Το να δίνεις μαρτυρία πίστης μπροστά σε ένα παιδί σημαίνει να σπέρνεις τη ζωή. Το να δίνεις επίσης μαρτυρία ανθρωπιάς και πίστης είναι η κλήση των ηλικιωμένων. Να δίνεις στα παιδιά την πραγματικότητα που βίωσαν ως μαρτυρία οι ηλικιωμένο. Σε αυτό καλούμαστε εμείς οι γέροντες, να δώσουμε τη σκυτάλη, για να συνεχίσουν.
Η μαρτυρία των ηλικιωμένων είναι αξιόπιστη για τα παιδιά: οι νέοι και οι ενήλικες δεν είναι σε θέση να την κάνουν τόσο αυθεντική, τόσο τρυφερή, τόσο συγκινητική, όσο οι ηλικιωμένοι, οι παππούδες, οι γιαγιάδες. Όταν ο γέροντας ευλογεί τη ζωή που έρχεται να τον συναντήσει, παραμερίζοντας κάθε αγανάκτηση για τη ζωή που φεύγει, είναι ακαταμάχητος. Δεν πικραίνεται γιατί περνάει ο καιρός και κοντεύει να φύγει: όχι. Είναι με αυτή τη χαρά του καλού κρασιού, του κρασιού που έγινε καλό με τα χρόνια. Η μαρτυρία των ηλικιωμένων ενώνει τις ηλικίες της ζωής και τις ίδιες τις διαστάσεις του χρόνου: παρελθόν, παρόν και μέλλον, διότι δεν είναι μόνο η μνήμη, είναι το παρόν αλλά και η υπόσχεση. Είναι οδυνηρό -και επιβλαβές- να βλέπεις ότι οι ηλικίες της ζωής νοούνται ως χωριστοί κόσμοι, που ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλον, προσπαθούν να ζήσουν ο ένας σε βάρος του άλλου: αυτό δεν είναι σωστό. Η ανθρωπότητα είναι παλαιά, πολύ παλαιά, αν κοιτάζουμε την ώρα του ρολογιού. Αλλά ο Υιός του Θεού, που γεννήθηκε από γυναίκα, είναι ο Πρώτος και ο Έσχατος όλων των εποχών. Σημαίνει ότι κανείς δεν πέφτει έξω από την αιώνια γενεά του, έξω από την υπέροχη δύναμή του, έξω από την αγαπητική του εγγύτητα.
Η συμμαχία -και λέω συμμαχία– η συμμαχία των ηλικιωμένων και των παιδιών θα σώσει την ανθρώπινη οικογένεια. Όπου τα παιδιά, όπου οι νέοι μιλούν με τους ηλικιωμένους, υπάρχει μέλλον. Αν δεν υπάρχει διάλογος μεταξύ των ηλικιωμένων και των νέων, το μέλλον δεν είναι ξεκάθαρο. Η συμμαχία των παλαιών και των παιδιών θα σώσει την ανθρώπινη οικογένεια. Μήπως θα μπορούσαμε, σας παρακαλώ, να δώσουμε πίσω στα παιδιά, που πρέπει να μάθουν να γεννιούνται, την τρυφερή μαρτυρία των γερόντων που διαθέτουν τη σοφία του θανάτου; Αυτή η ανθρωπότητα, που με όλη της την πρόοδο μοιάζει σαν έφηβος που γεννήθηκε χθες, θα μπορέσει μήπως να ξαναβρεί τη χάρη ενός γήρατος που κρατά σταθερό τον ορίζοντα του προορισμού μας; Ο θάνατος είναι σίγουρα ένα δύσκολο πέρασμα της ζωής, για όλους μας: είναι ένα δύσκολο πέρασμα. Όλοι πρέπει να πάμε εκεί, αλλά δεν είναι εύκολο. Αλλά ο θάνατος είναι και το πέρασμα που κλείνει τον χρόνο της αβεβαιότητας και πετάει το ρολόι: είναι δύσκολο, διότι αυτό είναι το πέρασμα του θανάτου. Διότι η ομορφιά της ζωής, η οποία δεν έχει λήξη, ξεκινάει ακριβώς τότε. Αλλά αρχίζει με τη σοφία εκείνου του άνδρα και της γυναίκας, των ηλικιωμένων, που είναι ικανοί να δώσουν τη μαρτυρία στους νέους. Ας σκεφτούμε τον διάλογο, τη συμμαχία των ηλικιωμένων και των παιδιών, των ηλικιωμένων με τους νέους, και ας φροντίσουμε να μην κοπεί αυτός ο δεσμός. Είθε οι ηλικιωμένοι να έχουν τη χαρά να μιλούν, να εκφράζονται με τους νέους και οι νέοι να αναζητούν τους ηλικιωμένους να πάρουν από αυτούς τη σοφία της ζωής.
———————
Μετάφραση: π.Λ
