ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ

Αίθουσα Παύλος Στ’

Τετάρτη, 6 Μαρτίου 2024 

Κατήχηση. Τα πάθη και οι αρετές. 10. Η αλαζονεία

Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, καλημέρα!

Στην κατηχητική μας πορεία που αφορά στα πάθη και τις αρετές, σήμερα φτάνουμε στο τελευταίο από τα πάθη: την αλαζονεία. Οι αρχαίοι Έλληνες την ονόμαζαν «ὑπερηφανία», που θα μπορούσε να αποδοθεί ως «υπερβολική λάμψη». Πράγματι, η αλαζονεία είναι αυτοεξύψωση, έπαρση, ματαιοδοξία. Ο όρος αυτός εμφανίζεται σε εκείνη τη σειρά των παθών που απαριθμεί ο Ιησούς για να εξηγήσει ότι το πάθος προέρχεται πάντα από την καρδιά του ανθρώπου (βλ. Μκ 7,22). Ο αλαζόνας είναι κάποιος που νομίζει ότι είναι πολύ περισσότερο από ό,τι είναι στην πραγματικότητα· κάποιος που λαχταρά να αναγνωριστεί ως μεγαλύτερος από τους άλλους, θέλει πάντα να βλέπει τα δικά του πλεονεκτήματα να αναγνωρίζονται, και περιφρονεί τους άλλους θεωρώντας τους κατώτερους.

Από αυτή την πρώτη περιγραφή, βλέπουμε πως το πάθος της αλαζονείας είναι πολύ κοντά σε αυτό της ματαιοδοξίας, το οποίο παρουσιάσαμε την περασμένη φορά. Ωστόσο, αν η ματαιοδοξία είναι μια ασθένεια του ανθρώπινου «εγώ», εξακολουθεί να είναι μια παιδική ασθένεια σε σύγκριση με τον όλεθρο που μπορεί ναεπιφέρει η αλαζονεία. Αναλύοντας τις παρεκτροπές του ανθρώπου, οι μοναχοί της αρχαιότητας αναγνώριζανμια ορισμένη σειρά στην ακολουθία των παθών: ξεκινάμε από τις πιο χονδροειδείς αμαρτίες, όπως η λαιμαργία, για να φτάσουμε στα πιο ανησυχητικά τέρατα. Από όλα τα πάθη, η αλαζονεία είναι η μεγάλη βασίλισσα. Δεν είναι τυχαίο ότι, στη Θεία Κωμωδία, ο Δάντης την τοποθετεί ακριβώς στον πρώτο κύκλο του καθαρτηρίου: όποιος ενδώσει σε αυτό το πάθος είναι μακριά από τον Θεό, και η διόρθωση αυτού του κακού απαιτεί χρόνο και προσπάθεια, περισσότερο από κάθε άλλη μάχη στην οποία καλείται ο χριστιανός.

Πράγματι, μέσα σε αυτό το κακό βρίσκεται η ριζική αμαρτία, ο παράλογος ισχυρισμός ότι είμαστε όπως ο Θεός. Η αμαρτία των προπατόρων μας, την οποία αφηγείται το βιβλίο της Γένεσης, είναι από κάθε άποψη αμαρτία αλαζονείας. Λέει σε αυτούς ο πειράζων: «Την ημέρα κατά την οποία  θα φάτε από αυτό, θα ανοιχτούν τα μάτια σας και θα γίνετε όπως ο Θεός» (Γεν 3,5). Οι πνευματικοί συγγραφείς είναι πιο προσεκτικοί στο να περιγράψουν τις επιπτώσεις της αλαζονείας στην καθημερινή ζωή, να φωτίσουν πώς αυτή καταστρέφει τις ανθρώπινες σχέσεις, να τονίσουν πώς αυτό το κακό δηλητηριάζει το αίσθημα αδελφοσύνης, που θα έπρεπε να ενώνει τους ανθρώπους.

Ιδού λοιπόν ο μακρύς κατάλογος των συμπτωμάτων που αποκαλύπτουν την υποδούλωση ενός ανθρώπου στοπάθος της αλαζονείας. Είναι ένα κακό με ξεκάθαρη σωματική όψη: ο αλαζόνας είναι επηρμένος, είναι «σκλητοτράχηλος», έχει δηλαδή σκληρό λαιμό που δεν λυγίζει. Είναι ένας άνθρωπος επιρρεπής στηνπεριφρονητική κρίση: για ένα τίποτα εκδίδει αμετάκλητες ποινές στους άλλους, που του φαίνονται απελπιστικά ανόητοι και ανίκανοι. Μέσα στην έπαρσή του, ξεχνά ότι ο Ιησούς στα Ευαγγέλια μας έδωσε πολύ λίγες ηθικές εντολές, αλλά σε μία από αυτές φάνηκε αδιάλλακτος: μην κρίνετε ποτέ. Καταλαβαίνεις ότι έχεις να κάνεις με ένα υπερόπτη όταν, κάνοντας του μια μικρή εποικοδομητική κριτική ή μια εντελώς ακίνδυνη παρατήρηση, αυτός αντιδρά με υπερβολή, σαν κάποιος να είχε βλάψει το μεγαλείο του: εξοργίζεται, ουρλιάζει, διακόπτει τις σχέσεις με τους άλλους με αγανακτισμένο τρόπο.

Λίγα πράγματα μπορείς να κάνεις με έναν άνθρωπο που είναι άρρωστος από αλαζονεία. Είναι αδύνατο να τουμιλήσεις, πόσο μάλλον να τον διορθώσεις, διότι κατά βάθος δεν είναι πια παρών στον εαυτό του. Μαζί του πρέπει απλώς να κάνεις υπομονή, διότι μια μέρα το οικοδόμημά του θα καταρρεύσει. Μια ιταλική παροιμία λέει: «Η αλαζονεία πάει καβάλα στο άλογο κι επιστρέφει με τα πόδια». Στα Ευαγγέλια, ο Ιησούς έχει να αντιμετωπίσει πολλούς υπερόπτες, και συχνά πήγαινε να αποκαλύψει αυτό το κακό ακόμη και σε ανθρώπους που το έκρυβαν πολύ καλά. Ο Πέτρος επιδεικνύει την πιστότητά του λέγοντας: «Κι αν όλοι χάσουν την εμπιστοσύνη τους σ’ εσένα, εγώ ποτέ δε θα τη χάσω!» (βλ. Μτ 26,33). Σύντομα όμως θα δοκιμάσει την εμπειρία να είναι σαν τους άλλους, πολύ φοβισμένος κι αυτός μπροστά στον θάνατο που δεν φανταζόταν ότι θα μπορούσε να είναι τόσο κοντά. Και έτσι ο δεύτερος Πέτρος, εκείνος που δεν σηκώνει πια ψηλά το πηγούνι αλλά κλαίει με πικρά δάκρυα, θα θεραπευτεί από τον Ιησού και θα είναι επιτέλους ικανός να στηρίξει το βάρος της Εκκλησίας. Πρώτα επιδείκνυε μια έπαρση που καλύτερα να μην την έδειχνε· τώρα αντ’ αυτού είναι ένας πιστός μαθητής, τον οποίο, όπως λέει μια παραβολή, ο κύριος μπορεί να βάλει «υπεύθυνο σε όλα τα υπάρχοντά του» (Λκ 12,44).

Η σωτηρία περνά μέσα από την ταπεινοφροσύνη, το αληθινό φάρμακο για κάθε πράξη αλαζονείας. Στη Ωδή της, η Παρθένος Μαρία μεγαλύνει τον Θεό ο οποίος με τη δύναμή του διασκορπίζει τους υπερήφανους και τα νοσηρά σχέδια της καρδιάς τους. Είναι ανώφελο να κλέψουμε κάτι από τον Θεό, όπως ελπίζουν να κάνουν οι αλαζόνες, διότι ούτως ή αλλος Αυτός θέλει να μας δωρίσει τα πάντα. Γι’ αυτό ο απόστολος Ιάκωβος, στην κοινότητά του, την πληγωμένη από εσωτερικές μάχες που προέρχονταν από την αλαζονεία, γράφει το εξής: «Ο Θεός εναντιώνεται στους υπερήφανους, στους ταπεινούς όμως δίνει τη χάρη του» (Ιακ 4,6).

Επομένως, αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, αυτή την Τεσσαρακοστή ας δράξουμε την ευκαιρία και αςαγωνιστούμε εναντίον της αλαζονείας μας.

——————–

Μετάφραση: π.Λ