ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ

Αίθουσα Παύλος Στ’

Τετάρτη, 7 Φεβρουαρίου 2024

Κατήχηση. Τα πάθη και οι αρετές. 7. Η λύπη

Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, καλημέρα!

Στις κατηχήσεις μας για τα πάθη και τις αρετές, σήμερα εστιάζουμε σε ένα μάλλον άσχημο πάθος, τη λύπη, που εννοείται ως κατάθλιψη της ψυχής, μια συνεχής στενοχώρια που εμποδίζει τον άνθρωπο να αισθάνεται χαρά για την ίδια του την ύπαρξη.

Πρώτα από όλα πρέπει να σημειωθεί ότι, όσον αφορά τη λύπη, οι Πατέρες είχαν αναπτύξει μια σημαντική διάκριση. Υπάρχει πράγματι μια λύπη που αρμόζει στη χριστιανική ζωή και που με τη χάρη του Θεού μετατρέπεται σε χαρά: αυτή, προφανώς, δεν πρέπει να απορριφθεί και είναι μέρος της πορείας μεταστροφής. Υπάρχει όμως και ένας δεύτερος τύπος λύπης που φωλιάζει στην ψυχή και την ρίχνει σε μια κατάσταση κατάθλιψης: είναι αυτός ο δεύτερος τύπος λύπης που πρέπει να καταπολεμηθεί αποφασιστικά και με όλη τη δύναμη, διότι αυτή προέρχεται από τον Πονηρό. Αυτή τη διάκριση τη βρίσκουμε και στον Απόστολο Παύλο, ο οποίος γράφοντας στους Κορινθίους λέει το εξής: «Η λύπη που αντιμετωπίζεται σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, οδηγεί στη μετάνοια, κι αυτή καταλήγει στη σωτηρία, για την οποία κανένας δεν μετανιώνει. Αντίθετα, η λύπη που προέρχεται από ανθρώπινα προβλήματα οδηγεί στον θάνατο» (Β’Κορ 7,10).

Υπάρχει λοιπόν μια φίλη λύπη, που μας οδηγεί στη σωτηρία. Ας σκεφτούμε τον άσωτο υιό της παραβολής: όταν αγγίζει τον πάτο του εκφυλισμού του αισθάνεται μεγάλη πικρία, και αυτή τον ωθεί να επανέλθει στον εαυτό του και να αποφασίσει να επιστρέψει στο σπίτι του πατέρα του (βλ. Λκ 15,11-20). Είναι μια χάρη να στενάζουμε για τις αμαρτίες μας, να θυμόμαστε την κατάσταση της χάριτος από την οποία εκπέσαμε, να κλαίμε επειδή χάσαμε την καθαρότητα στην οποία μας ονειρεύτηκε ο Θεός.

Αλλά υπάρχει μια δεύτερη λύπη, η οποία αντιθέτως είναι μια ασθένεια της ψυχής. Γεννιέται στην καρδιά του ανθρώπου όταν εξαφανίζεται μια επιθυμία ή μια ελπίδα. Εδώ μπορούμε να αναφερθούμε στην διήγηση των μαθητών της Εμμαούς. Αυτοί οι δύο μαθητές φεύγουν από την Ιερουσαλήμ με απογοητευμένη την καρδιά, και στον άγνωστο, που σε κάποια στιγμή τους προσεγγίζει, εκμυστηρεύονται: «Εμείς ελπίζαμε ότι αυτός –δηλαδή ο Ιησούς– ήταν εκείνος που έμελλε να ελευθερώσει τον λαό Ισραήλ» (Λκ 24,21). Η δυναμική της λύπης συνδέεται με την εμπειρία της απώλειας. Στην καρδιά του ανθρώπου γεννιούνται ελπίδες που μερικές φορές διαψεύδονται. Μπορεί να είναι η επιθυμία να κάνει δικό του κάτι που δεν μπορεί να αποκτηθεί· αλλά και κάτι σημαντικό, όπως μια συναισθηματική απώλεια. Όταν συμβαίνει αυτό, είναι σαν να πέφτει η καρδιά του ανθρώπου σε έναν γκρεμό, και τα συναισθήματα που βιώνει είναι αποθάρρυνση, αδυναμία πνεύματος, κατάθλιψη, άγχος. Όλοι περνάμε δοκιμασίες που γεννούν λύπη μέσα μας, διότι η ζωή μάς κάνει να ονειρευόμαστε όνειρα που στη συνέχεια καταρρέουν. Σε αυτήν την κατάσταση, κάποιος, μετά από μια περίοδο ταραχής, βασίζεται στην ελπίδα· όμως άλλοι βυθίζονται στη μελαγχολία, επιτρέποντας αυτή να γίνει γάγγραινα της καρδιάς τους. Νιώθει απόλαυση σε αυτό; Βλέπετε: η λύπη είναι σαν την απόλαυση της μη απόλαυσης· είναι σαν να παίρνεις μια καραμέλα πικρή, χωρίς ζάχαρη, απαίσια, και να ρουφάς αυτή την καραμέλα. Η λύπη είναι μια απόλαυση της μη απόλαυσης.

Ο μοναχός Ευάγριος λέει ότι όλα τα πάθη στοχεύουν στην απόλαυση, όσο εφήμερη κι αν είναι αυτή, ενώ η λύπη απολαμβάνει το αντίθετο: να νανουρίζεται σε έναν ατελείωτο πόνο. Ένα παρατεταμένο πένθος, στο οποίο ένα άτομο συνεχίζει να διευρύνει το κενό κάποιου που δεν υπάρχει πια, δεν είναι τυπικό της εν Πνεύματι ζωής. Κάποια μνησίκακη πικρία, κατά την οποία ένας άνθρωπος έχει πάντα στο μυαλό του μια διεκδίκηση που τον κάνει να πάρει το πρόσχημα του θύματος, δεν παράγει σ’ εμάς μια υγιή ζωή, πόσο μάλλον χριστιανική. Υπάρχει κάτι στο παρελθόν του καθενός μας που πρέπει να θεραπευτεί. Η λύπη, από φυσικό συναίσθημα μπορεί να μεταμορφωθεί σε μια αρρωστημένη ψυχολογική κατάσταση.

Είναι ένας ύπουλος δαίμονας, αυτός της λύπης. Οι πατέρες της ερήμου τον περιέγραφαν σαν ένα σκουλήκι της καρδιάς, που διαβρώνει και αδειάζει όσους το φιλοξενούν. Αυτή η εικόνα είναι ωραία, μας κάνει να καταλάβουμε. Τι πρέπει λοιπόν να κάνω όταν είμαι λυπημένος; Να σταματήσεις και να δεις: είναι αυτή μια καλή λύπη; Είναι μια μη καλή λύπη; Και να αντιδράσεις ανάλογα με τη φύση της λύπης. Μην ξεχνάτε ότι η λύπη μπορεί να είναι ένα πολύ άσχημο συναίσθημα που μας οδηγεί στην απαισιοδοξία, μας οδηγεί σε έναν εγωισμό που δύσκολα θεραπεύεται.

Αδελφοί και αδελφές, πρέπει να προσέχουμε αυτή τη λύπη και να σκεφτόμαστε ότι ο Ιησούς μάς φέρνει τη χαρά της αναστάσεως. Όσο γεμάτη κι αν είναι η ζωή από αντιφάσεις, από ηττημένες επιθυμίες, από ανεκπλήρωτα όνειρα, από χαμένες φιλίες, χάρη στην ανάσταση του Ιησού μπορούμε να πιστέψουμε ότι τα πάντα θα σωθούν. Ο Ιησούς δεν αναστήθηκε μόνο για τον εαυτό του, αλλά και για εμάς, για να εξαγοράσει όλη την ευτυχία που έμεινε ανεκπλήρωτη στη ζωή μας. Η πίστη διώχνει τον φόβο, και η ανάσταση του Χριστού απομακρύνει τη λύπη όπως την πέτρα από τον τάφο. Κάθε μέρα του χριστιανού είναι μια άσκηση αναστάσεως. Ο Ζωρζ Μπερνανός, στο διάσημο μυθιστόρημά του Ημερολόγιο ενός επαρχιακού εφημερίου, βάζει στο στόμα του εφημερίου του χωριού Τορσύ τα εξής λόγια: «Η Εκκλησία διαθέτει τη χαρά, όλη εκείνη τη χαρά που επιφυλάσσεται σε αυτόν τον λυπημένο κόσμο. Ό,τι κάνατε εναντίον της, το κάνατε εναντίον της χαράς». Και ένας άλλος Γάλλος συγγραφέας, ο Λεόν Μπλουά, μας άφησε αυτή την υπέροχη φράση: «Δεν υπάρχει παρά μόνο μία λύπη, […] αυτή του να μην είσαι άγιος». Είθε το Πνεύμα του αναστημένου Ιησού να μας βοηθήσει να νικήσουμε τη λύπη με την αγιότητα.

———————

Μετάφραση: π.Λ