ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ

Πλατεία Αγίου Πέτρου

Τετάρτη, 3 Απριλίου 2024

Κατήχηση. Τα πάθη και οι αρετές. 14. Η δικαιοσύνη

Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, Χριστός ανέστη, και καλημέρα!

Βρισκόμαστε στη δεύτερη από τις βασικές αρετές: σήμερα θα μιλήσουμε για τη δικαιοσύνη. Είναι η κατ’ εξοχήν κοινωνική αρετή. Η Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας την ορίζει ως εξής: «Η ηθική αρετή που συνίσταται στη σταθερή και στέρεη βούληση να δίνουμε στον Θεό και στον πλησίον ό,τι τους αναλογεί» (αρ. 1807). Αυτή είναι η δικαιοσύνη. Συχνά, όταν αναφέρεται η δικαιοσύνη, αναφέρεται και το μότο που την αντιπροσωπεύει: «unicuique suum» δηλαδή «στον καθένα το δικό του». Είναι η αρετή του δικαίου, που επιδιώκει να ρυθμίσει τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων με ισότητα.

Αναπαρίσταται αλληγορικά από τη ζυγαριά, διότι στοχεύει στο να «διευθετήσει τους λογαριασμούς»μεταξύ των ανθρώπων, ειδικά όταν κινδυνεύουν να παραμορφωθούν από κάποια ανισορροπία. Στόχος της είναι, σε μια κοινωνία, ο καθένας να αντιμετωπίζεται σύμφωνα με την αξιοπρέπειά του. Αλλά οι αρχαίοι διδάσκαλοι ήδη δίδασκαν ότι γι’ αυτό χρειάζονται και άλλες ενάρετες συμπεριφορές, όπως η καλοσύνη, ο σεβασμός, η ευγνωμοσύνη, η ευγένεια, η τιμιότητα: αρετές που συμβάλλουν στην καλή συνύπαρξη των ανθρώπων. Η δικαιοσύνη είναι μια αρετή για την καλή συνύπαρξη των ανθρώπων.

Όλοι καταλαβαίνουμε πως η δικαιοσύνη είναι θεμελιώδης για την ειρηνική συνύπαρξη στην κοινωνία: ένας κόσμος χωρίς νόμους που σέβεται τα δικαιώματα, θα ήταν ένας κόσμος στον οποίο είναι αδύνατο να ζήσεις, θα έμοιαζε με ζούγκλα. Χωρίς δικαιοσύνη δεν υπάρχει ειρήνη. Μάλιστα, αν δεν τηρηθεί η δικαιοσύνη, δημιουργούνται συγκρούσεις. Χωρίς δικαιοσύνη, θεσπίζεται ο νόμος της κατάχρησης του ισχυρού έναντι του αδυνάμου, και αυτό δεν είναι σωστό.

Όμως η δικαιοσύνη είναι μια αρετή που δρα τόσο σε μεγάλο όσο και σε μικρό επίπεδο: δεν αφορά μόνο τις δικαστικές αίθουσες, αλλά και την ηθική που διακρίνει την καθημερινότητά μας. Δημιουργεί ειλικρινείς σχέσεις με τους άλλους: υλοποιεί την επιταγή του Ευαγγελίου, σύμφωνα με την οποία ο χριστιανικός λόγος πρέπει να είναι: «“Ναι, ναι”, “Όχι, όχι”· οτιδήποτε άλλο προέρχεται από τον Πονηρό» (Μτ 5,37). Οι μισές αλήθειες, οι λεπτές ομιλίες που θέλουν να εξαπατήσουν τους άλλους, η επιφυλακτικότητα που κρύβουν τις πραγματικές προθέσεις, δεν είναι συμπεριφορές που συνάδουν με τη δικαιοσύνη. Ο σωστός άνθρωπος είναι ευθύς, απλός και ειλικρινής, δεν φοράει μάσκες, παρουσιάζεται όπως είναι, μιλάει με ειλικρίνεια. Η λέξη «ευχαριστώ» βρίσκεται συχνά στα χείλη του: ξέρει ότι, όσο γενναιόδωροι κι αν προσπαθούμε να είμαστε, παραμένουμε πάντα χρεωμένοι στους άλλους. Αν αγαπάμε, είναι επειδή αγαπηθήκαμε πρώτοι.

Αμέτρητες περιγραφές για τον δίκαιο άνθρωπο μπορούν να βρεθούν στην παράδοση. Ας δούμε μερικές. Ο δίκαιος άνθρωπος ευλαβείται τους νόμους και τους σέβεται, γνωρίζοντας ότι αυτοί αποτελούν ένα φράγμα που προστατεύει τους ανυπεράσπιστους από την αλαζονεία των ισχυρών. Ο δίκαιος άνθρωπος δεν φροντίζει μόνο την ατομική του ευημερία, αλλά θέλει το καλό ολόκληρης της κοινωνίας. Επομένως δεν υποχωρεί στον πειρασμό να σκέφτεται μόνο τον εαυτό του και να φροντίζει τις δικές του υποθέσεις, όσο νόμιμες κι αν είναι, σαν να είναι το μόνο πράγμα που υπάρχει στον κόσμο. Η αρετή της δικαιοσύνης καθιστά σαφές ότι δεν μπορεί να υπάρξει αληθινό καλό για μένα, αν δεν υπάρχει και το καλό όλων.

Επομένως ο δίκαιος άνθρωπος προσέχει τη συμπεριφορά του για να μην είναι επιβλαβής για τους άλλους: αν κάνει λάθος, ζητά συγγνώμη. Ο σωστός άνθρωπος ζητάει πάντα συγγνώμη. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα θυσιάζει ένα προσωπικό αγαθό για να το κάνει διαθέσιμο στην κοινότητα. Επιθυμεί μια τακτοποιημένη κοινωνίά, όπου τα πρόσωπα δίνουν κύρος στις θέσεις, και δεν είναι οι θέσεις που προσδίδουν κύρος στοα πρόσωπα. Απεχθάνεται τις συστάσεις και δεν ανταλλάσσει χάρες. Αγαπά την ευθύνη και είναι υποδειγματικήστο να ζει και να προάγει τη νομιμότητα. Αυτή, πράγματι, είναι η οδός της δικαιοσύνης, το αντίδοτο στη διαφθορά: πόσο σημαντικό είναι να εκπαιδεύουμε τους ανθρώπους, ιδιαίτερα τους νέους, στην πολτισμό της νομιμότητας! Είναι η οδός για την πρόληψη του καρκίνου της διαφθοράς και την εξάλειψη του εγκλήματος, αφαιρώντας το έδαφος κάτω από τα πόδια της.

Επιπλέον, ο δίκαιος αποφεύγει επιβλαβείς συμπεριφορές όπως η συκοφαντία, η ψευδής μαρτυρία, η απάτη, η τοκογλυφία, η κοροϊδία και η ανεντιμότητα. Ο δίκαιος κρατά τον λόγο του, επιστρέφει ό,τι έχει δανειστεί, αναγνωρίζει τον σωστό μισθό για όλους τους εργαζόμενους –ένας άνθρωπος που δεν αναγνωρίζει τον σωστό μισθό για τους εργαζόμενους δεν είναι δίκαιος, είναι άδικος– προσέχει να μην κάνει απερίσκεπτες κρίσεις προς τους άλλους, υπερασπίζεται τη φήμη και το καλό όνομα των άλλων.

Κανείς από εμάς δεν ξέρει αν στον κόσμο μας οι δίκαιοι άνθρωποι είναι πολυάριθμοι ή τόσο σπάνιοι όσο τα πολύτιμα μαργαριτάρια. Αλλά είναι άνθρωποι που προσελκύουν χάρη και ευλογίες τόσο στον εαυτό τους όσο και στον κόσμο στον οποίο ζουν. Δεν είναι ηττημένοι σε σύγκριση με εκείνους που είναι «πονηροί», διότι, όπως λέει η Γραφή, «όποιος τη δικαιοσύνη ακολουθεί και την αγάπη, θα βρει ζωή, δικαιοσύνη και τιμή» (Πρμ 21,21). Οι δίκαιοι δεν είναι ηθικολόγοι που φορούν το ρόλο του λογοκριτή, αλλά ευθείς άνθρωποι που «πεινούν και διψούν για δικαιοσύνη» (Μτ 5,6), ονειροπόλοι που κρατούν στην καρδιά τους την επιθυμία για παγκόσμια αδελφοσύνη. Και όλοι έχουμε μεγάλη ανάγκη από αυτό το όνειρο, ειδικά σήμερα. Έχουμε ανάγκη να είμαστε δίκαιοι άνδρες και γυναίκες, και αυτό θα μας κάνει ευτυχισμένους.

——————–

Μετάφραση: π.Λ