ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ
ΓΕΝΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ
Πλατεία Αγίου Πέτρου
Τετάρτη, 13 Μαρτίου 2024
Κατήχηση. Τα πάθη και οι αρετές. 11. Η ενάρετη συμπεριφορά
Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, καλημέρα!
Αφού ολοκληρώσαμε την επισκόπηση των παθών, ήρθε η ώρα να στρέψουμε το βλέμμα μας στη συμμετρική εικόνα, η οποία βρίσκεται σε αντίθεση με την εμπειρία του κακού. Η ανθρώπινη καρδιά μπορεί να επιδοθεί σε κακά πάθη, μπορεί να παραδοθεί σε επιβλαβείς πειρασμούς μεταμφιεσμένους με πειστικά ενδύματα, αλλά μπορεί επίσης να αντιταχθεί σε όλα αυτά. Όσο κουραστικό κι αν είναι αυτό, ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος για το καλό, που το πετυχαίνει αληθινά, και μπορεί να ασκηθεί σε αυτή την τέχνη, διασφαλίζοντας ότι κάποιες διαθέσεις θα γίνουν μόνιμες μέσα του. Οι σκέψεις γύρω από αυτή την υπέροχη δυνατότητά μας αποτελούν ένα κλασικό κεφάλαιο της ηθικής φιλοσοφίας: το κεφάλαιο των αρετών.
Οι Έλληνες φιλόσοφοι την ονομάζουν «αρετή», οι Ρωμαίοι την ονομάζουν «virtus». Ο λατινικός όρος υπογραμμίζει πρωτίστως ότι ο ενάρετος άνθρωπος είναι ισχυρός, θαρραλέος, ικανός για πειθαρχία και άσκηση· συνεπώς η άσκηση των αρετών είναι καρπός μιας μακράς εκκόλαψης, που απαιτεί μόχθο και επίσης οδύνη. Η ελληνική λέξη, αρετή, δηλώνει κάτι που υπερέχει, κάτι που αναδύεται, που προκαλεί θαυμασμό. Ο ενάρετος άνθρωπος είναι λοιπόν εκείνος που δεν διαστρεβλώνει τον εαυτό του παραμορφώνοντάς τον, αλλά είναι πιστός στην κλήση του και πραγματώνει πλήρως τον εαυτό του.
Θα κάναμε λάθος αν πιστεύαμε ότι οι άγιοι αποτελούν εξαιρέσεις στην ανθρωπότητα: ένα είδος στενού κύκλου πρωταθλητών που ζουν πέρα από τα όρια του ανθρώπινου γένους μας. Οι άγιοι, σε αυτήν την προοπτική που μόλις εισαγάγαμε αναφορικά με τις αρετές, είναι αντιθέτως εκείνοι που γίνονται πλήρως ο εαυτός τους, που κάνουν πράξη την κλήση του κάθε ανθρώπου. Τι ευτυχισμένος κόσμος θα ήταν εκείνος στον οποίο η δικαιοσύνη, ο σεβασμός, η αμοιβαία καλοσύνη, η μεγαλοψυχία, η ελπίδα, χαρακτήριζε την κοινή κανονικότητα και όχι μια σπάνια ανωμαλία! Ιδού ο λόγος για τον οποίο το κεφάλαιο για την ενάρετη συμπεριφορά θα πρέπει να ανακαλυφθεί εκ νέου και να εξασκηθεί από όλους, ειδικά σε αυτούς τους δραματικούς καιρούς μας που συχνά ερχόμαστε αντιμέτωποι με τα χειρότερα της ανθρωπότητας. Σε έναν παραμορφωμένο κόσμο πρέπει να θυμόμαστε τη μορφή με την οποία πλαστήκαμε, την εικόνα του Θεού που είναι αποτυπωμένη μέσα μας για πάντα.
Πώς όμως μπορούμε να ορίσουμε την έννοια της αρετής; Η Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας μας προσφέρει έναν ακριβή και συνοπτικό ορισμό: «Η αρετή είναι η συνήθης και σταθερή διάθεση για το καλό» (αρ. 1803). Δεν είναι λοιπόν ένα αυτοσχέδιο και κάπως τυχαίο αγαθό, που πέφτει από τον ουρανό σποραδικά. Η ιστορία μάς λέει ότι ακόμη και οι εγκληματίες, σε μια στιγμή διαύγειας, έκαναν καλές πράξεις· ασφαλώς αυτές οι πράξεις είναι γραμμένες στο «βιβλίο του Θεού», αλλά η αρετή είναι κάτι άλλο. Είναι ένα καλό που γεννιέται από μια αργή ωρίμανση του ανθρώπου, μέχρι να γίνει εσωτερικό χαρακτηριστικό του. Η αρετή είναι ένα habitus της ελευθερίας. Αν είμαστε ελεύθεροι σε κάθε πράξη, και κάθε φορά καλούμαστε να διαλέξουμε ανάμεσα στο καλό και το κακό, η αρετή είναι αυτή που μας επιτρέπει να έχουμε μια συνήθεια προς τη σωστή επιλογή.
Αν η αρετή είναι ένα τόσο όμορφο δώρο, τίθεται αμέσως ένα ερώτημα: πώς είναι δυνατόν να την επιτύχουμε; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν είναι απλή, είναι σύνθετη.
Για τον χριστιανό η πρώτη βοήθεια είναι η χάρη του Θεού. Πράγματι, σε εμάς τους βαπτισμένους ενεργεί το Άγιο Πνεύμα, το οποίο εργάζεται στην ψυχή μας για να την οδηγήσει σε μια ενάρετη ζωή. Πόσοι χριστιανοί έφτασαν στην αγιότητα μέσα από τα δάκρυα, συνειδητοποιώντας ότι δεν κατάφερναν να ξεπεράσουν ορισμένες αδυναμίες τους! Αλλά βίωσαν ότι ο Θεός ολοκλήρωσε αυτό το καλό έργο που για εκείνους ήταν μόνο ένα σχεδιάγραμμα. Η Θεία χάρη πάντα προηγείται της ηθικής μας δέσμευσης.
Επιπλέον, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε το πλουσιότατο μάθημα που μας έρχεται από τη σοφία των αρχαίων, το οποίο μας λέει ότι η αρετή αυξάνεται και μπορεί να καλλιεργηθεί. Και για να συμβεί αυτό, το πρώτο δώρο του Αγίου Πνεύματος που πρέπει να ζητάμε είναι η σοφία. Ο άνθρωπος δεν είναι ελεύθερη περιοχή για την κατάκτηση απολαύσεων, συγκινήσεων, ενστίκτων, παθών, χωρίς να μπορεί να κάνει τίποτα ενάντια σε αυτές τις δυνάμεις, μερικές φορές χαοτικές, που τον κατοικούν. Ένα ανεκτίμητο δώρο που διαθέτουμε είναι η ευρύτητα του νοός, είναι η σοφία που ξέρει να μαθαίνει από τα λάθη για να κατευθύνει καλά τη ζωή. Έπειτα χρειάζεται η καλή θέληση: η ικανότητα να επιλέγουμε το καλό, να διαπλάθουμε τον εαυτό μας με την άσκηση, αποφεύγοντας τις υπερβολές.
Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, κάπως έτσι ας ξεκινήσουμε το ταξίδι μας μέσα από τις αρετές, σε αυτό το γαλήνιο σύμπαν που φαίνεται απαιτητικό, αλλά καθοριστικό για την ευτυχία μας.
———————
Μετάφραση: π.Λ
