ΕΝΑΣ ΑΡΧΑΙΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ,
ΚΟΙΝΟΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥΣ
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
ΑΔΙΑΛΕΙΠΤΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΣΤΗ ΔΥΣΗ
Ο δυτικός χριστιανισμός καλλιέργησε αυτόν τον τρόπο προσευχής ήδη από τον πρώιμο Μεσαίωνα και οι μεγάλοι ιδρυτές των μοναχικών ταγμάτων την δίδαξαν στους οπαδούς τους. Ο Άγιος Βενέδικτος (480-547), ιδρυτής του τάγματος των Βενεδικτίνων μοναχών και, γενικότερα, του δυτικού μοναχισμού, τη διδάσκει στον Κανονισμό του και ιδιαίτερα μέσα από την πασίγνωστη εντολή: «Ora et labora», «(αδιαλείπτως) να προσεύχεστε και να εργάζεστε». Η Αγία Αγγέλα από το Foligno (1248-1309), μία από τις πιο γνωστές μύστες της Καθολικής Εκκλησίας, άφησε 35 ομιλίες, στις οποίες απευθύνεται και εξηγεί, σε μια ομάδα λαϊκών, αυτόν τον τρόπο προσευχής και μάλιστα ισχυρίζεται πως της τον είχε αποκαλύψει ο ίδιος ο Χριστός.
Μία λαϊκή οργάνωση του Μεσαίωνα που αναπτύχθηκε κυρίως στην κεντρική Ευρώπη, οι λεγόμενες Beghine, βάσιζαν την πνευματικότητά τους στην απλή και συνεχή προσευχή.
Στη Δύση, αυτή η προσευχή έχει μερικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Είναι βαθιά ριζωμένη στην γεμάτη αγάπη θεώρηση του Εσταυρωμένου. Από αυτό το γεγονός προκύπτει η συνειδητοποίηση της προσωπικής αμαρτωλής κατάστασηςκαι η ανάγκη της ψυχής να εκφράσει στον Εσταυρωμένο Κύριοόλη την αγάπη της και την μετάνοια για τις αμαρτίες της, με συχνές σύντομες επικλήσεις.
Ωστόσο, το πιο κλασικό παράδειγμα αυτού του είδους προσευχής, είναι ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης.
Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΟΥ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ ΗΤΑΝ ΣΥΝΕΧΗΣ (ΑΔΙΑΛΕΙΠΤΗ)
Στα Γραπτά του, ο Άγιος Φραγκίσκος, αναφέρεται στην ανάγκη της «αδιαλείπτου προσευχής» με λόγια που μας θυμίζουν τους μεγάλους πνευματικούς διδασκάλους του ανατολικού μοναχισμού. Υπενθυμίζουμε αυτή τη διδασκαλία του Αγίου της Ασίζης.
ΣτονΜη εγκεκριμένο Κανόνα, ο Φραγκίσκος παροτρύνει τους αδελφούς να προσεύχονται αδιάκοπα:
«Και όλοι εμείς, παντού, σε οποιοδήποτε τόπο, κάθε ώρα και στιγμή, κάθε μέρα και ακατάπαυστα, ας πιστεύουμε ειλικρινά και ταπεινά και ας διατηρούμε στην καρδιά μας και ας αγαπάμε, ας τιμάμε, ας λατρεύουμε, ας υπηρετούμε και ας ευλογούμε, ας δοξολογούμε και εγκωμιάζουμε, ας μεγαλύνουμε και ας ευχαριστούμε τον ύψιστο και υπέρτατο αιώνιο Θεό, τον τριαδικό και μοναδικό, Πατέρα και Υιό και Άγιο Πνεύμα, δημιουργό των πάντων και σωτήρα όλων εκείνων που πιστεύουν και ελπίζουν σ’ αυτόν και τον αγαπούν, αυτόν που είναι δίχως αρχή και δίχως τέλος».
Και στην Επιστολή προς όλους τους πιστούς ο Φραγκίσκος συμβουλεύει:
«Ας αγαπούμε λοιπόν, τον Θεό, και ας τον λατρεύουμε με καθαρή καρδιά και καθαρό νου, γιατί ο ίδιος, αναζητώντας αυτό πάνω απ’ όλα, είπε: “Οι αληθινοί λάτρεις θα λατρεύσουν τον Πατέρα με τη δύναμη του Πνεύματος που αποκαλύπτει την αλήθεια”. Πράγματι, όλοι εκείνοι που τον προσκυνούν, πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος της αλήθειας. Κι ας αναπέμψουμε σ’ Αυτόν αίνους και προσευχές ημέρα και νύχτα , λέγοντας: “Πάτερ ημών, ο εν τοις ουρανοίς”, καθώς πρέπει πάντοτε να προσευχόμαστε και να μην αποκάμνουμε στην προσευχή».
Στο περίφημο κεφάλαιο LXI του Δεύτερου Βίου του βιογράφου του,Tommaso da Celano, στο οποίο περιγράφεται η αγάπη του Αγίου Φραγκίσκου για την προσευχή, διαβάζουμε:
«Ο Φραγκίσκος δεν προσεύχεται μόνο στα ερημητήρια για ολόκληρες ημέρες και εβδομάδες, αλλά συχνά κλείνεται μέσα στο κελί της ίδιας του της καρδιάς. Τότε, απορροφημένος στον Θεό και έχοντας λησμονήσει τον εαυτό του, δε στέναζε, δεν έβηχε [δηλαδή είχε διακόψει κάθε είδος εξωτερικής δραστηριότητας], ήταν χωρίς μέριμνες , η αναπνοή του χανόταν όπως κάθε άλλο εξωτερικό σημάδι. Συχνά, χωρίς να κινεί τα χείλη, στοχαζόταν βαθιά μέσα του για πολύ και, επικεντρώνοντας στο εσωτερικό όλες τις εξωτερικές δυνάμεις, ανυψωνόταν με το πνεύμα στον ουρανό. Με τέτοιο τρόπο κατηύθυνε όλο το νου και την αγάπη για εκείνο το μοναδικό πράγμα που ζητούσε από τον Θεό: δεν ήταν τόσο ένας άνθρωπος που προσεύχονταν, όσο ο ίδιος μεταμορφωνόταν ολόκληρος σε μια ζωντανή προσευχή».
«ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ»
Ο Φραγκίσκος απαιτεί από τους αδελφούς του αυτή την αδιάκοπη εσωτερική προσευχή ακόμη και κατά τη διάρκεια της εργασίας, μια προσευχή, όμως, που πρέπει να γίνεται με καθαρή καρδιά.
Η διαρκής μέριμνα όλων των αδελφών πρέπει να είναι εκείνη της υποχρέωσης να «υπηρετούν, να αγαπούν, να τιμούν και να λατρεύουν τον Κύριο τον Θεό με καθαρή καρδιά και αγνό νου: αυτό επιθυμεί Εκείνος πάνω από οτιδήποτε άλλο».
Σπεύδει να διευκρινίσει ποιος είναι αυτός που διαθέτει «καθαρή καρδιά»: «Πραγματικά καθαροί στην καρδιά είναι εκείνοι που περιφρονούν τα εγκόσμια και επιζητούν τα ουράνια, και δεν σταματούν ποτέ να λατρεύουν και να ατενίζουν με καθαρή ψυχή και καθαρή καρδιά τον ζωντανό και αληθινό Κύριο τον Θεό».
Η καθαρότητα της καρδιάς για το Φραγκίσκο είναι η ελευθερία από τα εγκόσμια αγαθά, είναι αυτό που οι παλαιοί Πατέρες ονομάζουν ἀμεριμνία, είναι η απομάκρυνση από όλα για να αποκτήσουμε μόνο τον Θεό και να ασχολούμαστε συνεχώς με Αυτόν ως το μοναδικό αγαθό της ίδιας της ζωής:
«Η καθαρή καρδιά είναι ολοφάνερα μία από τις βασικές πεποιθήσεις, μία από τις πιο σημαντικές θρησκευτικές εμπειρίες του Αγίου Φραγκίσκου, που αφουγκράστηκε τόσο στην Αγία Γραφή όσο και στη ζωή του. Αυτή είναι εκεί όπου ο άνθρωπος εισέρχεται στο έργο του Θεού, εκεί όπου ανοίγεται ελεύθερα στη λειτουργία της λυτρωτικής χάρης του Θεού, εκεί ο Θεός, που είναι η Αγάπη, γίνεται η μοναδική αγάπη της ζωής του, εκεί ο άνθρωπος γίνεται μακάριος επειδή βλέπει τον Θεό» (W. ESSER).
ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΜΟΝΟΛΟΓΙΚΗ
Ο Άγιος Φραγκίσκος αντί να χρησιμοποιεί μακροσκελείς φράσεις, εκφράζεται με σύντομες προσευχές, συχνά επαναλαμβανόμενες, με δεήσεις, κραυγές και στεναγμούς.
Οι βιογραφίες του Αγίου, εξάλλου, επιβεβαιώνουν ξεκάθαρα ότι ο Φραγκίσκος προτιμούσε τη μονολογική μορφή της προσευχής και όχι τα πολλά λόγια.
Τα Μικρά Άνθη, διηγούνται ότι ο αδελφός Leone«άκουσε τη φωνή του Αγίου Φραγκίσκου, και πλησιάζοντας, τον είδε να στέκεται γονατιστός με το πρόσωπο και τα χέρια υψωμένα στον ουρανό και γεμάτος πνευματική θέρμη, να λέει: “Ποιος είσαι Εσύ, ω γλυκύτατε Θεέ μου; Και τι είμαι εγώ, το ελεεινό και άχρηστο σκουλήκι, ο δούλος Σου;” Και συνέχιζε να επαναλαμβάνει μονάχα αυτά τα λόγια, χωρίς να λέει τίποτε άλλο. Ο αδελφός Λέοντας κατάπληκτος, σήκωσε τα μάτια και κοίταξε τον ουρανό. Και κοιτάζοντας, είδε να έρχεται από τον ουρανό ένας υπέροχος και λαμπρότατος πυρσός, ο οποίος κατεβαίνοντας, στάθηκε επάνω στο κεφάλι του Αγίου Φραγκίσκου. Και από αυτή τη φλόγα άκουσε να βγαίνει μια φωνή, που μιλούσε με τον Άγιο Φραγκίσκο» (Ελληνική μτφρ. από το Π. Αρ. Υφαντή (επιμ.), Τα Μικρά Άνθη του αγίου Φραγκίσκου, Αθήνα 2002, 220).
Αυτή την επίκληση τη συναντάμε σε μορφή ακόμη πιο «μονολογική»: «Από την πηγή των Acta Beati Francisciπροέρχεται η γνωστή έκφραση: «Deus meus et omnia» (Ο Θεός μου και το παν μου» ή καλύτερα «Ο Θεός μου τα πάντα» που ο Άγιος της Ασίζης επαναλάμβανε κατά τη διάρκεια ολόκληρης της νύχτας.
ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΣΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ
Αν και σχεδόν όλες οι προσευχές του Φραγκίσκου είναι τριαδοκεντρικές και έχουν ως τελικό στόχο τον Πατέρα, τον Άγιο τον συναρπάζει το όνομα του Ιησού και σ’ Αυτόν απευθύνει συχνά την προσευχή του. Όπως ο ίδιος βεβαιώνει στη Διαθήκη του:
«Και ο Κύριος μου έδωσε μία πίστη τόσο βαθιά προς τις εκκλησίες, που προσευχόμουν απλά και έλεγα: Σε προσκυνούμε, Κύριε Ιησού Χριστέ, εδώ και σε όλες τις εκκλησίες σου που βρίσκονται σ’ ολόκληρο τον κόσμο, και σε ευλογούμε διότι με τον άγιο σταυρό σου λύτρωσες τον κόσμο». Σε αυτήν τη γνωστή λειτουργική προσευχή Adoramus te, Christe… (Σε προσκυνούμε Χριστέ …) ο Άγιος Φραγκίσκος προσέθεσε, μεταξύ άλλων, τις λέξεις «Domine Iesu» (Κύριε Ιησού) που αντιστοιχούν στο πρώτο μέρος της ευχής: «Κύριε Ιησού Χριστέ…».
Δεν είναι, επομένως, χωρίς νόημα ο τρόπος με τον οποίο ο Φραγκίσκος ξεκινά την Επιστολή προς όλο το Τάγμα:
«…ο αδελφός Φραγκίσκος, άνθρωπος ασήμαντος και αδύναμος, ταπεινός σας δούλος, εύχεται υγεία στο όνομα Αυτού που μας λύτρωσε και μας καθάρισε με το ανεκτίμητο αίμα του. Ακούγοντας το όνομά του, να τον λατρεύετε με φόβο και σεβασμό, πεσμένοι με το πρόσωπο στη γη: Κύριος Ιησούς Χριστός, Υιός του Υψίστου το όνομά του, ο οποίος είναι αιώνια ευλογημένος».
Πρόκειται για μια λατρευτική ομολογία στο όνομα του «Κυρίου Ιησού Χριστού, Υιού του Υψίστου». Εδώ έχουμε κατά λέξη το πρώτο μέρος της «προσευχής του Ιησού» και στη συνέχεια, πράγμα ακόμη πιο εντυπωσιακό, τη σύσταση προς τους αδελφούς, στο άκουσμά του να το «προσκυνούν». Οι βιογράφοι του Αγίου αναφέρονται εκτεταμένα στην ευλάβεια του Φραγκίσκου για το όνομα του Ιησού. Ο Βιογράφος Θωμάς Celano πιστοποιεί ότι κάθε φορά που ο Άγιος πρόφερε εκείνο το όνομα, «περνούσε τη γλώσσα από τα χείλη, σαν για να γευθεί και να κρατήσει όλη τη γλυκύτητα εκείνων των λέξεων».
+ Ιωάννης Σπιτέρης
Αρχιεπίσκοπος
