ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ

Πλατεία Αγίου Πέτρου

Τετάρτη, 24 Απριλίου 2024

Κατήχηση. Τα πάθη και οι αρετές. 16. Η ζωή της χάριτος κατά το Πνεύμα

Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, καλημέρα!

Τις τελευταίες εβδομάδες εμβαθύναμε στις βασικές αρετές: τη φρόνηση, τη δικαιοσύνη, την ανδρεία και την εγκράτεια. Είναι οι τέσσερις βασικές αρετές. Όπως έχουμε υπογραμμίσει αρκετές φορές, αυτές οι τέσσερις αρετές ανήκουν σε μια πολύ παλαιά σοφία, που προηγείται ακόμη και του Χριστιανισμού. Ήδη προ Χριστού, κήρυτταν την τιμιότητα ως αστικό καθήκον, τη σοφία ως κανόνα δράσης, το θάρρος ως θεμελιώδες συστατικό για μια ζωή που τείνει προς το καλό, την εγκράτεια ως απαραίτητο μέτρο για να μην κατακλυζόμαστε από υπερβολές. Αυτή η αρχαία κληρονομιά, η κληρονομιά της ανθρωπότητας, δεν αντικαταστάθηκε από τον Χριστιανισμό, αλλά τέθηκε στο επίκεντρο, αξιοποιήθηκε, εξαγνίστηκε και ενσωματώθηκε στην πίστη.

Υπάρχει επομένως στην καρδιά κάθε άνδρα και γυναίκας η ικανότητα να αναζητά το καλό. Το Άγιο Πνεύμα δωρίζεται ώστε όσοι το αποδέχονται να μπορούν να διακρίνουν ξεκάθαρα το καλό από το κακό, να έχουν τη δύναμη να προσκολλώνται στο καλό αποφεύγοντας το κακό και, κάνοντας αυτό, να επιτύχουν την πλήρη ολοκλήρωση.

Αλλά στην πορεία που κάνουμε όλοι μας προς την πληρότητα της ζωής, η οποία ανήκει στον προορισμό του κάθε ανθρώπου –ο προορισμός κάθε ανθρώπου είναι πληρότητα, να είναι γεμάτος ζωή–, ο χριστιανός απολαμβάνει μια ιδιαίτερη συμπαράσταση από το Άγιο Πνεύμα, το Πνεύμα του Ιησού. Αυτή η συμπαράσταση γίνεται πράξη με τη δωρεά τριών άλλων αρετών, καθαρά χριστιανικών, οι οποίες συχνά αναφέρονται μαζί στα γραπτά της Καινής Διαθήκης. Αυτές οι θεμελιώδεις συμπεριφορές, που χαρακτηρίζουν τη ζωή του χριστιανού, είναι τρεις αρετές για τις οποίες θα μιλήσουμε τώρα: η πίστη, η ελπίδα και η αγάπη. Από πολύ νωρίς οι χριστιανοί συγγραφείς τις ονόμασαν «θεολογικές» αρετές, καθότι λαμβάνονται και βιώνονται στη σχέση με τον Θεό, για να τις διαφοροποιήσουν από τις άλλες τέσσερις που ονομάζονται «βασικές», καθώς αποτελούν τη «βάση» μιας καλής ζωής. Αυτές οι τρεις λαμβάνονται στο Βάπτισμα και έρχονται από το Άγιο Πνεύμα.

Τόσο οι θεολογικές όσο και οι βασικές αρετές, συνδυασμένες σε πολλούς συστηματικούς στοχασμούς, συνέθεσαν έτσι μια υπέροχη επτάδα, η οποία συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση με τον κατάλογο των επτά θανάσιμων αμαρτιών. Η Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας ορίζει τη δράση των θεολογικών αρετών ως εξής: «Οι θεολογικές αρετές είναι το θεμέλιο της χριστιανικής ηθικής δραστηριότητας· την εμψυχώνουν και της δίνουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της. Ενημερώνουν και δίνουν ζωή σε όλες τις ηθικές αρετές. Τις εμποτίζει ο Θεός στις ψυχές των πιστών για να τους κάνει ικανούς να ενεργούν ως παιδιά του και να επιτύχουν την αιώνια ζωή. Είναι η εγγύηση της παρουσίας και της δράσης του Αγίου Πνεύματος στις ικανότητες του ανθρώπου» (αριθμ. 1813).

Ενώ ο κίνδυνος των βασικών αρετών είναι να διαμορφώσουν άνδρες και γυναίκες ηρωικούς στο να κάνουν το καλό, αλλά εντελώς μόνους τους, απομονωμένους, το μεγάλο δώρο των θεολογικών αρετών είναι η ύπαρξη βιωμένη εν Αγίω Πνεύματι. Ο χριστιανός δεν είναι ποτέ μόνος. Επιτελεί το καλό όχι εξαιτίας μιας τιτάνιας προσπάθειας προσωπικής δέσμευσης, αλλά επειδή, ως ταπεινός μαθητής, περπατά πίσω από τον Διδάσκαλο Ιησού. Ο Ιησούς προπορεύεται στην οδό. Ο χριστιανός έχει τις θεολογικές αρετές που είναι το μεγάλο αντίδοτο στην αυτάρκεια.

Πόσο συχνά διατρέχουν τον κίνδυνο ορισμένοι ηθικά άψογοι άνδρες και γυναίκες να γίνουν, στα μάτια όσων τους γνωρίζουν, αλαζόνες και επηρμένοι! Είναι ένας κίνδυνος για τον οποίο μας προειδοποιεί καλά το Ευαγγέλιο, εκεί όπου ο Ιησούς συνιστά στους μαθητές του: «Κι εσείς, όταν κάνετε όλα όσα σας προστάζει ο Θεός, να λέτε: “είμαστε ανάξιοι δούλοι· κάναμε αυτό που οφείλαμε να κάνουμε”» (Λκ 17,10). Η υπεροψία είναι ένα δηλητήριο, είναι ένα ισχυρό δηλητήριο: μια σταγόνα της αρκεί για να καταστρέψει μια ολόκληρη ζωή που χαρακτηρίζεται από την καλοσύνη. Ένας άνθρωπος μπορεί να έχει επιτελέσει μια σειρά από ευεργεσίες, μπορεί να έχει αποκομίσει αναγνώριση και έπαινο, αλλά αν τα έκανε όλα αυτά μόνο για τον εαυτό του, για να εξυψώσει τον εαυτό του, είναι δυνατόν και πάλι να θεωρείται ενάρετος άνθρωπος; Οχι!

Το καλό δεν είναι μόνο ένας σκοπός, αλλά και ένας τρόπος. Το καλό θέλει πολύ διακριτικότητα, πολύ ευγένεια. Προπάντων, το καλό έχει ανάγκη να απογυμνωθεί από αυτήν την μερικές φορές πολύ δυσκίνητη παρουσία που είναι ο εαυτός μας. Όταν το «εγώ» μας είναι στο επίκεντρο των πάντων, όλα καταστρέφονται. Αν κάθε πράξη που κάνουμε στη ζωή την κάνουμε μόνο για τον εαυτό μας, είναι αυτό το κίνητρο πραγματικά τόσο σημαντικό; Το φτωχό «εγώ» αρχίζει να διαφεντεύει τα πάντα και έτσι γεννιέται η υπεροψία.

Για να διορθωθούν όλες αυτές οι καταστάσεις που μερικές φορές γίνονται οδυνηρές, βοηθούν πολύ οι θεολογικές αρετές. Είναι ιδιαίτερα έτσι σε στιγμές πτώσης, διότι ακόμη και εκείνοι που έχουν καλές ηθικές προθέσεις μερικές φορές πέφτουν. Όλοι πέφτουμε στη ζωή διότι είμαστε όλοι αμαρτωλοί. Ακριβώς όπως εκείνοι που ασκούνται στην αρετή καθημερινά κάνουν μερικές φορές λάθη –όλοι κάνουμε λάθη στη ζωή– : ο νους δεν είναι πάντα ξεκάθαρος, η θέληση δεν είναι πάντα σταθερή, τα πάθη δεν κυβερνώνται πάντα, το θάρρος δεν νικάει πάντα τον φόβο. Αλλά αν ανοίξουμε την καρδιά στο Άγιο Πνεύμα –τον εσωτερικό Διδάσκαλο–, Αυτό αναζωογονεί τις θεολογικές αρετές σε μας: τότε, αν έχουμε χάσει την εμπιστοσύνη, ο Θεός μας ξανανοίγει στην πίστη· αν αποθαρρυνόμαστε, ο Θεός ξυπνά την ελπίδα μέσα μας· κι αν η καρδιά μας σκληρύνει, ο Θεός τη μαλακώνει με την αγάπη του. Ευχαριστώ.

——————–

Μετάφραση: π.Λ