ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ
ΓΕΝΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ
Αίθουσα Παύλος Στ’
Τετάρτη, 28 Φεβρουαρίου 2024
Κατήχηση. Τα πάθη και οι αρετές. 9. Η ζηλοφθονία και η ματαιοδοξία
Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, καλημέρα!
Σήμερα εξετάζουμε δύο από τα πιο επιβλαβή αμαρτήματα που βρίσκουμε στους μεγάλους καταλόγους που μας άφησε η πνευματική παράδοση: τη ζηλοφθονία και τη ματαιοδοξία.
Ας ξεκινήσουμε με τη ζηλοφθονία. Αν διαβάσουμε την Αγία Γραφή (βλ. Γεν. 4), αυτή μας εμφανίζεται ως ένα από τα παλαιότερα πάθη: το μίσος του Κάιν προς τον Άβελ εξαπολύεται όταν συνειδητοποιεί ότι οι θυσίες του αδελφού του είναι ευάρεστες στον Θεό. Ο Κάιν ήταν ο πρωτότοκος του Αδάμ και της Εύας, είχε πάρει το μεγαλύτερο μέρος της κληρονομιάς του πατέρα του. Κι όμως, αρκεί ο Άβελ, ο μικρότερος αδελφός, να επιτύχει σε ένα μικρό εγχείρημα, και ο Κάιν γίνεται σκοτεινός. Το πρόσωπο του ζηλόφθονου είναι πάντα λυπημένο: το βλέμμα του είναι χαμηλωμένο, φαίνεται να εξετάζει συνεχώς το έδαφος, αλλά στην πραγματικότητα δεν βλέπει τίποτα, διότι το μυαλό τυλίγεται σε σκέψεις γεμάτες κακία. Η ζηλοφθονία, αν δεν ελεγχθεί, οδηγεί στο μίσος του άλλου. Ο Άβελ θα σκοτωθεί δια χειρός του Κάιν, ο οποίος δεν μπορούσε να αντέξει την ευτυχία του αδελφού του.
Η ζηλοφθονία είναι ένα κακό που ερευνάται όχι μόνο στο χριστιανικό περιβάλλον: αυτή έχει προσελκύσει την προσοχή φιλοσόφων και μελετητών κάθε πολιτισμού. Στη βάση της υπάρχει μια σχέση μίσους και αγάπης: ο ζηλόφθονος θέλει το κακό του άλλου, αλλά κρυφά επιθυμεί να είναι σαν αυτόν. Ο άλλος είναι η φανέρωσηαυτού που θα θέλαμε να είμαστε, και που στην πραγματικότητα δεν είμαστε. Η τύχη του μας φαίνεται αδικία: βέβαια –νομίζουμε– ότι εμείς θα αξίζαμε πολύ περισσότερο τις επιτυχίες του ή την καλή του τύχη!
Στη ρίζα αυτού του πάθους υπάρχει μια ψευδής ιδέα για τον Θεό: δεν είναι αποδεκτό ο Θεός να έχει τα δικά του «μαθηματικά», διαφορετικά από τα δικά μας. Για παράδειγμα, στην παραβολή του Ιησού σχετικά με τους εργάτες που κάλεσε ο ιδιοκτήτης να πάνε στον αμπελώνα διαφορετικές ώρες της ημέρας, εκείνοι της πρώτης ώρας πιστεύουν ότι δικαιούνται έναν υψηλότερο μισθό από εκείνους που έφτασαν τελευταίοι. Αλλά ο ιδιοκτήτης δίνει σε όλους την ίδια αμοιβή και λέει: «Δεν μπορώ τα λεφτά μου να τα κάνω ό,τι θέλω; Ή μήπωςεπειδή είμαι καλός, αυτό προκαλεί τη ζήλεια σου;» (Μτ 20,15). Θα θέλαμε να επιβάλουμε την εγωιστική μας λογική στον Θεό, αλλά η λογική του Θεού είναι η αγάπη. Τα αγαθά που Αυτός μας δίνει είναι φτιαγμένα για να τα μοιραζόμαστε. Γι’ αυτό ο Απόστολος Παύλος προτρέπει τους Χριστιανούς: «Να δείχνετε με στοργή την αγάπη σας για τους άλλους πιστούς. Να συναγωνίζεστε ποιος θα δείξει περισσότερη εκτίμηση στον άλλον» (Ρωμ 12,10). Ιδού το φάρμακο για τη ζηλοφθονία!
Και ερχόμαστε στο δεύτερο πάθος που εξετάζουμε σήμερα: τη ματαιοδοξία. Αυτή πηγαίνει χέρι-χέρι με τον δαίμονα της ζηλοφθονίας, και μαζί αυτά τα δύο πάθη είναι τυπικά για ένα πρόσωπο που φιλοδοξεί να είναι το κέντρο του κόσμου, ελεύθερο να εκμεταλλευτεί τα πάντα και τους πάντες, αντικείμενο κάθε επαίνου και αγάπης. Η ζηλοφθονία είναι μια διογκωμένη και αβάσιμη αυτοεκτίμηση. Ο ματαιόδοξος κατέχει ένα δυσκίνητο «εγώ»: δεν έχει ενσυναίσθηση και δεν συνειδητοποιεί ότι υπάρχουν άλλοι άνθρωποι στον κόσμο εκτός από αυτόν. Τις σχέσεις του πάντα τις εργαλειοποιεί, χαρακτηρίζονται από την καταπίεση του άλλου. Το πρόσωπό του, τα κατορθώματά του, οι επιτυχίες του πρέπει να φαίνονται σε όλους: είναι ένας διαρκής ζητιάνος προσοχής. Και αν μερικές φορές δεν αναγνωρίζονται τα προτερήματά του, τότε θυμώνει έντονα. Οι άλλοι είναι άδικοι, δεν καταλαβαίνουν, δεν είναι στο ύψος του. Στα γραπτά του ο Ευάγριος ο Ποντικός περιγράφει την πικρή ιστορία κάποιου μοναχού που χτυπήθηκε από τη ματαιοδοξία. Συμβαίνει, μετά τις πρώτες επιτυχίες στην πνευματική ζωή, να νιώθει ήδη φτασμένος, και τότε ορμά στον κόσμο για να λάβει τον έπαινο του κόσμου. Δεν καταλαβαίνει όμως ότι βρίσκεται μόνο στην αρχή της πνευματικής του πορείας, και ότι ελλοχεύει ένας πειρασμός που σύντομα θα τον κάνει να πέσει.
Για να θεραπεύσουν τους ματαιόδοξους, οι πνευματικοί διδάσκαλοι δεν προτείνουν πολλές θεραπείες. Διότι κατά βάθος το κακό της ματαιοδοξίας έχει τη θεραπεία του από μόνο του: οι έπαινοι που ο ματαιόδοξος άνθρωπος ήλπιζε να καρπωθεί στον κόσμο, θα στραφούν σύντομα εναντίον του. Και πόσοι άνθρωποι, παραπλανημένοι από μια ψεύτικη εικόνα του εαυτού τους, έπεσαν στη συνέχεια σε αμαρτίες για τις οποίες σύντομα θα ντρέπονταν!
Η πιο όμορφη οδηγία για την υπέρβαση της ματαιοδοξίας βρίσκεται στη μαρτυρία του Αγίου Παύλου. Ο Απόστολος είχε πάντα να αντιμετωπίσει ένα ελάττωμα που δεν μπόρεσε ποτέ να ξεπεράσει. Τρεις φορές ζήτησε από τον Κύριο να τον ελευθερώσει από εκείνο το αγκάθι, αλλά στο τέλος ο Ιησούς του απάντησε: «Σου αρκεί η χάρη μου, γιατί η δύναμή μου φανερώνεται στην πληρότητά της μέσα σ’ αυτή την αδυναμία σου». Από εκείνη την ημέρα ο Παύλος ελευθερώθηκε. Και το συμπέρασμά του θα πρέπει να γίνει και δικό μας: «Με περισσότερη ευχαρίστηση, λοιπόν, θα καυχηθώ για τις ταλαιπωρίες μου, για να κατοικήσει μέσα μου η δύναμη του Χριστού» (Β’Κορ 12,9).
——————-
Μετάφραση: π.Λ
