ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ
ΓΕΝΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ
Πλατεία Αγίου Πέτρου
Τετάρτη, 26 Οκτωβρίου 2022
Κατήχηση περί Διακρίσεως – 7. Το θέμα της διακρίσεως. Η πνευματική ερήμωση
Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, καλημέρα!
Η διάκριση, όπως είδαμε στις προηγούμενες κατηχήσεις, δεν είναι κατά κύριο λόγο μια λογική διαδικασία. Εστιάζει στις πράξεις, και οι πράξεις έχουν μια συναισθηματική χροιά, η οποία πρέπει να αναγνωριστεί, επειδή ο Θεός μιλάει στην καρδιά. Ας εισέλθουμε, λοιπόν, στο πρώτο συναισθηματικό χαρακτηριστικό, αντικείμενο της διακρίσεως: την πνευματική ερήμωση. Περί τίνος πρόκειται;
Η πνευματική ερήμωση ορίστηκε ως εξής: «Το σκοτάδι της ψυχής, η εσωτερική ταραχή, η ορμή προς τα χαμηλά και γήινα πράγματα, η ανησυχία λόγω διαφόρων ταραχών και πειρασμών: έτσι η ψυχή κλίνει στη δυσπιστία, είναι χωρίς ελπίδα και χωρίς αγάπη, και βρίσκεται οκνηρή, χλιαρή, θλιμμένη και σαν χωρισμένη από τον Δημιουργό και Κύριό της» (Άγιος Ιγνάτιος Λογιόλα, Πνευματικές Ασκήσεις, 317). Όλοι έχουμε εμπειρία από αυτό. Πιστεύω ότι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έχουμε βιώσει αυτή την ερήμωση. Το πρόβλημα είναι πώς να τη διαβάσουμε, διότι και αυτή έχει κάτι σημαντικό να μας πει, και αν βιαζόμαστε να απαλλαγούμε από αυτή κινδυνεύουμε να απολέσουμε το νόημά της.
Κανείς δεν θα ήθελε να είναι έρημος, θλιμμένος. Αυτό είναι αλήθεια. Όλοι θα θέλαμε μια ζωή που να είναι πάντοτε χαρούμενη, ευτυχισμένη και γεμάτη. Ωστόσο, αυτό, εκτός του ότι δεν είναι δυνατό, δεν θα ήταν ούτε καλό για εμάς. Πράγματι, η αλλαγή μιας ζωής προσανατολισμένης στις κακές έξεις μπορεί να ξεκινήσει από μια κατάσταση θλίψης, τύψεων για ό,τι έχει γίνει. Όταν έχουμε τύψεις είναι η συνείδηση που μας «δαγκώνει», που δεν μας δίνει γαλήνη.
Ο Αλέξανδρος Μαντσόνι, στο μυθιστόρημά του Οι αρραβωνιασμένοι, μας έδωσε μια υπέροχη περιγραφή των τύψεων ως ευκαιρία να αλλάξει κανείς τη ζωή του. Πρόκειται για τον γνωστό διάλογο ανάμεσα στον καρδινάλιο Φρειδερίκο Μπορομέο και τον Ακατονόμαστο, ο οποίος, μετά από μια τρομερή νύχτα, εμφανίζεται συντετριμμένος στον καρδινάλιο που απευθύνεται σε αυτόν με λόγια γεμάτα έκπληξη: «”Έχετε μια καλή είδηση να μου δώσετε, και με κάνετε τόσο πολύ να την αναμένω;». «Μια καλή είδηση, εγώ; Έχω την κόλαση στην καρδιά μου […]. Πείτε μου εσείς, αν το ξέρετε, ποια είναι αυτή η καλή είδηση”. “Ότι ο Θεός σάς άγγιξε την καρδιά και θέλει να σας κάνει δικό Του”, απάντησε ήρεμα ο καρδινάλιος» (κεφ. XXIII). Ο Θεός αγγίζει την καρδιά σου και σου έρχεται κάτι μέσα, η θλίψη, οι τύψεις για κάτι, κι αυτό είναι πρόσκληση να ξεκινήσεις μια πορεία. Ο άνθρωπος του Θεού ξέρει να παρατηρεί σε βάθος αυτό που κινείται στην καρδιά.
Είναι σημαντικό να μάθουμε να διαβάζουμε τη θλίψη. Όλοι γνωρίζουμε τι είναι η θλίψη: όλοι. Ξέρουμε όμως να τη διαβάζουμε; Ξέρουμε τι σημαίνει για μένα αυτή η θλίψη που νιώθω σήμερα; Στην εποχή μας αντιμετωπίζεται ως επί το πλείστον αρνητικά, ως ένα κακό που πρέπει να αποφευχθεί πάση θυσία, και όμως η θλίψη μπορεί να είναι ένας σημαντικός κώδωνας κινδύνου για τη ζωή, καλώντας μας να εξερευνήσουμε πλουσιότερα και πιο εύφορα τοπία, κάτι που η φευγαλεότητα και οι υπεκφυγές δεν μας επιτρέπει να κάνουμε. Ο Άγιος Θωμάς ο Ακινάτης ορίζει τη θλίψη ως πόνο της ψυχής: όπως τα νεύρα για το σώμα, έτσι αυτή αφυπνίζει την προσοχή μπροστά σε έναν πιθανό κίνδυνο ή σε ένα παραμελημένο αγαθό (πρβλ. Summa Th. I-II, q. 36, a. 1). Για τον λόγο αυτό, η θλίψη είναι απαραίτητη για την υγεία μας, μας προστατεύει ώστε να μην βλάψουμε τον εαυτό μας και τους άλλους. Θα ήταν πολύ πιο σοβαρό και επικίνδυνο να μην νιώθουμε αυτό το συναίσθημα και να προχωράμε. Μερικές φορές η θλίψη λειτουργεί σαν φανάρι: «Σταμάτα, σταμάτα! Είναι κόκκινο εδώ. Σταμάτα».
Για αυτόν που έχει την επιθυμία να κάνει το καλό, η θλίψη είναι ένα εμπόδιο με το οποίο ο Πειράζων θέλει να μας αποθαρρύνει. Σε αυτήν την περίπτωση, πρέπει κανείς να ενεργήσει με ακριβώς αντίθετο τρόπο από αυτόν που υποδείχθηκε προηγουμένως, αποφασισμένος να συνεχίσει αυτό που είχε σκοπό να κάνει (πρβλ. Πνευματικές Ασκήσεις, 318). Ας σκεφτούμε την εργασία, τη μελέτη, την προσευχή, μια δέσμευση που αναλάβαμε: αν τα αφήσουμε αμέσως μόλις νιώσουμε πλήξη ή θλίψη, δεν θα ολοκληρώσουμε ποτέ τίποτα. Είναι και αυτή μια εμπειρία κοινή στην πνευματική ζωή: ο δρόμος προς το καλό, μας υπενθυμίζει το Ευαγγέλιο, είναι στενός και ανηφορικός, απαιτεί αγώνα, απαιτεί να νικήσουμε τον εαυτό μας. Αρχίζω να προσεύχομαι ή αφιερώνομαι σε ένα καλό έργο και, περιέργως, ακριβώς τότε μου έρχονται στο νου πράγματα που πρέπει να κάνω επειγόντως. Είναι σημαντικό για αυτόν που θέλει να υπηρετήσει τον Κύριο, να μην αφήσει τον εαυτό του να καθοδηγείται από την ερήμωση. Είναι αυτό το…. «Μα όχι, δεν έχω όρεξη, αυτό είναι βαρετό…». Πρόσεχε!
Δυστυχώς, κάποιοι αποφασίζουν να εγκαταλείψουν τη ζωή της προσευχής, ή την επιλογή που είχαν κάνει, τον γάμο ή την αφιερωμένη ζωή, οδηγούμενοι από την ερήμωση, χωρίς να σταματήσουν πρώτα να διαβάσουν αυτή την ψυχική κατάσταση, και κυρίως χωρίς τη βοήθεια ενός καθοδηγητή. Ένας σοφός κανόνας είναι να μην κάνεις αλλαγές όταν είσαι πνευματικά έρημος. Θα είναι ο χρόνος μετά, παρά η διάθεση της στιγμής, που θα δείξει το καλό ή όχι των επιλογών μας.
Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι στο Ευαγγέλιο ο Ιησούς απορρίπτει τους πειρασμούς με μια στάση σταθερής αποφασιστικότητας (βλ. Μτ 3,14-15· 4,11-11· 16,21-23). Οι καταστάσεις της δοκιμασίας τού έρχονται από διάφορα μέρη, αλλά πάντοτε, καθώς βρίσκουν σε Αυτόν τούτη τη σταθερότητα που είναι αποφασισμένη να κάνει το θέλημα του Πατέρα, υποχωρούν και παύουν να εμποδίζουν την πορεία. Στην πνευματική ζωή η δοκιμασία είναι μια σημαντική στιγμή, η Βίβλος το υπενθυμίζει ρητά: «Παιδί μου, αν προσέρχεσαι να υπηρετήσεις τον Κύριο, ετοιμάσου για διάφορες δοκιμασίες» (Σειρ 2,1). Αν θέλεις να πας στον καλό δρόμο, ετοιμάσου: θα υπάρξουν εμπόδια, θα υπάρξουν πειρασμοί, θα υπάρξουν στιγμές θλίψης. Είναι όπως όταν ένας καθηγητής εξετάζει τον μαθητή: αν δει ότι γνωρίζει τα ουσιαστικά σημεία του θέματος, δεν επιμένει: έχει περάσει το τεστ. Αλλά πρέπει να περάσει το τεστ, δηλαδή τη δοκιμασία.
Αν ξέρουμε να περάσουμε μέσα από τη μοναξιά και την ερήμωση με ανοικτότητα και επίγνωση, μπορούμε να βγούμε ενισχυμένοι από την ανθρώπινη και πνευματική πλευρά. Καμιά δοκιμασία δεν είναι πέρα από την προσιτότητά μας. Καμιά δοκιμασία δεν θα υπερβαίνει αυτό που μπορούμε να κάνουμε. Αλλά μην δραπετεύεις από τις δοκιμασίες: δες τι σημαίνει αυτή η δοκιμασία, τι σημαίνει ότι είμαι θλιμμένος: γιατί είμαι θλιμμένος; Τι σημαίνει ότι αυτή τη στιγμή είμαι σε πνευματική ερήμωση; Τι σημαίνει ότι είμαι σε ερήμωση και δεν μπορώ να πάω μπροστά; Ο Απόστολος Παύλος μας υπενθυμίζει ότι κανείς δεν πειράζεται πέρα από τις δυνατότητές του, διότι ο Κύριος δεν μας εγκαταλείπει ποτέ και, κοντά σε Αυτόν, μπορούμε να νικήσουμε κάθε πειρασμό (πρβλ. Α’Κορ 10,13). Κι αν δεν τον νικήσουμε σήμερα, ας σηκωθούμε ακόμη μια φορά, ας προχωρήσουμε και θα τον νικήσουμε αύριο. Αλλά μην μένεις νεκρός -ας το πούμε έτσι- μην μένεις ηττημένος εξαιτίας μιας στιγμής θλίψεως, ερημώσεως: προχώρα. Είθε ο Κύριος να σε ευλογεί σε αυτό το ταξίδι -το γενναίο!- της πνευματικής ζωής, που είναι πάντοτε μια πορεία.
———————-
Μετάφραση: π.Λ