ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ

Αίθουσα Παύλος Στ’

Τετάρτη, 23 Φεβρουαρίου 2022 

Κατήχηση περί του Γήρατος: 1. Η χάρις του χρόνου και η συμμαχία των ηλικιών της ζωής.

Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, καλημέρα!

Ολοκληρώσαμε τον κύκλο της κατήχησης επικεντρωμένο στον Άγιο Ιωσήφ. Σήμερα ξεκινάμε έναν κύκλο κατήχησης που αναζητά έμπνευση στον Λόγο του Θεού για το νόημα και την αξία των γηρατειών. Εδώ και μερικές δεκαετίες, αυτή η ηλικία της ζωής αφορά έναν πραγματικό «νέο λαό» που είναι οι ηλικιωμένοι. Ποτέ δεν ήμασταν τόσο πολυάριθμοι στην ανθρώπινη ιστορία. Ο κίνδυνος της απόρριψης είναι ακόμη πιο συχνός: οι ηλικιωμένοι θεωρούνται συχνά ως «βάρος». Στη δραματική πρώτη φάση της πανδημίας, αυτοί ήταν που πλήρωσαν το υψηλότερο τίμημα. Ήταν ήδη το πιο αδύναμο και παραμελημένο μέρος: δεν τους κοιτούσαμε πολύ όσο ζούσαν, δεν τους είδαμε καν να πεθαίνουν. Βρήκα επίσης αυτή τη Χάρτα για τα δικαιώματα των ηλικιωμένων και τα καθήκοντα της κοινότητας: εκδόθηκε από τις κυβερνήσεις, δεν έχει εκδοθεί από την Εκκλησία, είναι κάτι λαϊκό: είναι καλό, είναι ενδιαφέρον, να γνωρίζουμε ότι οι ηλικιωμένοι έχουν δικαιώματα. Καλό θα κάνει να το διαβάσετε.

Μαζί με τη μετανάστευση, τα γηρατειά είναι από τα πιο επείγοντα ζητήματα που καλείται να αντιμετωπίσει αυτή την εποχή η ανθρώπινη οικογένεια. Δεν πρόκειται απλώς για μια ποσοτική αλλαγή, διακυβεύεται η ενότητα των ηλικιών της ζωής: δηλαδή το πραγματικό σημείο αναφοράς για την κατανόηση και την εκτίμηση της ανθρώπινης ζωής στο σύνολό της. Ας αναρωτηθούμε: υπάρχει φιλία, υπάρχει συμμαχία μεταξύ των διαφορετικών ηλικιών της ζωής ή επικρατεί ο χωρισμός και η απόρριψη;

Όλοι ζούμε σε ένα παρόν όπου συμβιώνουν παιδιά, νέοι, ενήλικες και ηλικιωμένοι. Ωστόσο, η αναλογία έχει αλλάξει: η μακροζωία έχει γίνει μαζική και, σε μεγάλες περιοχές του κόσμου, η παιδική ηλικία κατανέμεται σε μικρές δόσεις. Μιλήσαμε επίσης και για τον δημογραφικό χειμώνα. Είναι μια ανισορροπία που έχει πολλές συνέπειες. Η κυρίαρχη κουλτούρα έχει ως μοναδικό πρότυπο τον νεαρό ενήλικα, δηλαδή ένα αυτοδημιούργητο άτομο που παραμένει πάντα νέο. Είναι αληθινό όμως ότι η νεότητα περιέχει το πλήρες νόημα της ζωής, ενώ τα γηρατειά απλώς αντιπροσωπεύουν το άδειασμα και την απώλειά της; Είναι αληθινό αυτό; Η εξύψωση της νεότητας ως η μόνη ηλικία που αξίζει να ενσαρκώσει το ανθρώπινο ιδεώδες, σε συνδυασμό με την περιφρόνηση των γηρατειών που θεωρούνται ευθραυστότητα, υποβάθμιση, αναπηρία, ήταν η κυρίαρχη εικόνα των ολοκληρωτικών καθεστώτων του εικοστού αιώνα. Μήπως το έχουμε ήδη ξεχάσει αυτό;

Η επιμήκυνση της ζωής έχει δομικό αντίκτυπο στην ιστορία των ατόμων, των οικογενειών και των κοινωνιών. Αλλά πρέπει να αναρωτηθούμε: είναι η πνευματική της ποιότητα και η κοινοτική της αίσθηση συνεπής με αυτό το γεγονός; Μήπως οι ηλικιωμένοι χρειάζεται να ζητήσουν συγγνώμη για το πείσμα τους να επιβιώσουν σε βάρος των άλλων; Ή μπορούν να τιμηθούν για τα δώρα που φέρνουν στο νόημα της ζωής των άλλων; Στην παρουσίαση μάλιστα του νοήματος της ζωής -και ακριβώς στους λεγόμενους «ανεπτυγμένους» πολιτισμούς- τα γηρατειά έχουν μικρή επίδραση. Γιατί; Διότι θεωρούνται μια ηλικία που δεν έχει ιδιαίτερο περιεχόμενο να προσφέρει, ούτε δικά της νοήματα να βιώσει. Επιπλέον, υπάρχει έλλειψη ενθάρρυνσης για τους ανθρώπους να τα αναζητήσουν, και υπάρχει έλλειψη εκπαίδευσης από την κοινότητα για να τα αναγνωρίσει. Εν ολίγοις, για μια ηλικία που αποτελεί πλέον καθοριστικό μέρος του κοινοτικού χώρου και εκτείνεται στο ένα τρίτο της ζωής του ανθρώπου, υπάρχουν – κατά καιρούς – προγράμματα φροντίδας, αλλά όχι σχέδια ύπαρξης. Προγράμματα φροντίδας, ναι, αλλά που δεν στοχεύουν στο να βιωθούν τα γηρατειά με πληρότητα. Και αυτό είναι ένα κενό σκέψης, φαντασίας, δημιουργικότητας. Με αυτό το σκεπτικό, εκείνο που δημιουργεί το κενό είναι ότι ο ηλικιωμένος, η ηλικιωμένη, αποτελεί απόβλητο υλικό: σε αυτήν την κουλτούρα της απόρριψης, οι ηλικιωμένοι εισέρχονται ως απόβλητο υλικό.

Η νιότη είναι όμορφη, αλλά η αιώνια νιότη είναι μια πολύ επικίνδυνη ψευδαίσθηση. Το να είσαι ηλικιωμένος είναι εξίσου σημαντικό – και όμορφο – με το να είσαι νέος. Ας το θυμόμαστε αυτό. Η συμμαχία μεταξύ των γενεών, που συνδέει αρμονικά όλες τις ηλικίες της ζωής του ανθρώπου, είναι το χαμένο μας δώρο. Πρέπει να το επανεύρουμε. Πρέπει να το επανεύρουμε, σε αυτήν την κουλτούρα της απόρριψης και σε αυτήν την κουλτούρα της παραγωγικότητας.

Ο Λόγος του Θεού έχει πολλά να πει για αυτή τη συμμαχία. Πριν από λίγο ακούσαμε την προφητεία του Ιωήλ: «Οι γέροντές σας θεϊκά όνειρα θα δουν, και οι νέοι σας οράματα» (3,1). Μπορεί να ερμηνευθεί ως εξής: όταν οι ηλικιωμένοι αντιστέκονται στο Πνεύμα, θάβοντας τα όνειρά τους στο παρελθόν, οι νέοι δεν είναι πλέον σε θέση να δουν τα πράγματα που πρέπει να γίνουν για να ανοίξει το μέλλον.

Από την άλλη, όταν οι ηλικιωμένοι κοινοποιούν τα όνειρά τους, τα παιδιά βλέπουν τι πρέπει να κάνουν. Τα παιδιά που δεν ρωτούν πια για τα όνειρα των γερόντων, στοχεύοντας με το κεφάλι κάτω σε οράματα που δεν ξεπερνούν τη μύτη τους, θα κουραστούν να βαστάξουν το παρόν τους και να αντέξουν το μέλλον τους. Εάν οι παππούδες και οι γιαγιάδες αναδιπλωθούν στη μελαγχολία τους, οι νέοι θα καμπουριάσουν ακόμη περισσότερο πάνω στα smartphone τους. Η οθόνη μπορεί να παραμένει αναμμένη, αλλά η ζωή σβήνει πρόωρα.

Η σοβαρότερη επίπτωση της πανδημίας δεν είναι μήπως ο αποπροσανατολισμός των νεότερων; Οι γέροντες έχουν δυνάμεις μιας ήδη βιωμένης ζωής στις οποίες μπορούν ξανά να προστρέξουν. Θα κάθονται να βλέπουν τους νέους να χάνουν το όραμά τους ή θα τους συνοδεύουν θερμαίνοντας τα όνειρά τους; Μπροστά στα όνειρα των ηλικιωμένων, τι θα κάνουν οι νέοι;

Η σοφία του μακρινού ταξιδιού που συνοδεύει το γήρας στο τέλος του πρέπει να βιώνεται ως προσφορά νοήματος στη ζωή, όχι να καταναλώνεται ως αδράνεια. Αν τα γηρατειά δεν αποκατασταθούν στην αξιοπρέπεια μιας ανθρωπίνως άξιας ζωής, προορίζονται να κλειστούν σε μια απελπισία που κλέβει την αγάπη από όλους. Αυτή η πρόκληση της ανθρωπότητας και του πολιτισμού απαιτεί τη δέσμευσή μας και τη βοήθεια του Θεού. Ας τα ζητήσουμε αυτά από το Άγιο Πνεύμα.

Με αυτές τις κατηχήσεις για τα γηρατειά, θα ήθελα να ενθαρρύνω όλους να επενδύσουν σκέψεις και τρυφερότητα στα δώρα που αυτά φέρνουν μαζί τους και δίνουν και στις άλλες ηλικίες της ζωής. Τα γηρατειά είναι δώρο για όλες τις ηλικίες της ζωής. Είναι δώρο ωριμότητας, σοφίας. Ο Λόγος του Θεού θα μας βοηθήσει να διακρίνουμε το νόημα και την αξία του γήρατος. Είθε το Άγιο Πνεύμα να χαρίσει και σ’ εμάς τα όνειρα και τα οράματα που έχουμε ανάγκη.

Και θα ήθελα να τονίσω, όπως ακούσαμε στην προφητεία του Ιωήλ, στην αρχή, ότι το σημαντικό δεν είναι μόνο ο ηλικιωμένος να καταλαμβάνει τη θέση της σοφίας που του ανήκει, της ιστορίας που έζησε μέσα στην κοινωνία, αλλά και να υπάρχει ένας διάλογος, να συνομιλεί με τους νέους. Οι νέοι πρέπει να συνδιαλέγονται με τους ηλικιωμένους και οι ηλικιωμένοι με τους νέους. Και αυτή η γέφυρα θα είναι η μετάδοση της σοφίας στην ανθρωπότητα. Εύχομαι αυτές οι κατηχήσεις να είναι χρήσιμες για όλους μας, για να προωθήσουμε αυτήν την πραγματικότητα για την οποία μιλούσε ο προφήτης Ιωήλ, ότι στον διάλογο μεταξύ νέων και γερόντων, οι ηλικιωμένοι μπορούν να δώσουν τα όνειρα και οι νέοι να τα λάβουν και να τα πάνε μπροστά. Ας μην ξεχνάμε ότι τόσο στην οικογενειακή όσο και στην κοινωνική κουλτούρα οι ηλικιωμένοι είναι σαν τις ρίζες του δέντρου: έχουν όλη την ιστορία εκεί, και οι νέοι είναι σαν τα άνθη και τους καρπούς. Αν δεν βγει ο χυμός, αν δεν βγει αυτή η “φλέβα” από τις ρίζες, δεν θα μπορέσουν ποτέ να ανθίσουν. Ας μην ξεχάσουμε εκείνον τον ποιητή τον οποίο έχω αναφέρει αρκετές φορές: «Ό,τι κάνει το δέντρο να ανθίζει, προέρχεται από αυτό που είναι θαμένο κάτω από τη γη»  (Francisco Luis Bernárdez). Ό,τι είναι όμορφο σε μια κοινωνία σχετίζεται με τις ρίζες των ηλικιωμένων. Γι’ αυτό, σε αυτές τις κατηχήσεις, θα ήθελα να αναδειχθεί η μορφή των ηλικιωμένων, να καταλάβουμε καλά ότι οι ηλικιωμένοι δεν είναι υλικό απόρριψης: είναι ευλογία για την κοινωνία.

————————–

Μετάφραση: π.Λ