Βιβλιοθήκη του Αποστολικού Μεγάρου
Κατήχηση με θέμα την προσευχή – 31. Ο πνευματικός στοχασμός
Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, καλημέρα!
Σήμερα θα μιλήσουμε για εκείνη τη μορφή προσευχής που ονομάζεται πνευματικός στοχασμός. Για έναν Χριστιανό, «στοχάζομαι» σημαίνει επιζητώ μια σύνθεση: σημαίνει να στέκομαι μπροστά στη μεγάλη σελίδα της Αποκαλύψεως και να προσπαθώ να την κάνω δική μου, προσλαμβάνοντάς την πλήρως. Και ο Χριστιανός, αφού αποδέχτηκε τον λόγο του Θεού, δεν τον κρατά κλεισμένο μέσα του, διότι αυτός ο λόγος πρέπει να συναντήσει «ένα άλλο βιβλίο», το οποίο η Κατήχηση αποκαλεί «βιβλίο της ζωής» (βλ. Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας, 2706). Αυτό προσπαθούμε να κάνουμε κάθε φορά που μελετούμε και στοχαζόμαστε τον λόγο του Θεού.
Η πρακτική του πνευματικού στοχασμού έλαβε μεγάλη προσοχή τα τελευταία χρόνια. Όχι μόνο οι Χριστιανοί μιλούν για αυτόν: υπάρχει μια πρακτική πνευματικού στοχασμού σε όλες σχεδόν τις θρησκείες του κόσμου. Αλλά είναι μια διαδεδομένη δραστηριότητα ακόμη και σε άτομα που δεν έχουν ένα θρησκευτικό όραμα για τη ζωή. Είναι προς όφελός μας να στοχαστούμε, να προβληματιστούμε, να ανακαλύψουμε ξανά τον εαυτό μας: πρόκειται για μια ανθρώπινη δυναμική. Προπάντων στον αδηφάγο δυτικό κόσμο, ο πνευματικός στοχασμός επιδιώκεται επειδή αποτελεί ισχυρή άμυνα ενάντια στο καθημερινό άγχος και στο κενό που εξαπλώνεται παντού. Ιδού, λοιπόν, η εικόνα των νέων και των ενηλίκων που διαλογίζονται σιωπηλά, με μισόκλειστα μάτια… Αλλά μπορούμε να αναρωτηθούμε: τι κάνουν αυτοί οι άνθρωποι; Διαλογίζονται. Είναι ένα φαινόμενο που πρέπει να το βλέπουμε θετικά: πράγματι, δεν γεννηθήκαμε για να τρέχουμε συνεχώς, έχουμε μια εσωτερική ζωή που δεν μπορεί διαρκώς να καταπατείται. Ο πνευματικός στοχασμός είναι επομένως μια ανάγκη όλων. Το να στοχαζόμαστε, φερ’ ειπείν, μοιάζει σαν να σταματούμε και να παίρνουμε μια ανάσα ζωής.
Ωστόσο, συνειδητοποιούμε ότι αυτή η λέξη, όταν γίνει αποδεκτή σε χριστιανικό πλαίσιο, αποκτά μια ιδιαιτερότητα που δεν πρέπει να εξαλειφθεί. Ο στοχασμός είναι μια απαραίτητη ανθρώπινη διάσταση, αλλά ο πνευματικός στοχασμός στο χριστιανικό πλαίσιο προχωρά περαιτέρω: είναι μια διάσταση που δεν πρέπει να ακυρωθεί. Η μεγάλη θύρα από την οποία περνά η προσευχή ενός βαπτισμένου – το υπενθυμίζουμε ακόμη μια φορά – είναι ο Ιησούς Χριστός. Για τον Χριστιανό, ο πνευματικός στοχασμός εισέρχεται από τη θύρα του Ιησού Χριστού. Η πρακτική του πνευματικού στοχασμού ακολουθεί επίσης αυτή την οδό. Και ο Χριστιανός, όταν προσεύχεται, δεν επιδιώκει την πλήρη εξαΰλωση του εαυτού του, δεν ψάχνει για τον βαθύτερο πυρήνα του «εγώ» του. Αυτό είναι νόμιμο, αλλά ο Χριστιανός επιζητεί κάτι άλλο. Η χριστιανική προσευχή είναι προπάντων μια συνάντηση με τον Άλλο, με το Α κεφαλαίο: η υπερβατική συνάντηση με τον Θεό. Αν η εμπειρία της προσευχής μάς δίνει εσωτερική ειρήνη, ή αυτοκυριαρχία, ή τη διαύγεια στον δρόμο που θα πρέπει να πάρουμε, αυτά τα αποτελέσματα είναι, κατά κάποιο τρόπο, παράπλευρα αποτελέσματα της χάριτος της χριστιανικής προσευχής που είναι η συνάντηση με τον Ιησού, δηλαδή, στοχαζόμαστε πνευματικά για να συναντηθούμε με τον Ιησού, καθοδηγούμενοι από μια φράση ή από μια λέξη της Αγίας Γραφής.
Ο όρος «πνευματικός στοχασμός» είχε διαφορετικές σημασίες στον ρου της ιστορίας. Ακόμη και εντός του Χριστιανισμού αυτός αναφέρεται σε διαφορετικές πνευματικές εμπειρίες. Ωστόσο, ορισμένες κοινές γραμμές μπορούν να εντοπιστούν, και σε αυτό μας βοηθά πάλι η Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας, η οποία λέει το εξής: «Οι μέθοδοι του πνευματικού στοχασμού είναι τόσες όσοι είναι και οι πνευματικοί διδάσκαλοι. […] Η μέθοδος δεν είναι παρά μόνο ένας οδηγός· το σπουδαίο είναι να προχωρεί κανείς, μαζί με το Άγιο Πνεύμα, στον μοναδικό δρόμο της προσευχής: τον Ιησού Χριστό» (αρ. 2707). Και εδώ επισημαίνεται ένας σύντροφος στο ταξίδι, ο οποίος μας καθοδηγεί: το Άγιο Πνεύμα. Ο χριστιανικός πνευματικός στοχασμός δεν είναι δυνατός χωρίς το Άγιο Πνεύμα. Είναι Αυτό που μας καθοδηγεί στη συνάντηση με τον Ιησού. Ο Ιησούς μάς είχε πει: Θα σας στείλω το Άγιο Πνεύμα, τον Παράκλητο. Αυτός θα σας διδάξει και θα σας εξηγήσει (βλ. Ιω 14,25-26). Και στον πνευματικό στοχασμό επίσης, το Πνεύμα το Άγιο είναι ο οδηγός για να προχωρήσουμε και να συναντήσουμε τον Ιησού Χριστό.
Επομένως, υπάρχουν πολλές μέθοδοι χριστιανικού πνευματικού στοχασμού: κάποιες πολύ λιτές, άλλες πιο αρθρωτές. Κάποιες μέθοδοι τονίζουν τη νοητική διάσταση του προσώπου, άλλες περισσότερο την καρδιακή και συναισθηματική. Είναι μέθοδοι. Όλες είναι σημαντικές και όλες είναι άξιες να ασκηθούν, καθώς μπορούν να βοηθήσουν την εμπειρία της πίστεως να γίνει μια πράξη που να αγκαλιάζει ολόκληρο τον άνθρωπο: δεν προσεύχεται μόνο το μυαλό, προσεύχεται όλος ο άνθρωπος, το σύνολο του ανθρώπινου προσώπου, ακριβώς όπως δεν προσεύχεται μόνο το συναίσθημα. Οι αρχαίοι έλεγαν ότι το όργανο της προσευχής είναι η καρδιά, και έτσι εξηγούσαν ότι είναι όλος ο άνθρωπος, ξεκινώντας από το κέντρο του, από την καρδιά, που έρχεται σε σχέση με τον Θεό και όχι μόνο μερικές ικανότητές του. Επομένως, πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι η μέθοδος είναι ένας δρόμος, όχι ένας στόχος: οποιαδήποτε μέθοδος προσευχής, αν θέλει να είναι χριστιανική, αποτελεί μέρος εκείνης της «sequela Christi» [το να ακολουθούμε τον Χριστό],που είναι η ουσία της πίστεως μας. Οι μέθοδοι του πνευματικού στοχασμού είναι δρόμοι που διατρέχουμε για να φτάσουμε στη συνάντηση με τον Ιησού, αλλά αν εσύ σταματήσεις στον δρόμο και κοιτάζεις μόνο τον δρόμο, δεν θα βρεις ποτέ τον Ιησού. Θα κάνεις τον δρόμο ένα είδος θεού, αλλά ο δρόμος είναι ένα μέσον για να σε φέρει στον Ιησού. Η Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας διευκρινίζει: «Ο πνευματικός στοχασμός επιστρατεύει τη σκέψη, τη φαντασία, τη συγκίνηση και την επιθυμία. Η κινητοποίηση αυτή είναι απαραίτητη για να εμβαθύνουμε στις πεποιθήσεις της πίστεως, να προκαλέσουμε τη μεταστροφή της καρδιάς, να δυναμώσουμε τη θέληση να ακολουθήσουμε τον Χριστό. Η χριστιανική προσευχή μελετά κατά προτίμηση “τα μυστήρια του Χριστού”, όπως γίνεται στην πνευματική ανάγνωση (lectio divina) ή στο άγιο Ροδάριο» (αρ. 2708).
Ιδού, λοιπόν, η χάρη της χριστιανικής προσευχής:
Ο Χριστός δεν είναι μακριά, αλλά είναι πάντοτε σε σχέση μαζί μας. Δεν υπάρχει πτυχή του θεανθρώπινου προσώπου του που να μην μπορεί να γίνει τόπος σωτηρίας και ευτυχίας για μας. Κάθε στιγμή της επίγειας ζωής του Ιησού, μέσω της χάριτος της προσευχής, μπορεί να γίνει σύγχρονη στιγμή για μας, χάρη στο Άγιο Πνεύμα, τον οδηγό μας. Αλλά γνωρίζετε ότι δεν μπορούμε να προσευχηθούμε χωρίς την καθοδήγηση του Αγίου Πνεύματος. Αυτό είναι που μας καθοδηγεί! Και χάρη στο Άγιο Πνεύμα, είμαστε κι εμείς παρόντες στον Ιορδάνη ποταμό, όταν ο Ιησούς καταδύεται σ’ αυτόν για να λάβει το βάπτισμα. Κι εμείς είμαστε ομοτράπεζοι στον γάμο της Κανά, όταν ο Ιησούς δίνει το καλύτερο κρασί για την ευτυχία των νεονύμφων, δηλαδή, είναι το Άγιο Πνεύμα που μας συνδέει με αυτά τα μυστήρια της ζωής του Χριστού, έτσι ώστε στοχαζόμενοι τον Ιησού να βιώσουμε την προσευχή για να ενωθούμε περισσότερο μαζί του.
Κι εμείς γεμάτοι θαυμασμό, είμαστε παρόντες στις τόσες πολλές θεραπείες που έκανε ο Διδάσκαλος.
Παίρνουμε το Ευαγγέλιο, μελετούμε αυτά τα μυστήρια του Ευαγγελίου και το Πνεύμα μας οδηγεί να είμαστε εκεί παρόντες.
Και στην προσευχή – όταν προσευχόμαστε – είμαστε όλοι σαν τον καθαρισμένο λεπρό, τον τυφλό Βαρτιμαίο που ξαναβρίσκει την όραση, τον Λάζαρο που βγαίνει από τον τάφο… Κι εμείς επίσης θεραπευόμαστε εν τη προσευχή, όπως θεραπεύτηκε ο τυφλός Βαρτιμαίος, ή ο λεπρός… Και εμείς ανασταινόμαστε, όπως αναστήθηκε ο Λάζαρος, επειδή η εν βάθος στοχαστική προσευχή μας, που καθοδηγείται από το Άγιο Πνεύμα, μας οδηγεί να ξαναζήσουμε αυτά τα μυστήρια της ζωής του Χριστού και να συναντηθούμε με τον Χριστό, και να πούμε μαζί με τον τυφλό: «Κύριε, ελέησέ με!» – «Κι εσύ τι θέλεις;» – «Να δω, ν’ αρχίσω να μιλώ μαζί σου, Κύριε».
Και ο χριστιανικός πνευματικός στοχασμός, καθοδηγούμενος από το Πνεύμα, μας φέρνει σε αυτόν τον διάλογο με τον Ιησού. Δεν υπάρχει σελίδα του Ευαγγελίου στην οποία να μην υπάρχει χώρος για εμάς. Να στοχαζόμαστε πνευματικά, για εμάς τους Χριστιανούς, είναι ένας τρόπος να συναντήσουμε τον Ιησού. Κι έτσι, μόνο έτσι, να ξαναβρούμε τον εαυτό μας: θεραπευμένοι, αναστημένοι, ισχυροί δια της χάριτος του Ιησού. Το επαναλαμβάνω: για να συναντήσουμε τον Ιησού, τον Σωτήρα όλων, καθώς και τον δικό μου Σωτήρα. Και αυτό χάρη στην καθοδήγηση του Αγίου Πνεύματος.
Μετάφραση: π.Λ
