ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ

Αίθουσα Παύλος Στ’

Τετάρτη, 14 Φεβρουαρίου 2024

Κατήχηση. Τα πάθη και οι αρετές. 8. Η ακηδία

Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, καλημέρα!

Ανάμεσα σε όλα τα θανάσιμα αμαρτήματα υπάρχει ένα που συχνά περνά απαρατήρητο, ίσως λόγω του ονόματός του που είναι δύσκολο για πολλούς να καταλάβουν: μιλάω για την ακηδία. Για τον λόγο αυτό, στον κατάλογο των παθών, ο όρος αληδία αντικαθίσταται συχνά από έναν άλλο πολύ πιο συχνά χρησιμοποιούμενο όρο: τη νωθρότητα. Στην πραγματικότητα, η νωθρότητα είναι περισσότερο αποτέλεσμα παρά αιτία. Όταν ένας άνθρωπος κάθεται αδρανής, νωχελικός, απαθής, λέμε ότι είναι τεμπέλης. Όμως, όπως διδάσκει η σοφία των αρχαίων πατέρων της ερήμου, η ρίζα αυτής της νωθρότητας είναι συχνά η ακηδία, που κυριολεκτικά από τα ελληνικά σημαίνει «έλλειψη φροντίδας».

Πρόκειται για έναν πολύ επικίνδυνο πειρασμό, με τον οποίο δεν πρέπει να αστειευόμαστε. Όποιος πέφτει θύμα του είναι σαν να τον συντρίβει μια επιθυμία θανάτου: νιώθει απέχθεια για τα πάντα. Η σχέση με τον Θεό τούγίνεται βαρετή, και ακόμη και οι πιο ιερές πράξεις, εκείνες που του είχαν ζεστάνει την καρδιά στο παρελθόν, του φαίνονται τώρα εντελώς άχρηστες. Ένα άτομο αρχίζει να αναπολεί το πέρασμα του χρόνου, και τη νιότη που είναι ανεπανόρθωτα πίσω του.

Η ακηδία ορίζεται ως ο «δαίμονας του μεσημεριού»: μας πιάνει στη μέση της ημέρας, όταν η κούραση είναι στο αποκορύφωμά της και οι ώρες μπροστά μας φαίνονται μονότονες, αδύνατες να τις ζήσουμε. Σε μια περίφημη περιγραφή ο μοναχός Ευάγριος παρουσιάζει ως εξής αυτόν τον πειρασμό: «Το μάτι του οκνηρού είναι συνεχώς καρφωμένο στα παράθυρα, και στο μυαλό του φαντασιώνεται για επισκέπτες […] Όταν διαβάζει, ο οκνηρός χασμουριέται συχνά και εύκολα νικάται από τον ύπνο, ζαρώνει τα μάτια του, τρίβει τα χέρια του και, τραβώντας τα μάτια του από το βιβλίο, κοιτάζει επίμονα τον τοίχο. Μετά γυρνώντας τα πάλι προς το βιβλίο, διαβάζει λίγο ακόμη […]. Τέλος, σκύβοντας το κεφάλι του, τοποθετεί το βιβλίο από κάτω και αποκοιμιέται σε έναν ελαφρύ ύπνο, ώσπου η πείνα τον ξυπνά και τον ωθεί να φροντίσει τις ανάγκες του». Συμπερασματικά, «ο οκνηρός δεν εκτελεί με φροντίδα το έργο του Θεού» [1].

Οι σύγχρονοι αναγνώστες βλέπουν σε αυτές τις περιγραφές κάτι που θυμίζει πολύ το κακό της κατάθλιψης, τόσο από ψυχολογική όσο και από φιλοσοφική άποψη. Πράγματι, για εκείνον που πέφτει σε ακηδία, η ζωή χάνει το νόημα, η προσευχή γίνεται βαρετή, κάθε μάχη φαίνεται χωρίς νόημα. Αν και στα νιάτα μας τρέφαμε επιιθυμίες, τώρα μας φαίνονται παράλογες, όνειρα που δεν μας έκαναν ευτυχισμένους. Έτσι αφήνουμε τον εαυτό μας να χαθεί και η απόσπαση της προσοχής, η μη σκέψη, φαίνονται σαν η μόνη διέξοδος: θα θέλαμε να είμαστε μαρμαρωμένοι, να έχουμε ένα εντελώς άδειο μυαλό… Είναι λίγο σαν να πεθαίνουμε προκαταβολικά, και είναι άσχημο.

Μπροστά σε αυτό το πάθος, που συνειδητοποιούμε ότι είναι πολύ επικίνδυνο, οι πνευματικοί διδάσκαλοι παρέχουν διάφορες θεραπείες. Θα ήθελα να επισημάνω αυτή που μου φαίνεται η πιο σημαντική και που θα ονόμαζα η υπομονή της πίστης. Αν και κάτω από το μαστίγιο της ακηδίας η επιθυμία του ανθρώπου είναι να είναι «αλλού», να δραπετεύσει από την πραγματικότητα, πρέπει να έχω το θάρρος να μείνω και να δεχτώ στο «εδώ και τώρα» μου, στην κατάστασή μου έτσι όπως είναι, την παρουσία του Θεού. Οι μοναχοί λένε ότι για αυτούς το κελί είναι ο καλύτερος δάσκαλος της ζωής, διότι είναι ο τόπος που συγκεκριμένα και καθημερινά σου μιλάει για την ιστορία αγάπης σου με τον Κύριο. Ο δαίμονας της ακηδίας θέλει να καταστρέψει ακριβώς αυτή την απλή χαρά τού εδώ και τώρα, αυτή την ευγνώμων έκπληξη της πραγματικότητας· θέλει να σε κάνει να πιστεύεις ότι όλα είναι μάταια, ότι τίποτα δεν έχει νόημα, ότι δεν αξίζει να νοιάζεσαι για τίποτα και για κανέναν. Στη ζωή συναντάμε «νωθρούς» ανθρώπους, ανθρώπους για τους οποίους λέμε: «Μα αυτός είναι βαρετός!» και δεν μας αρέσει να είμαστε μαζί του· ανθρώπους που έχουν επίσης μια στάση πλήξης που είναι μεταδοτική. Ιδού η ακηδία.

Πόσοι άνθρωποι, θύματα της ακηδίας, κινούμενοι από μια απρόσωπη ανησυχία, έχουν εγκαταλείψει ανόητα την οδό του καλού που είχαν αναλάβει! Αυτή της ακηδίας, είναι μια μάχη αποφασιστική, η οποία πρέπει να κερδηθεί με κάθε κόστος. Και είναι μια μάχη που δεν απέφυγαν ούτε οι άγιοι, διότι σε πολλά από τα ημερολόγιά τους υπάρχουν κάποιες σελίδες στις οποίες εκμυστηρεύονται τρομερές στιγμές, για αληθινές νύχτες της πίστεως, όπου όλα έμοιαζαν σκοτεινά. Αυτοί οι άγιοι και αυτές οι αγίες μας διδάσκουν να διασχίζουμε τη νύχτα με υπομονή, αποδεχόμενοι τη φτώχεια της πίστεως. Συνέστησαν, κάτω από την καταπίεση της ακηδίας, να διατηρούμε ένα μέτρο δέσμευσης πιο μικρό, να θέτουμε στόχους που είναι πιο προσιτοί, αλλά ταυτόχρονα να αντιστεκόμαστε και να επιμένουμε στηριζόμενοι στον Ιησού, ο οποίος δεν εγκαταλείπει ποτέ στον πειρασμό.

Η πίστη, βασανισμένη από τη δοκιμασία της ακηδίας, δεν χάνει την αξία της. Είναι μάλιστα η αληθινή πίστη, η πολύ ανθρώπινη πίστη, η οποία παρ’ όλα αυτά, παρά το σκοτάδι που την τυφλώνει, εξακολουθεί να πιστεύει ταπεινά. Είναι εκείνη η πίστη που μένει στην καρδιά, όπως η χόβολη μένει κάτω από τις στάχτες. Παραμένει πάντα. Και αν κάποιος από εμάς πέσει σε αυτό το πάθος ή σε έναν πειρασμό ακηδίας, ας προσπαθήσει να κοιτάξει μέσα του και να προστατεύσει τη θράκα της πίστης: έτσι προχωράμε.

_________________________________________________________

[1] Ευάγριος Πoντικός, Τα οκτώ πνεύματα της κακίας, 14

———————

Μετάφραση: π.Λ