ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ

Αίθουσα Παύλος Στ’

Τετάρτη, 31 Ιανουαρίου 2024

Κατήχηση. Τα πάθη και οι αρετές. 6. Η οργή

Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, καλημέρα!

Τις τελευταίες εβδομάδες ασχολούμαστε με το θέμα των παθών και των αρετών, και σήμερα θα αναλογιστούμε το πάθος της οργής. Είναι ένα ιδιαίτερα σκοτεινό πάθος, και είναι ίσως το πιο απλό να αναγνωρίσει κανείς από φυσικοσωματική άποψη. Το άτομο που κυριαρχείται από την οργή είναι δύσκολο να κρύψει αυτή την έξαψη: το αναγνωρίζεις από τις κινήσεις του σώματός του, από την επιθετικότητα, από τη λαχανιασμένη αναπνοή, από το ζοφερό και συνοφρυωμένο βλέμμα.

Στην πιο οξεία εκδήλωσή της, η οργή είναι ένα πάθος που δεν αφήνει χρόνο για ανακωχή. Αν γεννάται από μια αδικία που υπέστη το άτομο (ή πιστεύεται ότι είναι τέτοια), συχνά δεν εξαπολύεται εναντίον του ενόχου, αλλά εναντίον του πρώτου άτυχου που θα βρεθεί μπροστά του. Υπάρχουν άντρες που συγκρατούν το θυμό τους στον χώρο εργασίας, εμφανίζονται ήρεμοι και μαζεμένοι, αλλά μόλις επιστρέψουν στο σπίτι γίνονται αφόρητοι για τη σύζυγο και τα παιδιά. Η οργή είναι ένα αχαλίνωτο πάθος: είναι ικανό να αφαιρεί τον ύπνο και να μας κάνει να σχεδιάζουμε συνεχώς στο μυαλό μας, χωρίς να καταφέρνουμε να βάλουμε έναν φραγμό στους συλλογισμούς και τις σκέψεις μας.

Η οργή είναι ένα πάθος καταστρεπτικό των ανθρώπινων σχέσεων. Εκφράζει την αδυναμία αποδοχής της διαφορετικότητας του άλλου, ειδικά όταν οι επιλογές της ζωής του διαφέρουν από τις δικές μας. Δεν σταματά στη λάθος συμπεριφορά ενός ανθρώπου, αλλά τα ρίχνει όλα στο καζάνι: είναι ο άλλος, ο άλλος έτσι όπως είναι, ο άλλος ως τέτοιος που προκαλεί τον θυμό και την αγανάκτηση. Αρχίζουμε να μισούμε τον τόνο της φωνής του, τις καθημερινές του συνήθειες, τους τρόπους που σκέφτεται και αισθάνεται.

Όταν η σχέση φτάσει σε αυτό το επίπεδο εκφυλισμού, έχει πλέον χαθεί η διαύγεια. Η οργή κάνει να χαθεί η διαύγεια του πνεύματος. Διότι ένα από τα χαρακτηριστικά της οργής, μερικές φορές, είναι ότι δεν μπορεί να μετριαστεί με την πάροδο του χρόνου. Σε εκείνες τις περιπτώσεις, ακόμη και η απόσταση και η σιωπή, αντί να ηρεμούν το βάρος των παρεξηγήσεων, το μεγεθύνουν.

Είναι γι’ αυτόν τον λόγο που ο απόστολος Παύλος συνιστά στους Χριστιανούς του να αντιμετωπίζουν αμέσως το πρόβλημα και να επιχειρούν τη συμφιλίωση: «Η δύση του ήλιου ας μη σας βρίσκει ακόμη οργισμένους» (Εφ 4,26). Είναι σημαντικό όλα να επιλύονται αμέσως, πριν δύσει ο ήλιος. Αν κατά τη διάρκεια της ημέρας μπορεί να προκύψει κάποια παρεξήγηση, και δύο άνθρωποι δεν μπορούν πλέον να κατανοήσουν ο ένας τον άλλον και ξαφνικά αντιλαμβάνονται πως είναι απόμακροι, η νύχτα δεν πρέπει να παραδοθεί στον διάβολο. Το πάθος της οργής θα μας κρατούσε ξύπνιους στο σκοτάδι, να σκεφτόμαστε το δίκιο το δικό μας και τα ανείπωτα λάθη που δεν είναι ποτέ δικά μας, αλλά πάντα του άλλου. Είναι έτσι: όταν ένα άτομο κυριαρχείται από την οργή, λέει πάντα ότι το πρόβλημα βρίσκεται στον άλλον· δεν είναι ποτέ ικανός να αναγνωρίσει τα δικά του ελαττώματα, τις δικές του ελλείψεις.

Στο «Πάτερ ημών» ο Ιησούς μάς ζητά να προσευχόμαστε για τις ανθρώπινες σχέσεις μας οι οποίες είναι ναρκοπέδιο: ένα πεδίο που δεν βρίσκεται ποτέ σε τέλεια ισορροπία. Στη ζωή έχουμε να κάνουμε με οφειλέτες που είναι κακοπληρωτές απέναντί μας· όπως βέβαια κι εμείς δεν αγαπήσαμε πάντα όλους στο σωστό βαθμό. Σε κάποιον δεν αναποδώσαμε την αγάπη που του άξιζε. Είμαστε όλοι αμαρτωλοί, όλοι, και όλοι έχουμε τους λογαριασμούς μας στο κόκκινο: μην το ξεχνάτε αυτό! Γι’ αυτό, όλοι έχουμε ανάγκη να μάθουμε να συγχωρούμε για να συγχωρηθούμε. Οι άνθρωποι δεν μένουν μαζί αν δεν ασκούνται και στην τέχνη της συγχώρεσης, όσο αυτό είναι ανθρωπίνως δυνατό. Αυτό που εξουδετερώνει την οργή είναι η επιείκεια, η μεγαλοκαρδία, η πραότητα, η υπομονή.

Αλλά, μιλώντας για την οργή, υπάρχει κάτι τελευταίο να πούμε. Είναι ένα τρομερό πάθος, όπως ειπώθηκε, είναι η αρχή των πολέμων και της βίας. Το προοίμιο της Ιλιάδας περιγράφει την οργή, την «μήνη του Αχιλλέα», η οποία θα είναι αιτία για «μύριους πόνους». Δεν είναι όμως εσφαλμένο καθετί που γεννάται από την οργή. Οι αρχαίοι γνώριζαν καλά ότι σ’ εμάς υφίσταται μια οξύθυμη πλευρά που δεν μπορούμε και δεν πρέπει να την αρνηθούμε. Τα πάθη είναι ως ένα βαθμό ασυνείδητα: συμβαίνουν, είναι εμπειρίες της ζωής. Δεν είμαστε υπεύθυνοι για την οργή στην ανάδυσή της, αλλά πάντοτε στην ανάπτυξή της. Και καμιά φορά είναι καλό η οργή να εκτονώνεται με τον σωστό τρόπο. Αν ένα άτομο δεν θύμωνε ποτέ, αν δεν αγανακτούσε μπροστά σε μια αδικία, αν μπροστά στην καταπίεση ενός αδύναμου δεν αισθανόταν κάτι να συνταράζει τα σπλάχνα του, τότε θα σήμαινε ότι εκείνο το άτομο δεν είναι άνθρωπος, πόσο μάλλον Χριστιανός.

Υπάρχει μια ιερή αγανάκτηση, που δεν είναι η οργή αλλά μια εσωτερική κίνηση, μια ιερή αγανάκτηση. Ο Ιησούς τη γνώρισε πολλές φορές στη ζωή του (βλ. Μκ 3,5): ποτέ δεν απάντησε στο κακό με κακό, αλλά στην ψυχή του ένιωσε αυτό το συναίσθημα και, στην περίπτωση των εμπόρων στον Ναό, έκανε μια ενέργεια ισχυρή και προφητική, υπαγορευμένη όχι από την οργή, αλλά από τον ζήλο για τον οίκο του Κυρίου (βλ. Μτ 21,12-13). Οφείλουμε να διακρίνουμε καλά: άλλο είναι ο ζήλος, η ιερή αγανάκτηση, άλλο είναι η οργή, που είναι κακεντρεχής.

Στο χέρι μας είναι, με τη βοήθεια του Αγίου Πνεύματος, να βρούμε το σωστό μέτρο των παθών, να τα διαπαιδαγωγήσουμε καλά, ώστε να στρέφονται προς το καλό και όχι προς το κακό. Ευχαριστώ.

———————

Μετάφραση: π.Λ